25. An Uruk-Hai

Kynsa Skrif - First Draft (updated to Gerlyver Meur 2nd edition)

  Yth esa Pyppyn ow korwedha yn hunros tewl ha troblys: dell hevelis dhodho, ev a allas klewes y lev byghan y honan ow tasseni yn kowfordhow du, ow kelwel Frodo, Frodo!  Mes yn le Frodo, kansow a fas hager Ork a skrynkyas orto diworth an skeusow, kansow a vregh hager a synsis orto a-dhiworth pub tu. Ple’th esa Merri?

Ev a dhifunas. Yth esa ayr yeyn ow hwytha erbynn y fas. Yth esa ev ow korwedha gans y geyn dhe’n dor. Yth esa gorthugher ow tos hag yth esa an ebron a-ugh ow tos ha bos godewl. Ev a dreylyas hag aswonn nag o y hunros saw tamm gweth ages y studh difun. Y dhewgonna-vregh, diwarr ha dewufern o kelmys dre lovan. Rybdho yth esa Merri ow korwedha, gwynn y fas ha kelmys a-dreus y dal yth esa pilenn blos. Oll a-dro dhedha yth esa po ow sevel po owth esedha kaslu bras a Orkow.

Yn lent, yn penn paynek Pyppyn, kovyow a guntellas ha diberth a-dhiworth skeusow y hunrosow. Ev ha Merri re boensa dhe-ves y’n koes. Prag y hwrussens i yndella? Prag y fistensens i dhe-ves y’n fordh na, heb attendya orth geryow Hirgarr? I re boensa hirder pell yn unn arma – ny allas ev perthi kov a’n pellder; hag yn tromm i re boenysa poran erbynn kaslu a Orkow: yth esens i ow sevel ha goslowes, ha ny welsens i Merri ha Pyppyn dell hevelis bys pan esens i mar ogas avel aga dorn1. Ena i a armas ha meur a Orkow moy re lammsa diworth skeusow an gwydh. Merri ha Pyppyn re dennsa aga kledha, mes ny vynnsa batalyas an Orkow, ha ny wrussens i saw assaya aga synsi, pan droghsa dhe-ves Merri nebes dornow ha breghow keffrys. Merry brav!

Ena, Boromir re dhothya dre’n gwydh yn unn lamma. Y hwrussa eev dhedha batalya. Ev re ladhsa meur anedha hag an re erell re fisa. Mes ny wrussens i mos pell y’n fordh ow tehweles kyns moy anedha dhe omsettya er aga fynn, kans Ork dhe’n lyha, nebes anedha o pur vras, hag i a sethas kowas a sethow: orth Boromir pup-prys. Boromir re sonsa y gorn bys pan sonsa an koes ynwedh, hag y’n kynsa tro an son re wrussa own dhe’n Orkow hag i re gildennsa; mes pan na dhothya gorthyp vyth saw an dassonyow, i re settsa er aga fynn yn hwylssa ages kyns. Ny borthas kov Pyppyn a lies tra voy. Y dhiwettha kov o Boromir ow poesa erbynn gwydhenn, ow tenna seth yn-mes anodho y honan; ena tewlder a goedhas warnodho yn tromm.

‘Knoukys orth ow fenn en vy, dell dybav,’ a leveris ev dhodho y honan. ‘Yw Merri truan shyndys meur dell omwovynnav? Pyth eus a-dro dhe Voromir? Prag na’gan ladhas an Orkow? Ple’th eson ni ha ple’th eson ni ow mos?’

Nyns esa gorthybow vyth dhodho. Ev a omglewas yeyn ha klav. ‘Y fynnav ma na gennerttha Gandalf orth Elrond dh’agan gasa dos,’ a dybis ev. Pandr’a wrug vy rag gweres? Nyns ov vy namoy es pla: trethyas, fardell. Ha lemmyn ledrys ov ha fardell rag an Orkow. My a vynn may teffo Hirgarr po nebonan arall ha’gan perghennegi! Mes yw gwiw my dhe vynnes yndella? A ny wra henna diswul an towlennow oll? My a vynn mayth omrydhhahen vy!’

Ev a wynnis nebes, pur yn euver. Unn Ork esa owth esedha yn ogas a hwarthas ha leverel neppyth dhe onan a’y gowetha der aga thaves hager. ‘Powes ha dhodho spas, boba byghan!’ a leveris ev dhe Byppyn a-wosa, der an Taves Kemmyn a wrug ev mar hager avel y daves y honan ogatti. ‘Powes ha dhodho spas! Ni a wra kavoes ober rag dha dhiwarr kyns pell. Ty a wra mynnes ma na ve diwarr vyth dhis kyns ni dhe dhos tre.’

‘Herwydh ow bodh vy, ty a vynnsa bos marow lemmyn,’ a leveris an huni arall. My a wrussa dhis gwighal, ty rath druedhek.’ Ev a warrgrommas a-dreus Pyppyn ha dri y lymmdhens2 melyn nes dh’y fas. Yth esa kollan dhu dh’y dhorn, hir ha densek y lown. ‘Gorwedh taw, poken my a vydh dha dhebreni gans homma,’ a sias ev. ‘Na dhro attendyans dhiso dha honan, poken my a wra ankovhe ow arghadow martesen. Molleth war’n Horngastellwesyon! Ugluk u bagronk sha pushdug Saruman-glob bubhosh skai’: ev eth yn areth hir serrys der y daves y honan a iselhas dhe-ves yn hanasans ha deskernyans.

Pyppyn a worwedhas stag, broweghys, kynth esa owth ynkressya an payn yn y dhewgonna bregh ha dewufern, hag yth esa an meyn yn-danno owth herdhya erbynn y geyn. Rag assaya kemmeres y vrys a-dhiworth y studh y honan ev a woslowas yn tynn orth puptra a allas ev klywes. Yth esa levow pals a-dro dhodho, ha kows-ork a hevelis bos leun a gas ha sorr pup-prys, mes apert o neb dadhel dhe dhalleth, hag yth esa hi ow tos ha bos moy serrys.

Gans marth, Pyppyn a aswonnis bos konvedhadow meur a’n kows; yth esa meur a’n Orkow ow tevnydhya yeth gemmyn. Dell hevelis yth esa ena eseli a-dhiworth nebes kordhow pur dhihaval, ha ny allsons i konvedhes yntredha aga yethow dihaval. Yth esa dadhel serrys a-dro dhe’n pyth o res dhedha gul a-wosa: py fordh o res ha pyth o res dhe wul gans an brisnoryon.

‘Nyns eus termyn lowr rag aga ladha yn fas,’ a leveris onan anedha. ‘Nyns eus termyn rag gwari y’n vyaj ma.’

‘Ny yll bos chanjys,’ a leveris onan arall. ‘Mes prag na’ga ladha skon, aga ladha lemmyn? I yw pla mollothek, ha res yw dhyn fistena. Yma gorthugher ow tos, hag y tal dhyn gwaya war-rag.’

‘Gorhemmynnow,’ a leveris tressa lev yn unn rommya yn faborden. ‘Ladh oll MARNAS an Hanterdus; res yw aga dri omma YN FEW mar skon dell yllydh. An re na yw ow gorhemmynnow vy.’

‘Prag yth yns i poesek?’ a wovynnas nebes levow. ‘Prag yth yw res i dhe vos bew? Eus didhan da dredha?’

‘Nag eus!  My a glewas bos neppyth dhe onan anedha, neppyth yw poesek rag an Vresel, neb bras elfek po neppyth a’n par na. Yn neb kas an dhew anedha a vydh apposys.’

‘Yw henna oll a wodhydh? Ni a yll aga hwithra, martesen ni a wra kavoes neppyth a yllyn nyni devnydhya.’

‘Henn yw lavar pur dhe-les,’ a leveris lev fel, isella ages an re erell mes tebella. ‘Res vydh dhymm derivas henna martesen. Res yw ma na vo hwithrys po pyllys an brisnoryon: an re na yw ow gorhemmynnow vy.’

‘Hag yndella dhymmo,’ a leveris an lev faborden. ‘Bew hag y’n keth studh dell ens i pan ens i synsys; heb pylla. An re na yw ow gorhemmynnow vy.’

‘Nyns eus gorhemmynnow a’n par na dhyn ni!’ a leveris onan a’n levow kyns. ‘Ni re dheuth yn fordh hir diworth an Balyow rag ladha, ha diella agan tus. My a vynn ladha ha dehweles dhe’n North.

‘Ty a yll pesya mynnes ytho,’ a leveris an lev ow krommya. ‘Ugluk ov. My a wra erghi. My a wra dehweles dhe Horngastel dre’n berra fordh.’

‘Yw Saruman an mester, po an Lagas Meur?’ yn-medh an lev fel. ‘Y tal dhyn dehweles dhe Lugburz distowgh.’

‘Martesen, mar kallsen ni treusi an Avon Veur ,’ a leveris lev arall. ‘Mes nyns eus lowr ahanan rag assaya mos dhe’n ponsow.’

‘My a dheuth a-dreus,’ a leveris an lev fel. ’Nazgul askellek a’gan gort war-tu ha’n north dhe’n lann est.’

‘Martesen, martesen! Ena ty a vydh nija dhe-ves gans agan prisnoryon, ha kavoes oll a’n gober ha’n wormola yn Lugburz, ha’gan gasa dhe droesya mar dha dell yllyn dre’n Pow-margh. Ny wren henna, res yw dhyn gwitha warbarth. An tiryow ma yw peryllus: leun a sordysi ha ladron blos.’

‘Gwir, res yw dhyn gwitha warbarth,’ a rommyas Ugluk. ‘Nyns eus trest vyth dhymm yn hwi vogh byghan. Nyns eus kolonn vydh dhywgh yn-mes agas krowyow agas honan. Hebon, hwi oll a boensa dhe-ves. Ni yw kasoryon Uruk-hai! Ni a ladhas an breselyer bras. Ni a synsis an brisnoryon. Ni yw gwesyon Saruman Fur, an Dorn Wynn: an Dorn a re dhyn kig denel rag y dhybri. Ni a dheuth ‘mes a Horngastel, ha’gas ledya omma, ha ni a vydh agas ledya yn unn dhehweles dre’n fordh a vynnyn ni. Ugluk ov. Kewsel a wrug vy.’

‘Ty re gewsis moy es lowr, Ugluk,’ a leveris an lev fel. ‘My a omwovynn pandr’a via tybys ‘dro dhe henna yn Lugburz. Martesen i a dybsa bos res a dhifres diwskoedh Ugluk a benn hwedhys. Martesen i a wovynnsa a’n le may teuth y dybyansow koynt. A dheuthons i diworth Saruman, martesen? Pandr’a dyb ev anodho y honan, wosa omsevel y honan gans y arwoedhigow gwynn mollothek? Martesen i a wra bos unnver genev vy, gans Grishnakh, aga hanas len; ha My, Grishnakh a lever hemma: Saruman yw muskok, ha muskok plos traytus. Mes yma’n Lagas Meur ow mires orto.

‘Mogh on ni! Fatell yw genowgh hwi oll bos gelwys mogh gans kawghwesyon pystrier plos? Kig ork yw an pyth a dhebrons ynsi, dhe’m breus vy.’

Meur a armow ughel yn tavosow-ork a wrug gorthyp, ha son a arvow ow pos tennys. Gans rach Pyppyn a rolyas, rag assaya gweles an pyth esa ow hwarvos. Y withysi a veu gyllys rag omjunya gans an dadhel. Yn golow an mo ev a welas Ork bras du, Ugluk yn hwirhaval, ow sevel a-dal Grishnakh, kroadur berr kamm y dhiwarr, pur efan ha pur hir y dhiwvregh ow kregi nes dhe’n dor. A-dro dhedha yth esa lies Ork byghanna. Pyppyn a dybis bos an re ma an re a-dhiworth an North. I re dennsa aga hollan ha kledha, mes yth esens i owth hokya a omsettya erbynn Ugluk.

Ugluk a armas, ha nebes moy a Orkow ogas ha’n keth braster avello a boenyas war-rag. Distowgh, heb gwarnyans vyth, Ugluk a lammas war-rag ha dre dhew lesk ev a droghas dhe-ves penn dew a’y erbynnoryon. Grishnakh a wrug kamm war-denewen ha disomdhiskwedhes y’n skeusow. An re erell a gildennas, hag onan anedha a wrug kamm war-dhelergh ha koedha dres korf Merry yn unn vollethi. Y vewnans a veu sawys dre henna martesen, drefenn holyoryon Ugluk dhe lamma a-dreus dhodho ha treghi dhe’n dor onan arall gans aga kledha ledan aga lown. An gwithyas gans an lymmdhens melyn o. Y gorf a goedhas poran war Byppyn, ow synsi hwath y gollan densek y lown.

‘Hebaskewgh agas arv!’ a armas Ugluk. ‘Ha synsewgh agas gokkineth! Ni a war-west poran alemma, hag yn-nans an risfordh. Diworth an tyller na poran dhe’n goenyow, a-hys an avon dhe’n koes. Ha ni a gerdh ha dydh ha nos. Yw henna kler?’

‘Ytho,’ a dybis Pyppyn, ‘unnweyth a be res dhe’n gwas hager na nebes termyn rag daswul maystri war y vayni, y fydh chons dhymm.’ Lughesenn a wovenek re dheuth dhodho. Lown an gollan dhu re droghsa y vregh, hag ena slynka war-nans dh’y gonna-bregh. Ev a omglewas an goes ow sygera dh’y dhorn, mes ynwedh ev a omglewas tava yeyn a dhur erbynn y groghen.

 Yth esa an Orkow ow tarbari dhe gerdhes arta, mes nebes a’n Northwesyon o anvodhek hwath, ha’n Horngastelwesyon a ladhas dew voy anedha kyns bos dovys an re erell. Yth esa meur a vollethyans ha sowdhan. Rag tekken Pyppyn o anwithys. Y dhiwarr o kelmys yn tynn, mes y dhiwvregh o kelmys saw orth y gonnaow-bregh, hag yth esa y dhewdhorn a-ragdho. Ev a allas aga gwaya an dhew warbarth, kynth o an kolmow tynn yn fel. Ev a herdhyas an Ork marow a-denewen, ena skant ow bedha anella, ev a dennas kolm an lovan orth y gonnaow-bregh a-hys lown an kollan. Lymm o ha’n dorn marow a’n synsis yn tynn. An lovan a veu treghys! Yn skon Pyppn a’s synsis gans y vysies ha’y kelmi arta yn breghellik lows a dhew gylgh ha’y slynkya a-dreus y dhewdhorn. Ena ev a worwedhas heb gwaya.

‘Synsewgh an brisnoryon na!’ a armas Ugluk. ‘Na wrewgh pratt vyth gansa! Mar nyns yns i bew pan dhehwelyn, nebonan arall a wra merwel ynwedh.’

Ork a synsis Pyppyn avel sagh, gorra y benn ynter y dhewdhorn kelmys, synsi y dhewvregh ha’ga thenna war-nans, bys pan veu gweskys fas Pyppyn erbynn y gonna; ena ev a gryghyllis war-rag ganso. Onan arall a wrug an keth gans Merri. Dorn-kraban an Ork a synsis orth diwvregh Pyppyn kepar bos gwrys a horn; an ewines a vrathas ynno. Ev a dhegeas y dhewlagas ha slynkya yn hunrosow drog arta.

A-dhesempis ev a veu tewlis dhe’n dor meynek arta. A-varr y’n nos o, mes yth esa an loer voen ow koedha war-west seulabrys. Yth esens i orth amal als a hevelis bos a-ugh mor a niwl gwannliwek. Y teuth son a dhowr ow koedha yn ogas.

‘An aspioryon re dhehwelas wor’tiwedh,’ a leveris Ork yn y herwydh.

‘Wel, pandr’a dhiskudhsowgh?’ a rommyas lev Ugluk.

‘Unn marghek hepken, hag ev eth dhe-ves war-west. An fordh yw kler lemmyn.’

‘Lemmyn, martesen. Mes pestermyn? Muskogyon! Hwi a dalvia y weskel. Ev a wra difuna warneth. An vagoryon-margh vollothek a wra klewes y’gan kever kyns myttin. Lemmyn y fydh res dhyn poenya skav-uskis.’

Skeus a blegyas dres Pyppyn. Ugluk o. ‘Esedh!’ yn-medh an Ork. ‘Ow mebyon yw skwith a’th tegi a-dro. Res yw dhyn diyskynna, ha res yw dhis devnydhya dha dhiwarr. Bydh gweresek. Na wra kri, na wra assaya diank. Yma dhyn fordhow a wul dial rag prattys na via da genes, kyn na wrons i diswul dha dalvosogeth rag an Mester.’

Ev a droghas an lovanow a-dro dhe dhiwarr ha dewufern Pyppyn. Ev a’n drehevis der y wols ha’y sevel war y dhewdroes. Pyppyn a goedhas dhe’n dor hag Ugluk a’n halyas yn-bann der y wols arta. Nebes Orkow a hwarthas. Ugluk a herdhyas kostrel ynter y dhens ha diveri nebes lin loskek yn y anow: ev a omglewas tes garow poeth ow lesa dredho. An payn yn y dhiwarr ha’y dhewufen a dhisomdhiskwedhas. Ev a allas sevel.

‘An huni arall lemmyn!’ a leveris Ugluk. Pyppyn a’n gwelas mos dhe Verri, esa ow korwedha yn ogas, ha’y botya. Merri a hanasas. Ugluk a’n sesyas yn karow ha’y herdhya yn esedha. Ev a dennas a’y benn an lysten yn unn skwychya. Ena ev a olewis war an goli nebes stoff du a-dhiworth kist vyghan a brenn. Merri a grias ha gwynnel yn kwyls.

An Orkow a dakyas aga diwleuv hag outya. ‘Ny yll ev perthi y vedhegneth,’ a essons i. ‘Ny worr ev an pyth yw da ragdho. Ai! Ni a vydh gul heudh diwettha.’

Mes nyns esa Ugluk ow kul sport y’n prys na. Res o dhodho a doeth ha plegya rag holoryon anvodhek. Yth esa ev ow yaghhe Merri der gis Ork; ha’y dhyghtyans a oberis yn skav. Pan herdhsa ev ganowas a-dhiworth an kostrel yn-nans bryansenn an hobbyt, treghi kolmow y dhiwarr, ha’y denna war y dewdroes, Merri a sevis, diliw mes asper ha defiek y semlans, ha bew dhe-wir. Nyns esa namoy a bayn a-dhiworth an goli dynsek dh’y dal, mes yth esa kreythenn ell dhodho bys penn y vywnans.

‘Yow, Pyppyn!’ a leveris ev. ‘Ty re dheuth y’n eskerdhik berr ma ynwedh ytho! Ple hyllyn ni kavoes gweli ha hansel?’

‘Lowr!’ yn-medh Ugluk. ‘Syns dha glapp! Na gewsewgh an eyl dh’y gila. Mars eus neb kudynn, derivys vydh dhe benn an fordh, hag Ev a worr gober ragowgh. Hwi a wra dendil gweli ha hansel dhe-wir: moy ages dell yllowgh perthi.’

An bagas-ork a dhallathas diyskynna yn kownans kul yn hyns dhe’n gwastir niwlek a-woeles. Merri ha Pyppyn, gans dewdhek Ork po moy yntredha, a dhiyskynnas gansa, Dhe’n goeles i a wrug kammenn war wels, ha kolonn an hobyttow a jeryas.

‘War-rag poran lemmyn!’ a armas Ugluk. ‘West ha nebes north. Siwyewgh orth Lugdush.’

‘Mes pandr’a wren ni dhe howldrevel?’ a leveris nebes an Northwesyon.

‘Pesya poenya,’ yn-medh Ugluk. Pandr’a dybowgh? ‘A vynnowgh esedha war an gwels ha gortos an Wynngroghenyon ow tos dhe’n kroust?’

‘Mes ny yllyn ni poenya y’n howlsplann.’

‘Hwi a vydh poenya ha my war agas lergh, a leveris Ugluk. ‘Poenewgh! Poken ny wrewgh hwi gweles agas tell meurgerys bythkweyth moy. Re’n Dorn Gwynn! Prag y fia da dhe dhannvon kontron-menydh hanter-dyskys hepken dhe oberenn. Poenewgh, re’m molleth! Poenewgh ha’n nos ow pesya!’

An bagas oll a dhallathas poenya der hirgammow hir aslammek Orkow. Nyns esa aray vyth y’ga mysk, ow herdhya, ow ponkya hag ow mollethi; mes aga toeth o pur vras. Yth esa tri gwithyas dhe bub hobbyt. Pyppyn o pell a-delergh y’n linenn. Ev a omwovynnas a-dro dhe’n myns a dermyn ev dhe alloes pesya orth an toeth ma: ny dyb’sa ev a-dhia an myttin. Yth esa hwypp dhe unn gwithyas. Mes y’n eur na an lin-ork o poeth ynno hwath. Y skians, ynwedh, o difun yn tynn.

A dermyn dhe dermyn, distowgh, y teuth yn y vrys gwelesigeth a fas ter Hirgarr ow plegya a-dreus ol tewl, ha poenya, poenya a-dhelergh. Mes pyth esa dh’y weles rag Pellgerdher keffrys, saw ol kemmyskys a droes-ork? Y ol troes byghan y honan hag an re dhe Verri a via distruys dre stankyans an eskisyow a horn aga goeles a-dheragdha hag a-dhelerghta hag oll a-dro dhedha.

Ny ylsens i saw mildir a-dhiworth an als pan ledris an tir war-nans yn kew efan bas, mayth esa an dor medhel ha glyb. Yth esa niwl ow korwedha ena, gwannliwek, owth isterlentri yn diwettha dewynnow an loer-gromman. Furvow tewl an Orkow a-rag a dheuth ha bos godewl, hag ena disomdhiskwedhes.

‘Ai! Bedhewgh war!’ a armas Ugluk a-dhelergh.  

Tybyans tromm a dheuth yn brys Pyppyn, hag ev a wrug war y lergh distowgh. Ev a swarvyas a-denewenn a-dhyghow, ha lamma dres dalghenn y withyas, y’n niwl; ev a dheuth dhe’n dor yn unn worlesa war an gwels.

‘Hedhewgh!’ a armas Ugluk.

Dre bols y teuth tervans ha sowdhan.  Pyppyn a lammas yn sav ha poenya, mes yth esa an Orkow ow tos war y lergh. Nebes anedha a omdhiskwedhas distowgh poran a-ragdho.

‘Nyns eus govenek vyth a dhiank!’ a dybis Pyppyn. ‘Mes yma nebes govenek may hwrug vy nebes merkyow ow honan andiswrys war’n dor glyb.’  Ev a balvalas orth y vryansenn gans y dhiwla kelmys, ha difastya brocha y vantell. Breghow hir ha pawyow kales a’n synsas yn kettermyn ha dell asas ev koedha an brocha dhe’n dor. ‘Martesen y fydh ev gorwedha ena bys vynitha,’ a dybis ev. ‘Ny wonn prag y’n gwrug vy. Mar tienkis an re erell, gwirhaval yw i dhe besya gans Frodo.’      

Hwypp a grullyas a-dro dh’y dhiwarr, hag ev a lettyas kri.

‘Lowr!’ a armas Ugluk ow tos yn unn boenya. Res vydh dhodho poenya hyns hir hwath. Grewgh dhe’n dhew anedha poenya! Devnydhewgh an hwypp saw avel kovheans.’

‘Mes nyns yw henna oll,’ a ryslas ev, yn unn dreylya war-tu ha Pyppyn. ‘Ny vydhav ankovhe. Nyns yw talas saw delatys. Poen!’

Ny govhas na Byppyn na Verri meur a dhiwettha rann an vyaj. Hunrosow drog ha warneth drog a veu kemmyskys warbarth yn kowfordh hir a anken, ha govenek ow tos ha bos gwanna prest a-dhelergh. I a boenyas ha poenya hwath, ow strivya dhe ventena an toeth gwrys gans an Orkow, brosys a dermyn dhe dermyn gans hwypp fell devnydhys yn skentel. Mar krussons i po hedhi po trebuchya, i a veu synsys ha draylys nebes.

Toemmder an diwes-ork o gyllys. Pyppyn a omglewas yeyn ha klav arta. Distowgh ev a goedhas y fas dhe’n dor war an kesow. Dornow kales gans ewynes lymm a synsas orto ha’y dhrehevel. Ev a veu degys avel sagh arta, ha tewlder a devis a-dro dhodho: Martesen tewlder nos arall, martesen delni y dhewlagas, ny wodhva ev.

Yn lent ev a aswonnis bos levow owth argya: dell hevelis, yth esa meur a’n Orkow owth ynnia war hedh. Yth esa Ugluk ow karma. Ev a omglewas bos tewlys dhe’n dor, hag ev a worwedhas kepar ha dell goedhas ev, bys pan veu ev synsys gans hunrosow du. Mes ny dhienkis ev a-dhiworth payn dre dermyn hir; kyns pell dalghenn dynn a dhornow diversi a dheuth orto arta. Dre dermyn pell ev a veu tewlys ha krenys, hag ena yn lent an tewlder a deuthas, hag ev a dhehwelas dhe’n norvys difun ha gweles bos myttin. Arghadowyow a veu garmys hag ev a veu tewlys yn karow war an gwels.

Hag ena y hworwedhas ev dre bols, ow patalya erbynn desper. Y vrys o kemmyskys, mes war-lergh an toemmder yn y gorf ev a dhysmygas may fia res dhodho diwes arall. Ork a warrgrommas a-dreus dhodho, ha tewlel dhodho nebes bara ha skethenn a gig kriv syghys. Ev a dhybris an bara loes kales yn kraf, mes skonya y hwrug ev an kig. Yth esa nown euthek bras dhodho, mes nyns esa nown mar vras dhodho hwath may tyb’sa ev kig tewlys dhodho gans Ork, kig a neb kroadur ma na vedhas ev dysmygi yn y gever.

Ev a esedhas ha mires a-dro. Nyns o Merri pell dhe-ves. Yth esens i ryb glann avon gul skav. War-rag yth esa menydhow ow sevel: yth esa topp hir ow tastewynnya kynsa dewynnow an howl. Duverk3 tewl koes a worwedha a-dreus an ledrow isella a-ragdha.

Yth esa garmow ughel ha dadhlans meur yn mysk an Orkow; dell hevelis y tallathsa dadhel arta ynter an Northwesyon ha’n Horngastelwesyon. Yth esa nebes anedha ow pysinya war-dhelergh dhe’n soth, hag yth esa nebes moy ow pysinya war-est.

‘Da lowr,’ a leveris Ugluk. ‘Gwra aga gasa ragov vy ytho! Ny vydh ladrans, dell leveris vy orthewgh kyns; mes mar mynnowgh skoellya an dra a dheuthyn ni dre hyns mar hir dh’y gavoes, skoellewgh e! My a vydh y witha. Gesewgh an ober rag an Uruk-hay smat, herwydh usadow. Mars eus own dhywgh a’n Wynngroghenyon, poenyewgh! Poenyewgh! Ottena an goeswik,’ a armas ev, yn unn bysinya war-rag. ‘Kewgh dhedhi! Honn yw agas gwella govenek. Kewgh! Skon, kyns my dhe gnoukya nebes pennow moy dhe’n dor, rag gorra nebes skians y’n re erell.’

Y teuth nebes mollethow ha habadoellyans, hag ena brassa rann an Northwesyon a omdhibarthas ha fistena dhe-ves, moy ages kans anedha , ow poenya yn kwyls a-hys an avon war-tu ha’n menydhyow. An hobbitow a veu gesys gans an Horngastelwesyon: bagas fell ha du, peswar ugens dhe-gyns a Orkow bras, mindu, ledrek aga dewlagas gans gwarak meur ha kledha berr y lown. Nebes a’n Northwesyon brassa ha harttha a sevis gansa.

‘Lemmyn ni a wra dyghtya orth Grishnakh,’ yn-medh Ugluk; mes yth esa nebes a’y siwyoryon y honan keffrys ow mires war-soth yn anes.

‘My a woer,’ a rommyas Ugluk. ‘An vebyon-margh blos re gavas agan ol. Mes henn yw der dha fowt jy, Snaga. Y talvia dhymm treghi an diwskovarn a-dhiworthis ha’n aspioryon erell. Mes ni yw an gasoryon. Ni a wra gwledh a gig-margh, po neppyth gwell.’

Y’n pols na, Pyppyn a welas an skila may hwrug nebes an bagas bysinya war-est. Y teuth kriow kreg a-dhiworth an tu na, hag y teuth Grishnakh arta, ha nebes ugensow a Orkow haval dhodho a-dhelerghto: hir aga diwvregh ha kamm aga diwarr. Payntys orth aga skoes yth esa lagas rudh. Ugluk a wrug kamm war-rag dh’aga metya.

‘Y tehwelydh ytho!’ a leveris ev. ‘Dasprederi a wruss’ta!’

‘Y tehwelav rag bos sur bos gwrys an Arghadowyow ha bos salow an brisnoryon,’ a worthybis Grishnakh.

‘Dhe-wir!’ yn-medh Ugluk. ‘Skoellys dha nerth. Y fydhav evy surhe bos gwrys arghadowyow y’m kaskowethas vy. Ha pyth arall eus a wruss’ta dehweles ragdho? Ty eth yn unn fistena. A wruss’ta gasa neppyth?

‘Muskok y kesis vy,’ a ryslas Grishnakh. ‘Mes yth esa nebes mebyon hardh ganso yw re dha dh’aga helli. Y hwodhvev ty dh’aga ledya yn kudynn. My re dheuth dh’aga gweres.’

‘Splann!’ a leveris Ugluk yn unn hwerthin. ‘Mes homm yw fordh kamm ragos, saw bos neb kolonn dhis rag batalyas. Troha Lugburz o dha fordh. Yma’n Wynngroghenyon ow tos. Ple’ma dha Nazgul meurgerys? A veu sethys neb steda arall yn-danno? Mara’n droses jy genes, henn a via dhe-les – mar pe an Nazgul ma puptra yw leverys anedha.’

‘Nazgul, Nazgul,’ a leveris Grishnakh, ow krena hag ow lappya orth y dhiwweus, avel bos dhe’n ger blas divlas o da ganso yn paynek. ‘Ty a gews a neppyth yw pell dres downder dha hunrosow plos, Ugluk,’ a leveris ev. ‘Nazgul! Agh! Puptra yw leverys anedha! Yn neb dydh a dheu y fydh edrek dhis a leverel henna. Apa!’ yn-medh ev yn unn skrykya yn fers. ‘Y tal dhis godhvos i dhe vos meurgerys dhe’n Lagas Meur. Mes an Nazgul askelys: na hwath, na hwath. Ny wra ev aga gasa omdhiskwedhes dres an Avon Veur hwath, re a-varr yw hwath. I a vydh devnydhys y’n Bresel – ha skilaow erell.’

‘Ty a woer meur dell hevel,’ a leveris Ugluk. ‘Moy ages myns gwiw ragos, dell dhismygav. Martesen an re yn Lugburz a wrussa omwovynn fatell, ha praga. Mes y’n eur ma Uruk-hai Horngastell a yll gul an ober plos herwydh usadow. Na sav ena ow klaveri! Kuntell dha rout warbarth! Yma’n mogh erell ow poenya dhe’n koes. Res yw dhywgh siwya. Ny dhehwelsewgh byw dhe’n Avon Veur. Ke knakk! Lemmyn! Y fydhav ow poenya war dha gammow.’

An Horngastelwesyon a sesyas Merri ha Pyppyn arta ha’ga gorra war aga heyn. Ena an bagas a dhallathas war-rag. Our hag our y poensons i, i a hedhis a dermyn dhe dermyn rag tewlel an hobbyttow dhe dhegoryon nowydh hepken. Drefenn i dhe vos skaffa ha kreffa, po dre neb towlenn Grishnakh, an Horngastelwesyon a dremenas dre’n Orkow Mordor, ha tus Grishnakh a guntellas warbarth a-dhelerghta. Kyns pell yth esens i ow tos erbynn an Northwesyon a-ragdha ynwedh. An koes a dhallathas dos yn ogas.

Pyppyn o brew ha skwardys, y benn paynek o rathellys gans gen blos ha skovarn blewek an Ork esa orth y synsi. A-rag poran ev a welas keynow kromm, ha garrow tew ha krev ow kwaya yn-bann hag yn-nans, yn-bann hag yn-nans, heb powes, avel bos gwrys a gorn ha gwivrow, ow kweskel resyas sekondys hullek termyn dibenn.

Dhe’n dohajydh mayni Ugluk a dremenas an Northwesyon. Yth esens i ow skwithhe yn-dann wolowynnow an howl splann, kynth o howl an gwav ow splanna yn ebron gwannliwek goyeyn; aga fenn o isel ha’ga thaves ow kregi.

‘Kontron!’ a esyas an Horngastelwesyon. ‘Kegys owgh hwi. An Wynngroghenyon a’gas syns ha dybri. Yth esons i ow tos!’

Kri a-dhiworth Grishnakh a dhiskwedhas bos hemma moy ages ges gwann. Marghogyon, ow marghogeth pur yn skav, re beu gwelys yn-hwir; pell a-dhelergh hwath mes yth esens i ow neshe, ow tos war-tu ha’n Orkow avel tid a-dreus heyl war-tu ha tus ow kwandra war lonktreth.

An Horngastelwesyon a dallathas poenya gans toeth dewblekhes a wrug marth dhe Byppyn, fysk digrysadow dell hevelis dhe benn res. Ena ev a welas bos an howl ow sedhi, ow koedha a-dryv an Menydhyow Niwlek; skeusow a dhallathas ystynna a-dreus an tir. Soudoryon Mordor a sevis aga fenn ha dalleth ynkressya aga toeth ynwedh. An goeswik o tewl hag ogas. Seulabrys i re dremensa orth nebes gwydh ragsevys. Yth esa an tir ow talleth ynklinya, serttha hwath; mes ny hedhis an Orkow. Hag Ugluk ha Grishnakh a armas, orth aga herdhya war-rag dre dhiwettha assay.

‘Y fydhons y wul. Y fydhons i diank,’ a dybis Pyppyn. Hag ena ev a stummas y gonna, rag may hyllis ev govires war-dhelergh gans unn lagas dres y skoedh. Ev a welas bos marghogyon y’n pellder war-est kompes gans an Orkow, ow peswarlemmel a-dreus an plen. An howlsedhes a owras aga guw ha basnet, ha dewynnya orth aga gols gwannliwek ow frosa. Yth esens i ow keas an Orkow, orth aga lettya a geskar, ha’ga lewya yn keslinennek gans an avon.

Ev a omwovynnas yn feur a-dro dhe by par tus ens i. Y fynnas ev may tyska ev moy yn Pansaven, ha mires orth moy a vappaow ha traow erell a’ga far; mes y’n dydhyow na towlennow rag an vyaj a hevelis bos gwrys gans tus galloesekka agesso, ha nevra ny dybis ev bos diberthys diworth Gandalf, po Hirgarr, po Frodo keffrys. An pyth yn unnik a borthas ev kov a-dro dhe Rohan o margh Gandalf, Skeusloes, dhe dos a-dhiworth an pow na. Yth esa neb govenek a-dro dhe henna, martesen.

‘Mes fatell wrons i godhvos ma nag on ni Orkow?’ a dybis ev. ‘Ny wrussons i klewes an hanow hobbyt omma dhe’m brys vy. Res yw dhymm bos lowen bos distruys an Orkow mollethys dell hevel, mes y fia gwell genev my ow honan dhe vos sawys.’ Yth esa gwirhevelepter may fia ledhys hag ev ha Merri warbarth gans aga synsysi, kyns bos aswonnys gans an Gwer Rohan.

Nebes an marghogyon o sether dell hevelis, gans skentolneth a denna a-dhiworth margh ow poenya. I a varghoga a-ji yn towlhys ha tenna sethow orth Orkow ow treynya, ha nebes anedha a goedhas; ena an varghogyon a dreylya dhe-ves yn-mes a dowlhys gwaregow ow korthybi agan eskerens, neb a denna yn kwyls, heb bedha hedhi. Hemm a hwarva prysyow pals, hag yn unn dro sethow a goedhas yn mysk an Horngastelwesyon. Onan anedha, tamm a-rag Pyppyn, a drebuchyas ha nevra ny sevis ev.  

Nos a dheuth mes ny dheuth an Varghogyon rag batalyas. Meur a Orkow re goedhsa, mes yth esa dew kans gesys dhe’n lyha. Y’n tewlder a-varr an Orkow a dheuth erbynn knegh. Krokto4 an koeswik o pur ogas, nyns o namoy ages tri erowhys dhe-ves, mes ny allsons i mos pella. An varghogyon re’s kylghyas. Bagas byghan a dhisobayas arghas Ugluk ha pesya poenya war-tu ha’n koes: tri hepken a dhehwelas.

‘Wel, ottani’ a skornyas Grishnakh. ‘Lewyans splann! Yma govenek dhymm Ugluk meur dh’agan lewya dhe-ves arta.’

‘Gorrewgh an Hanterden dhe’n dor!’ a erghis Ugluk, ow skonya aswonn Grishnakh. ‘Ty, Lugdush, kyv dew jet erell ha’ga gwitha! Na’s ladh, saw an Wynngroghenyon blos dhe herdhya ynnon. A gonvedhydh? Ha my yn few, y fynnav aga gwitha. Mes na’s gas garma ha na’s gas bos sawys. Kolm aga diwarr!’  

Diwettha rann an arghadow a veu gwrys diversi. Mes gorrys veu Pyppyn ogas ha Merri y’n kynsa tro. Yth esa an Orkow ow kul meur a dros, ow karma hag ow frappya aga ervow warbarth, ha’n hobbytow a allas hwystra an onan dh’y gila dre bols.

‘Nyns yw hemma da genev,’ a leveris Merri. ‘My a omglew ogas skatt. Ny dybav may hallsen vy kramya pell dhe-ves mar pen vy rydh.’

‘Lembas!’ a hwystras Pyppyn. ‘Lembas: yma nebes genev. Eus nebes genes jy? Y tybav na wrussons i kemmeres travyth saw agan kledha.’

‘Eus, yth esa fardell y’m poket,’ a worthybis Merri, ‘mes yth yw gweskys yn brewsyon lemmyn dhe’m breus vy. Yn neb kas, ny allav vy gorra ow ganow y’m poket!’

‘Ny vydh res. My a -----‘; mes y’n pols na pot gwyls a warnyas orth Pyppyn mayth iselhasa an tros, hag an withysi o hewoel.

An nos o yeyn ha kosel. Oll a-dro dhe’n knegh may feu kuntellys an Orkow warnodho tanyow-gwitha byghan a veu enowys, rudh-owr y’n tewlder, kylgh dien anedha. Yth ens i a-ji dhe denn hir gans gwarek, mes ny wrug omdhiskwedhes an Varghogyon erbynn an golow, hag an Orkow a skoelyas meur a sethow dre denna orth an tanyow, kyns Ugluk dh’aga hedhi. Ny wrug son vyth an varghogyon. Diwettha y’n nos pan dheuth an loer a-dhiworth an niwl, y’n pols na y hallsons i bos gwelys, furvow skeusek a derlentris a dermyn dhe dermyn y’n golow kann, hag i ow kwaya yn unn batrolya yn tibenn.

‘I a vydh gortos an howl, mollethys re bons!’ a ryslas unn gwithyas. ‘Prag ny dheun ni warbarth ha deboenya dresta? Pyth eus yn brys Ugluk, dell via da genev godhvos?

‘Y fia da genes dhe-wir dell vedhav y di,’ a ryslas Ugluk yn unn dhos a-dhelergh dhedha. ‘Gans styr ma na dybav vyth! Mollethys re bi! Ty yw mar dhrog ‘vel an rout arall: kontron hag apys Lugburz. Euver yw dhe assaya deboenya gansa i. I a wrussa gwighal ha poenya gwyls, hag yma moy es lowr a’n vebyon-margh blos ma dh’agan gorfenna war tir gwastas.

Nyns eus saw unn dra a yll gul an kontron na: i a yll gweles haval dhe bryves yn tewlder. Mes yma dewlagas nosweyth gwell es Gwer erell dhe’n Wynngroghenyon ma, herwydh an pyth a glewis vy; hag ynwedh aga margh! I a yll gweles awel-glor an nos, dell veu leverys. Mes yma neppyth na worr an bolatys deg: yma Mauhur ha’y jettys y’n koes, hag y talvia dhedha dos kyns pell.’

Geryow Ugluk o lowr, dell hevelis, dhe goselhe an Horngastelwesyon; mes yth esa cher drog dhe’n Orkow erell hag i o trehwelek. I a worras nebes gwithysi rag goelyas, mes an brassa rann anedha a worwedhas war an dor, ow powes y’n tewlder hweg. An nos a dheuth ha bos pur dewl arta dhe-wir; drefenn an loer dhe waya war-west yn kommol tew, ha ny allas gweles Pyppyn travyth pella ages nebes troeshys. Ny worras an tanyow golow vyth war an knegh. Mes, nyns o da gans an Varghogyon dhe wortos bora hepken, ha gasa aga eskerens dhe bowes. Kri tromm dhe du est an knegh a dhiskwedhas bos neppyth kamm. Dell hevelis, nebes a’n Gwer re varghogsa yn ogas, slynkya a-dhiworth aga margh, kramya dhe amal an kampva ha ladha nebes Orkow, hag ena slynkya dhe-ves arta. Ugluk a fistenas dhe-ves rag hedhi fisten-gwyls.

Pyppyn ha Merri a esedhas a’ga esedh. Aga gwithysi, Horngastelwesyon, re alsa gans Ugluk. Mes, mars esa neb tybyans a dhiank dhedha synsys dhe-ves o yn skav. Bregh hir blewek a synsas an dhew orth aga honna ha’ga thenna warbarth. Yn ankler, i a omglewas penn meur Grishnakh ha’y fas hager yntredha; y anall flerek a hwythas erbynn aga bogh. Ev a dhallathas aga pawa. Pyppyn a grenas ha bysyes yeyn ha kales ow palvala a-hys y geyn.

‘Wel, a dus vyghan!’ a leveris Grishnakh yn unn hwystra yn isel. ‘Esowgh hwi owth omlowenhe der agas powes berr? Martesen. Yn tyller nebes kales martesen: kledhedhyow ha hwyppys yn unn du ha guwow hager dh’y gila! Res yw na vell tus vyghan yn hwarvosow yw re vras ragdha.’ Y vysies a besyas palvala. Yth esa golow dh’y dhewlagas haval orth tan gwannliwek mes poeth.

Tybyans a dheuth tromm yn brys Pyppyn, haval bos kechys yn poran a-dhiworth tybyans ynniadow y eskar: ‘Grishnakh a woer a-dro dhe’n Bysow! Yma ev orth y hwilas, hag Ugluk bysi: gwirhaval yw ev y honan dhe vynnes y synsi.’ Yth esa own yeyn yn kolonn Pyppyn, mes yn kettermyn yth esa ev owth omwovynn a-dro dhe fordh dhe dhevnydhya ewl Grishnakh.

‘Y tybav na’n kevydh y’n fordh na,’ a hwystras ev. ‘Nyns yw es dh’y gavoes.’

‘Dh’y gavoes!’ a leveris Grishnakh: y vysies a hedhis palvala ha sysnsi orth skoedh Pyppyn. ‘Pyth? Pyth yw styr a henna, den byghan?’

Dre bols Pyppyn o taw. Ena, distowgh y’n tewlder ev a wrug son yn y vryansen: gollum, gollum. ‘Travyth, ow drudh,’ a geworras ev.

An hobbytow a omglewas bysies Grishnakh ow skwychya. ‘O ho!’ a sias an Ork yn isel. ‘Henn yw y styr, yw e? O ho! Pur pur beryllus, ow thus vyghan.’

‘Martesen,’ a leveris Merri, difunys o ev lemmyn hag ev a gonvedhas dysmyk Pyppyn. ‘Martesen; ha rag tus erell ynwedh. Mes ty a woer dha negys dha honan. Eus hwans dhis anodho, po nag eus? Ha pyth yw y dalvosogeth dhis?’

‘Eus hwans dhymm anodho? Eus hwans dhymm anodho?’ a leveris Grishnakh, avel bos sowdhenys; mes yth esa y dhiwvregh ow krena. ‘Pyth yw y dalvosogeth dhymm? Pyth yw styr a henna?’

‘An styr yw,’ yn-medh Pyppyn, yn unn dhewis y geryow gans rach, ‘euver yw dhe balvala y’n tewlder. Ni a allsa sawya termyn hag ahwer ragos. Mes res yw dhis digelmi agan diwarr kynsa, poken ny wren ni travyth, na leverel travyth.’

‘A bystyon medhel byghan,’ a sias Grishnakh, puptra eus dhywgh, ha puptra a wodhowgh, a vydh kemmerys a-dhiworthowgh wor’tiwedh: puptra! Y fydh ewl genowgh bos moy dhe leverel rag gwalgha an Govynner, dhe-wir: kyns pell. Ny vydhyn ni fistena an govynnadow. Ny vydhyn dhe-wir! Pyth yw an acheson hwi dhe vos gwithys bew, herwydh agas brys? A wesyon ker, krysewgh ow geryow mar pleg, pan leverav nag o dre guvder: nyns yw henna fowt Ugluk keffrys.’

‘Es yw dh’y grysi,’ a leveris Merri. ‘Mes ny dhresys jy dha breydh tre hwath. Ha nyns eus puptra ow mos yn fordh yw da ragos jy dell hevel, pynag a hwarvo.  Mar teuthyn ni yn Horngastel, ny vydh gwayn rag Grishnakh meur: Saruman a vydh kemmeres oll a yll ev kavoes. Mar mynnydh kavoes neppyth ragos dha honan, hemm yw an prys dhe vargenya.’

Grishnakh a dhallathas dos ha bos serrys. Hanow Saruman a wrug konnar dhodho yn arbennik dell hevelis. Yth esa termyn ow tremena hag yth esa an habadoellya ow koselhe. Po Ugluk po an Horngastelwesyon a allas dehweles neb termyn skon. ‘Usi ev dhywgh – an eyl po y gila?’ a ryslas ev.

‘Gollum, gollum!’ yn-medh Pyppyn.

‘Digolm agan diwarr!’ a leveris Merri.

I a omglewas diwvregh an Ork ow krena yn feur. ‘Molleth warnowgh, hwi lastedhes plos byghan!’ a sias ev. ‘Digolm agas diwarr! Y fydhav digolm pub kordenn y’gas korf. A dybowgh na allav vy agas hwithra dh’agas eskern? Agas hwithra! Y fydhav agas lownya yn skethow ow krysya an dhew ahanowgh. Nyns yw res dhymm gweres a’gas diwarr rag agas kemmeres dhe-ves – ha’gas gwitha dhymmo ow honan!’

A-dhesempis ev a’s sesyas. Nerth y dhiwvregh hir ha diwskoedh o euthek. Ev a’s herdhyas yn y dhiwgasel, ha’ga stroetha yn tynn orth tuyow y gorf; dorn veur a veu fasthes a-dreus aga ganow yn unn taga. Ena ev a lammas war-rag, yn unn warrgromma yn isel. Yn skav hag yn taw y kwayas ev, bys pan dheuth ev erbynn amal an knegh. Ena, ev a dhewisas aswa ynter an goelyadoryon ha tremena avel skeus tebel y’n nos, yn-nans an leder ha dhe-ves war-west war-tu ha’n avon a vera a-dhiworth an koes. Orth an tu na yth esa spas bras gans unn tan hepken.

Wosa pesya neb dewdhek lath ev a hedhis, ow lagatta ha goslowes yn tynn. Nyns esa travyth a allas bos gwelys po klewys. Ev a besyas kreupya war-rag, plegys ogas dhe’n dor. Ena ev a omblattyas ha goslowes arta. Ena ev a sevis, rag argelli fysk tromm martesen. Y’n pols na furv tewl a varghek a omdhiskwedhas a-ragdho poran. Margh a renkis ha serthi. Gour a elwis.

Grishnakh a sedhis gwastas dhe’n leur, yn unn denna an hobbytow yn-danno; ena ev a dennas y gledha. Ladha y brisnoryon o y vynnes heb dout, yn le aga gasa bos sawys po diank; mes henn o y dhiswrians. An kledha a sonas yn isel ha terlentri nebes yn golow an tan a-gledhbarth. Seth a dheuth yn unn hwibana a-dhiworth an tewlder: medrys o gans sleghneth, po gidys dre denkys, ha hi a bechyas y dhorn a-dhyghow. Ev a dhroppyas an kledha ha skrija. Yth teuth boemmyn skav a garnow, ha Grishnakh a lammas yn-bann ha poenya, mes ev a veu helghys ha guw a dremenas dredho. Ev a wrug kri hager ow krena ha gorwedha marow.

An hobbytow a withas gwastas war an dor, dell viens i gesys gans Grishnakh. Marghek arall a dheuth yn skon rag gweres orth y goweth. Dre neb galloes arbennik a’ga gwel po dre neb skians arall, an margh a lammas yn skav dresta; mes ny’s gwelas an marghek, hag i ow korwedha kudhys gans aga mantol elfek, re vrewys y’n pols na, ha re ownek dhe waya.

Wor’tiwedh Merri a hwystras yn isel: ‘Homm yw da bys lemmyn; mes fatell yllyn nyni goheles bos pychys?’

An gorthyp a dheuth ogas distowgh. Kriow Grishnakh re warnsa an Orkow. Herwydh an skrijow ha garmow a dheuth a-dhiworth an knegh an hobbytow a dhysmygas bos diskudhys aga disomdhiskwedhyans: gwirhaval o Ugluk dhe knoukya dhe’n dor nebes moy a bennow. Ena, yn tromm, kriow a dheuth a-dhiworth an tu a-dhyghow, yn-mes a’n kylgh a danyow-goelya, a-dhiworth tu an koes ha’n menydhyow. Dell hevelis, Mauhur re dhothya hag yth esa ev owth omsettya war an gerghynnoryon. Y teuth son a vergh ow peswarlemmel. Yth esa an Varghogyon ow tri aga kylgh ogas dhe’n knegh, yn-dann beryll a sethow an Orkow, rag lettya neb omsettyans ha bagas ow marghogeth dhe-ves rag fetha an re nowydh devedhys. Distowgh, Merri ha Pyppyn a gonvedhas i dhe vos yn-mes a’n kylgh lemmyn heb gwaya: nyns esa travyth orth aga lettya a dhiank.

‘Ytho,’ yn-medh Merri, ‘unnweyth a be rydh agan diwarr ha diwla, ni a allsa diank. Mes ny allav vy tava an kolmow, ha ny allav aga bratha.’

‘Ny res assaya,’ a leveris Pyppyn. ‘ Y fynnis vy leverel orthis: y hwrug vy rydhhe ow diwla. An kylghyow ma yw gesys saw rag semlans gwiw. Y fia tybyans da dhe dhybri nebes lembas kynsa.’

Ev a slynkyas an kylghyow a-dhiworth y gonaow-bregh, ha tenna yn-mes fardellas. An dhew hobbytt a dhybris po dew po tri thamm. An blas a dhros dh’aga brys kovyow a fasow teg, ha hwarth, ha boes yaghus yn dydhyow kosel o pell dhe-ves lemmyn. Dre bols, i a dhybris yn unn dybi yn town, owth esedha y’n tewlder, heb aswonn an kriow ha sonyow an kas yn ogas. Pyppyn o an kynsa huni a wrug dehweles dhe’n termyn a-lemmyn.

‘Res yw dhyn mos,’ a leveris ev. ‘Pols berr!’ Yth esa kledha Grishnakh ow korwedha yn ogas, mes ev o re boes ha kledhek y dhevnydhya; ytho, ev a gramyas war-rag, kavoes korf an Ork ha tenna kollan hir tynn a-dhiworth hy goen. Gensi hi ev a droghas aga holmow yn skon.

‘Lemmyn yw an prys!’ a leveris ev. ‘Pan on ni toemmhes nebes, martesen ni a yll sevel arta, ha kerdhes. Mes y fia tybyans da dhe dhalleth dre gramya.’

I a gramyas. An gwels o down ha medhel, ha honn a’ga gweresas; mes negys hir ha lent o dell hevelis. I eth a-dro dhe’n tanow-goelya yn pell, ha pedrevana war-rag tamm ha tamm bys pan dheuthons i erbynn amal an avon, ow renki y’n skeusow du yn-dann hy emlow down. Ena i a viras war-dhelergh.

An sonyow re goselhasa. Yn apert Mauhur ha’y ‘jetys’ re beu po ledhys po chasys dhe-ves. An Varghogyon re dhehwelsa dh’aga goelyans taw godrosek. Ny bessa ev termyn hir. An nos o koth seulabrys. War-tu ha’n Est, yth esa an ebron may hwrug pesya yn ankommolek ow talleth dos ha bos gwannliwek.

‘Res yw dhyn kavoes kudhva,’ a leveris Pyppyn, ‘poken y fydhyn ni gwelys. Ny vydh konfort vyth dhyn, mar tiskudh an varghogyon ma ma nag on ni Orkow wosa ni dhe vos marow.’ Ev a sevis ha stankya y dhewdroes. ‘An kordennow na a’m treghis yn fel; mes yma ow dewdroes ow tos ha bos toemm arta. Y hallsen vy kerdhes war-rag lemmyn. A allses tejy, Merri?’

Merri a sevis. ‘Gallav,’ yn-medh ev, ‘ Y hallav y wul. Lembas a wra gorra nerth y’n korf! Omglewans nebes yaghussa, ynwedh, ages an diwes-ork na. Pyth o y dhevnydhyow dell ombrederav? Gwell vien heb godhvos, dell waytyav. Kevyn ni diwes a dhowr rag golghi dhe-ves an tybyans anodho!’

‘An glannow yw re serth omma,’ a leveris Pyppyn. ‘Deun war-rag!’

I a dreylyas ha kerdhes an eyl ryb y gila yn lent yn keslinennek dhe’n avon. A-dryv dhedha an golow a ynkressyas y’n Est. Hag i ow kerdhes y hwrussons i keheveli aga notennow a’n vyaj, ow klappya gans gis anformel yn maner hobbytt a’n traow re hwarvia a-ban ens i kechys. Ny dhysmygsa neb goslowyas vyth dre woslowes orth aga geryow i dhe wodhevel yn fel, ha bos yn peryll meur, ow mos heb govenek war-tu ha torment ha mernans; po lemmyn, dell wodhsons i yn ta, nyns esa boghes chons dhedha a dhaskavoes po koweth po salowder vyth.

‘Ty re wrug ober da, Mester Tuk,’ yn-medh Merri. ‘Y fydh ogas chaptra a-dro dhis yn lyver Bylbo koth, mar pe chons dhymm a wul derivas dhodho. Ober skentel: dysmygi gwari byghan an gal blewek na yn arbennik, gwari ganso. Mes, a vydh nebonan kavoes dha ol hag an brocha na bythkweyth, dell ombrederav? Drog via genev kelli ow huni ow honan, mes an huni o dhiso yw gyllys yn tien.  

‘Y fydh res dhymm kempenna ow bysyes-toes, rag gul chons a dhos par genes. Dhe-wir, yma Kenderow Bannavogh ow kwaynya lemmyn. Hemm yw an prys may hwra ev ober da. Nyns eus tybyans meur dhiso a’n le mayth eson ni; mes my a dhevnydhyas ow thermyn yn Pansaven yn fordh nebes moy dhe-les. Yth eson ni ow kerdhes war-west a-hys glann an Entliv. Yma penn an Menydhyow Niwlek a-ragon, ha Koes Fangorn.’

Poran hag ev ow kewsel, amal du an koes a omdhiskwedhas fest a-ragdha. Dell hevelis, nos re gavsa harber yn-dann y wydh meur, yn unn gramya dhe-ves a’n Bora ow tos.

‘Led war-rag, Mester Bannavogh!’ a leveris Pyppyn. ‘Po led war-dhelergh! Ni re beu gwarnys erbynn Fangorn. Mes ny wrug y ankovhe nebonan mar skentel.’

‘Ny wrug vy,’ a worthybis Merri; ‘mes an koes yw gwell dhe’m brys vy ages dasweles yn mysk a gas.’

Ev a’ga hembrenkyas yn-dann skorr kowrek an gwydh. Koth dres dysmygi ens i, dell hevelis. Barvow bras hir a gewni a gregi a-dhiworta, ow leska dre’n awel-glor. A-dhiworth an skeusow y kykis an hobyttow, yn unn lagatta yn-nans an leder: denfurvow byghan kudh gans semlans fleghes-elf y’n golow gwannliwek, ow lagatta yn-mes a’n Koes Gwyls gans marth orth aga hynsa Bora yn termyn passys yn hir.

Pell dres an Avon Veur, ha’n Tiryow Gorm, lew wosa lew loes dhe-ves, an Bora a dheuth, rudh avel flamm. Ughel y senis an kern-helghi dh’y dhynnerghi. Marghogyon Rohan a dhifunas a-dhesempis. Kern a worthybis orth kern.

Merri ha Pyppyn a glewas, kler y’n ayr yeyn, kryghians mergh-kas, ha kan dromm gwer pals. Esel an Howl a veu drehevys, gwarek a dan, a-ugh amal an norvys. Ena gans kri meur an Varghogyon a dheboenyas a-dhiworth an Est; an golow rudh a splannas orth kaspows ha guw. An Orkow a armas ha tenna oll a’n sethow o gesys dhedha. An hobyttow a welas nebes marghek dhe goedha; mes aga linenn a besyas yn-bann an vre ha dresti, ha kylghya a-dro ha deboenya arta. Brassa rann an Orkow o gesys bew a geskaras ha fia, yn unn fordh ha’y ben, ow pos helghys onan hag onan dh’aga mernans. Mes unn bagas, owth omsynsi warbarth yn furv genn du, a herdhyas war-rag yn hardh war-tu ha’n koes. I a dheboenyas yn-bann an leder poran war-tu ha’n woslowysi. Yth esens i ow tos yn ogas lemmyn, ha sertan o dell hevelis i dhe dhiank: i re droghsa dhe’n dor tri Marghek re savsa a-ragdha seulabrys.

‘Ni re viras orth hemma re,’ yn-medh Merri. ‘Ottena Ugluk! Ny vynnav dos er y bynn ev arta.’ An hobyttow a dreylyas ha fia down yn skeusow an koes.

Yndella yth o na wrussons i gweles an diwettha kas, pan veu kyrghynnys Ugluk ha hedhys poran orth amal Fangorn. Y’n tyller na ev a veu ledhys wor’tiwedh gans Eomer, Tressa Kaslewydh an Marghetir, a dhiyskynnas ha batalyas er y bynn kledha ha kledha. A-dreus an parkow efan an Varghogyon tynn aga dewlagas a helghyas an Orkow re dhianksa, boghes aga niver, gans nerth hwath dhe fia.

Ena, wosa gorra aga howetha goedhys yn krug ha kana dh’aga gormel, an Varghogyon a wrug tansys meur ha keskar lusow aga eskerens. Yndella y hworfennas an omsettyans, ha ny dheuth nowodhow vyth anodho po dhe Vordor po dhe Horngastel; mes mog an leskans a yskynnas ughel y’n ebron ha meur a lagasow hewoel a’n gwelas.

*1 …mar ogas avel aga dorn… ‘…as close as their hands…’ Used here as a proposed idiom; to be as close to someone as their hands is to be within their reach. Used as an alternative to the story’s ‘…almost in their arms…’.

*2 Lymmdhans   Fang    

*3 Duverk    Smudge

*4 Krokto    Eaves