21. An Avon Veur

Kynsa Skrif - First Draft (updated to Gerlyver Meur 2nd edition)

 Frodo a veu difunys gans Sam.  Yth esa ev ow korwedha, maylys yn ta, yn-dann gwydh hir loes aga rusk yn kornell gosel koes dhe lann a’n west an Avon Veur, Anduin.  Ev re gosksa dre’n nos oll, ha golow loes an myttin o disliw yn-mysk an skorr noeth.  Gymli o bysi gans tan byghan yn ogas.

I a dhastallathas kyns bos leun golow an jydh.  Nyns o ter brassa rann an Kowethyans dhe fistena war-soth: i o lowen bos aga ervirans nebes dydhyow war-rag hwath, ha ny via res y wul kyns dos erbynn Rauros ha’n Ynys Golghven; hag i a asas an Avon dh’aga ferthi orth hy toeth hy honan, heb hwans dhe fistena war-tu ha’n peryllow a vo a-rag, py fordh pynag a ellons warnedhi wor’tiwedh.  Aragorn a’s asas neuvella herwydh an fros dell vynnsons i, ow sawya aga nerth erbynn skwithter war-rag.  Ev a deris i dhe dalleth a-varr pub dydh dhe’n leha ha vyajya pell y’n gorthugher; drefenn ev dhe omglywes yn y golonn termyn dhe verrhe, hag yth esa preder dhodho nag o diek an Arloedh Du hag i ow tarya yn Lorien.

Byttegyns ny welsons i gwel vyth a eskar y’n jydh na, na’n nessa.  An ouryow loes skwithus a bassya heb hwarvos.  Ha tressa dydh aga vyaj ow tremena an tiryow a janjyas yn lent; an gwydh a geskaras hag ena disomdhiskwedhes yn tien.  Dhe lann an est a-gledh i a welas ledrow hir ha difurv owth ystynna war-vann war-tu ha’n ebron; gorm ha gwedhrys aga semlans, haval orth tan dhe leski a-dreus dhedha heb gasa gwelsenn las vyth yn fyw: difeyth anhwek heb po gwydh terrys po men balek rag sewajya an gwakter.  I re dhothya y’n Tiryow Gorm, efan hag ynyal, ynter Myrkoes Soth ha breow Emyn Muil.  Fatell dhothya ha bos an ranndir na mar dhiswrys, po dre vresel po dre bla, ny allas leverel Aragorn keffrys.

Dhe’n west, a-dhyghow, an tir o heb gwydh ynwedh, mes gwastas o hag yn tylleryow pals yth o glas gans plenys a wels.  Y’n tu ma an Avon i a dremenas dres koesow a gors meur, mar hir ens i may lettsons i gwel oll war-tu ha’n west, hag an skathow byghan ow tremena dres aga emlow ow rutseni yn kosel.  Aga fenn tewl ha gwedhrys a blegya ha swaysya y’n gwyns skav ha yeyn yn unn sia yn kosel hag yn trist.  A dermyn dhe dermyn dres aswaow Frodo a allas gweles gowel tromm a brasow ow rolya, ha dresta yn pell breow y’n howlsedhes, ha pell dhe-ves dhe amal an wel yth esa linenn dewl mayth esa rann an moyha soth kadon an Menydhyow Niwlek.

Nyns esa gwel vyth a draow yn fyw ow kwaya, saw ydhyn.  Yth esa meur anedha i: ydhyn byghan ow hwibana hag ow piba  y’n kors, mes nyns ens i gwelys saw boghes.  Po unnweyth po diwweyth y klywis an vyajoryon si ha ton a dhiwaskell elergh, hag yn unn vires war-vann i a welas hes vras ow resek a-dreus an ebron.

‘Elergh!’ a leveris Sam.  ‘Ha re marthus bras y’wedh!’

‘Gwir,’ a leveris Aragorn, ‘hag elergh du yns i.’

‘Ass yw efan ha gwag ha trist semlans an vro ma!’ a leveris Frodo.  ‘My a dybi kyns an norvys dhe dhos ha bos toemma ha lowenekka yn unn vyajya war-soth, bys pan vo gesys a-dhelergh gwav bys vynitha.’

‘Mes ny wrussyn ni vyajya pell war-soth hwath,’ a worthybis Aragorn.  ‘Gwav yw hwath, ha pell on ni a-dhiworth an mor.  Omma an norvys yw yeyn bys gwenton tromm, ha martesen y hwelyn ni ergh hwath.  Pell dhe-ves y’n Baya Belfalas, mayth a Anduin ena, toemm ha lowen yw, martesen, poken y fia yndella na vywa an Eskar.  Mes omma, nyns on ni namoy es tri ugens lew, dell dhismygav, war-soth dhiworth an Sothferdhyn y’th Shayr, kansow a vildiryow hir hons.  Yth esos’ta ow mires lemmyn war-tu ha’n soth-west a-dreus plenys north an Marghetir1, Rohan tir an Arlydhi-mergh.  Kyns pell ni a wra dos erbynn aber an Limdhergh2 a dheu war-nans a-dhiworth Fangorn rag omjunya gans an Avon Veur.  Henn yw amal north Rohan; hag a-dhia an hendhydhyow yth esa oll ynter an Limdhergh ha’n Menydhyow Gwynn dhe’n Rohirrim.  Tir fethus ha teg yw, ha nyns eus gwels a’y bar; mes y’n dydhyow drog ma ny drig tus nes dhe’n Avon na varghogons i lieskweyth dh’y glannow.  Anduin yw ledan, mes orkow a yll tenna aga sethow pell a-dreus an dowr; hag a-gynsow, dell yw leverys, i re vedhas treusi an dowr ha ladra diworth greow Rohan.’

Sam a viras war-tu ha’n eyl glann ha’y ben yn anes.  An gwydh re havalsa bos eskarek kyns, avel i dhe gudha lagasow kevrinek ha peryllow ow skolkya; lemmyn yth esa hwans dhodho a’n gwydh.  Ev a omglywas bos re apert an Kowethyans, ow neuvella yn skathow byghan heb kudhans yn mysk tiryow heb goskes, ha war avon o or a vresel.

Y’n nessa dydhyow, hag i ow mos war-rag, degys war-soth dydh ha dydh, an omglywes a andhiogeledh ma a devis y’n Kowethyans oll.  Dre unn jydh oll i a dhevnydhyas aga roevigow ha fistena war-rag.  An glannow a slynkyas dresta.  Kyns pell an avon a ledanhas ha bashe; trethow hir ha meynek a dhallathas omdhiskwedhes dhe lann an est, hag yth esa begyow a row y’n dowr bys mayth o res lywya gans rach.  An tiryow gorm a ughelhas yn rosyow may frosas ayr yeyn a-dreus dhedha a-dhiworth an Est.  Y’n tu arall an prasow re dheuth ha bos goenyow ow rolya a wels gwedhrys yn-mysk tir a gors ha prysk.  Frodo a grenas yn unn dybi a-dro dhe lesinyow ha fentenyow, an howlsplann kler ha glaw skav a Lothlorien.  Nyns esa meur a gows na hwarth vyth yn skathow.  Pub esel an Kowethyans o bysi gans y dybyansow y honan.

Yth esa kolonn Legolas ow poenya yn-dann ster nos hav yn neb  lannergh a’n north yn-mysk an fowegi; yth esa Gymli ow pysya owr yn y vrys, hag omwovynn mar pe da lowr y dhevnydhya avel framweyth ro an Arloedhes.  Merri ha Pyppyn y’n Nessa skath o anes, drefenn Boromir dhe esedha yn unn hanasa yn kosel, hag ow pratha orth y ewines treweythyow, kepar dell ve neb dibowester po dout ow kwaska orto, termyn a dermyn ev a synssa roevik ha lywya an skav nes a-dhelergh skath Aragorn.  Y’n prysyow na Pyppyn, esa owth esedha y’n penn a-rag yn unn vires war-dhelergh, a welas golow koynt yn dewlagas Boromir, hag ev ow lagatta war-rag orth Frodo.  Kyn nag o skathow mar beryllus dell veu megys Sam dhe grysi y’ga hever, y vrys o kaleshes nans o termyn hir i dhe vos anattessa dre bell ages ev keffrys dhe dybi.  Yth esa poenvotter ha godramm dhodho, rag nag esa travyth dhe wul saw lagatta orth an tiryow gwav ow slynkya dresta ha’n dowr loes a-dro dhodho.  Pan veu devnydhys an roevigow, ny drestsons i Sam gans onan anedha.

Ha mo ow tewlhe y’n peswara dydh, yth esa ev ow mires war-dhelergh dres pennow ynklinys Frodo hag Aragorn hag an skathow ow sywya; ev o hunyek hag yth esa hireth dhodho a gampva ha omglywyans a dhor yn-dann y vysyes-troes.  A-dhesempis neppyth a synsas y attendyans: y’n kynsa tro ev a lagattas orto yn tiek, ena ev a esedhas yn ughel ha rutya orth y dhewlagas; mes pan viras ev arta ny allas ev y weles namoy.

Y’n nos na, i a wrug aga hampva war ynys vyghan nes dhe lann an west.  Sam a worwedhas maylys yn lennow ryb Frodo.  ‘’Th esa hunros koynt dhymm y’n ouryow kyns ni dhe hedhi, Mr. Frodo,’ yn-medh ev.  ‘Po, martesen nyns o hunros.  Koynt o y’neb kas.’

‘Wel, pyth o?’ a leveris Frodo, yn unn wodhvos na goselhasa Sam kyns leverel y hwedhel, pynag a vo.’

‘Koynt o.  Kamm ‘n tien, mar nag o hunros.  Hag y fia da ty dh’y glywes.  Yndella o: my ‘welas yttew gans dewlagas!’

‘An yttew yw da,’ yn-medh Frodo.  ‘Yma meur anedha y’n Avon.  Mes gas an dewlagas yn-mes!’

‘Ny wrav yndella,’ a leveris Sam.  ‘’Th o‘n dewlagas a wrug dhymm esedha‘n ughel, de’leverrer.  My ‘welas neppyth ‘wrug vy tybi bos yttew ow neuvella y’n hanter-golow ‘dryv skath Gymli; mes ny ‘ttendyas vy orto meur.  Ena, del’evelis, ‘th esa an yttew o’neshe orthyn yn lent.  Ha henn o koynt, de’leverrer, drefenn ni oll dh’neuvella war’n fros warbarth.  Ena, my ‘welas an dewlagas: dew dhyjynn gwannliwek, lentrus, orth both dhe nessa penn an yttew.  Ha moy hwath, nyns o yttew drefen bos dewdroes roev dhodho, neppyth avel  dewdroes alargh, mes brassa del’evelis, hag ‘th esens i o’sedhi yn ha ‘mes a’n dowr.

Henn o ‘n prys may ‘wrug vy esedha ‘n ughel ha rutya orth ow dewlagas, gans garm y’m brys, mars esa ev ena hwath pan wrug vy rutya an kosk ‘mes ow fenn.  Drefenn an pyth dhe dhos war-rag yn skon lemmyn ha dos nes ‘dryv Gymli.  Ny wonn vy mar kwrug an dhew lugarn na ow gweles ha my o’kwaya ha lagatta, po mar kwrug vy dos y’m skians, ny wonn vy.  Pan wrug vy mires arta, nyns esa travyth ena.  Mes my ‘dyb my dhe woweles neppyth y’m lost-lagas, de’leverir; neppyth tewl o’fistena n‘dann skeus an lann.  Mes ny wrug vy gweles dewlagas namoy.

‘My ‘wrug leverel y’m brys: “’o’hunrosa arta Sam Gamji,” a leveris vy; ha ny leveris vy travyth moy y’n prys na.  Mes ‘th esen vy o’tybi ‘dhia’n prys na, ha lemmyn nyns ovy sur.  Pandr’a dybydh yn y gever, Mr Frodo?’

‘Ny dybsen vy travyth yn y gever saw yttew ha mo ha kosk y’th tewlagas, Sam,’ a leveris Frodo, ‘mars o henna an kynsa prys bos gwelys an dewlagas na.  Mes nyns yw.  My a’n gwelas kyns yn north an fordh kyns ni dhe hedhes Lorien.  Ha my a welas kroadur koynt gans dewlagas ow krambla dhe’n flet y’n nos na.  Haldir a’n welas ynwedh.  A berthydh kov a dherivas an Elfow a helghyas warlergh an bagas a orkow?’

‘Ah,’ yn-medh Sam, ‘gwrav; ha my ‘berth kov a voy y’wedh.  Nyns yw da genev ow thybyansow; mes yn unn dybi ‘dro dhe draow pals, ha hwedhlow Mr. Bylbo y’wedh, my ‘dyb my dhe worra hanow dhe’n kroadur, yn unn dhismygi.  Hanow anhwek.  Gollum, martesen.’

‘Gwir, yth esa own dhymm a henna dre nebes termyn,’ a leveris Frodo.  ‘A-dhia an nos war’n flet.  Yth esa ev ow skolkya yn Moria dell dybav, hag ev a gavas agan ol y’n tro na; mes yth esa govenek dhymm agan godrik yn Lorien dh’y gemmyska.  Yth esa an kroadur mollothek ow keles y’n koes ryb an Arghanswoeth martesen, ow mires orthyn ha ni ow talleth!’

‘Henn yw gwirvos an dra,’ a leveris Sam.  ‘Hag y tal dhyn ni bos nebes moy hewoel, poken ni ‘wra omglywes nebes bysyes drog ‘dro dh’agan konna neb nos, mar kwren ni difuna rag omglywes neppyth vytholl.  Ha henn yw poynt ow brys.  Nyns yw res y leverel dhe Hirgarr po’n re erell haneth.  My o’honan ‘wra goelyas.  My ‘yll koska a-vorow, namoy es fardell yn skath ov, de’leverrer.’

‘Y leverriv,’ yn-medh Frodo, ‘ha “fardel gans dewlagas” dell leverriv.  Ty a vydh goelyas; mes wosa ambosa dhe’m difuna hanter war-tu ha myttin, mar ny hwer travyth kyns.’

Y’n ouryow kosel Frodo a dhehwelas yn-mes a gosk down ha Sam orth y shakya.  ‘Meth yw dhe’th tifuna,’ a hwystras Sam, ‘mes henn yw an pyth a leversys.  Nyns eus travyth dh’y dherivas, po travyth meur.  My ‘dybis my dhe glywes nebes lagyans kosel ha tros frikhwytha nans yw pols; mes klywys yw meur a drosow koynt ryb avon nosweyth.’

Ev a worwedhas, ha Frodo a esedhas, gyllys yn gronn yn y lennow, owth herdhya dhe-ves y skwithter.  Po mynnysennow po ouryow a dremenas yn lent, ha ny hwarva travyth.  Yth esa Frodo ow talleth hepkorr dhe’n godhynyans dhe worwedha arta pan neuvellas nes dhe onan a’n skathow kelmys furv dewl, skant nyns o gweladow.  Dorn hir loes a allas bos gwelys ha hi dhe synsi tromm orth tu unn skath; dewlagas wannliwek a splannas yn yeyn hag ev dhe vires a-ji dhedhi, hag ena an dhewlagas a dhrehevis ha lagatta war-vann orth Frodo war an ynys.  Nyns o ev pella ages po lath po diw, ha Frodo a glywas si kosel a anall war-ji.  Ev a sevis yn unn denna Gwan a-dhiworth y woen, ha treylya war-tu ha’n dewlagas.  Distowgh aga golow a veu difeudhys.  Y teuth si arall ha lagyans, hag an furv yttew tewl a fyskis dhe-ves yn nansres y’n nos.  Aragorn a wayas yn kosk, treylya, hag esedha.

‘Pyth ywa?’ a hwystras ev, yn unn lamma yn sav ha dos dhe Frodo.  ‘Yth omglywis vy neppyth ha my ow koska.  Prag y hwruss’ta tenna dha gledha?’

‘Gollum,’ a worthybis Frodo.  ‘Dell dhismygav, dhe’n leha.’

‘Ah!’ a leveris Aragorn.  ‘Ytho, ty a woer a’gan skolksiwyas3 byghan.  Ev a derstiwennigas4 war agan lergh dre Voria oll hag y’n fordh oll dhe Nimrodel.  A-ban wrussyn ni dalleth yn skathow, ev re beu ow korwedha war yttew ha roevya gans diwleuv ha dewdroes.  My re assayas y vaglenna nebes prysyow nosweyth; mes ev yw fella ages lowarn, ha mar slynkek avel pysk.  Yth esa govenek dhymm an vyaj war’n avon dh’y fetha, mes ev yw  re skentel yn dowr.

‘Res vydh dhyn assaya vyajya skaffa a-vorow.  Gorwedh lemmyn, y hwrav vy goelyas dre remenant an nos.  Yma hwans dhymm may synsiv vy an kanjon.  Y kyllyn ni y dhevndhya.  Mes mar ny allav vy, y fydh res dhyn assaya y gelli.  Pur dheantell yw ev.  Keffrys ha moldra nosweyth a’y barth y honan, ev a allsa gorra eskar a vo yn ogas orth agan ol.

An nos a dremenas heb gweles gwel vyth moy a Gollum.  Wosa y dhiwettha godrik an Kowethyans a woelyas yn tynn mes ny welsons i travyth moy anodho hag an vyaj ow pesya.  Mars esa ev owth holya hwath, ev o pur war ha fel.  Herwydh bodh Aragorn i a roevyas lemmyn dre dermynyow hir, hag an glannow a slynkyas dresta yn skon.  Mes ny welsons i saw boghes a’n powdir, drefenn i dhe vyajya dre’n nos ha’n mo dre vras, ow powesa dydhweyth, yn unn worwedha kudhys kemmys hag a allsons i dre furv an tir.  Y’n fordh na an termyn a dremenas heb hwarvos bys y’n seythves dydh.

An gewer o loes ha kommolek, gans gwyns a-dhiworth an Est, mes hag an gorthugher ow chanjya y’n nos an ebron war-tu ha’n West a glerhas, ha pollow a wolow godewl, melyn ha glas disliw, a igoras yn-dann lennow loes a gommol.  Y’n ebron na lownyans gwynn an Loer Nowydh a allas bos gwelys ow terlentri y’n lynnyn pell a wolow.  Sam a viras orti ha talgamma.

 Y’n nessa dydh an tir orth an dhew du a dhallathas chanjya yn skon.  An glannow a dhallathas sevel ha dos ha bos meynek.  Kyns pell yth esens i ow tremena dre dir a vreow meynek, ha dhe’n dhiw lann yth esa ledrow serth ynkleudhys gans perthi dhown a dhreyn hag eyrin, ow treylya gans spedhas.  A-dryv dhedha y sevis alsyow isel ow prewi, ha chymblys a ven loes ha tewedhek, du gans idhyow; ha pella dresta i y sevis keynow ughel kurunys gans sybwydh treylys gans gwyns. Yth esens i ow tos nes dhe dir vreow loes Emyn Muil, amal a’n soth Gwylvostir.

Yth esa meur a ydhyn a-dro dhe’n alsyow ha’n chymblys a ven, ha dres oll a’n jydh yth esa hesow a ydhyn ow rosella ughel y’n ayr, du erbynn an ebron wannliwek.  Hag i ow korwedha y’ga hampva y’n jydh na Aragorn a viras orth aga nijow yn doutek, yn unn omwovynn mar kwrussa Gollum neb dregynn hag yth esa nowodhow a’ga vyaj ow kwaya lemmyn y’n gwylvos.  Diwettha y’n jydh hag an howl ow sedhi, hag an Kowethyans ow tarbari dalleth arta, ev a welas dyjynn du erbynn an golow ow tewlhe: edhen veur ughel ha pell dhe-ves, ow troylya pols, ow nija war-tu ha’n soth yn lent pols.

‘Pyth yw henna, Legolas?’ a wovynnas ev, yn unn vysinya war-tu hag ebron a’n north.  ‘Yw ev, dell dybav, er?’

‘Yw,’ a leveris Legolas.  ‘Yth yw er, er owth helghya.  Yth omwovynnav a’y dharleveryans.  Yth yw ev pell a’n menydhyow.’

‘Ny dhallethyn ni kyns bos tewl yn tien,’ a leveris Aragorn.

Ethves nos aga vyaj a dheuth. Taw ha heb gwyns o; an gwyns loes a-dhiworth an est re dremensa.  Kromman voen an Loer re sedhsa a-varr y’n howlsedhes gwannliwek, mes an ebron o kler a-ughta, ha kynth esa kadonyow meur a gommol y’n Soth a splannas hwath yn hwannliwek, y’n West an ster a splannas yn tynn.

‘Dewgh!’ yn-medh Aragorn.  ‘Ni a vydh bedha unn vyaj moy dre nos.  Yth eson ni ow tos erbynn rannow an Avon na aswonnav vy yn ta; drefenn na wrug vy vyajya war dhowr y’n ranndir ma kyns, ynter omma hag uskisdhowr Sarn Gebir.  Mes, mars yw ewn ow thybyans, mildiryow pals war-rag yw henna.  Yma tylleryow peryllus hwath kyns dos ena keffrys: meyn hag ynysigow meynek y’n dowr.  Res yw dhyn goelyas yn tynn heb assaya roevya yn skon.’

Dhe Sam y’n skath a-rag y feu res soedh goelyador. Ev a worwedhas y’n penn a-rag yn unn lagatta y’n tewlder.  An nos a dheuth tewl, mes an ster a-ugh o splann yn koynt, hag y teuth dastewynnyans a-dhiworth enep an dowr.  Ogas dhe hanternos o, hag i re bia ow neuvella gans an fros dre nebes termyn, yn unn dhevnydhya an roevigow saw boghes, hag a-dhesempis Sam a grias yn ughel.  Namoy es nebes lathow a-rag furvow tewl a omdhiskwedhas y’n dowr hag ev a glywas si a dhowr ow fistena.  Yth esa fros skav a’s herdyas a-gledh, war-tu ha glann an est mayth o kler an woeth ena.  Hag i ow pos herdhys a-dhenewen an dremenysi a allas gweles, pur nes lemmyn, ewyn gwannliwek an Dowr ow lashya erbynn karregi tynn yn mysk an dowr haval orth drumm a dhyns.  An skathow a veu herdhys warbarth.

‘Ho, Aragorn!’ a armas Boromir, hag y skath ow knoukya orth an skath a-rag.  ‘Hemm yw folneth!  Ny yllyn ni bedha mos y’n Uskisdhowr nosweyth!  Mes ny yll perthi skath vyth Sarn Gebir, na dhydh na nos.’

‘Kildennewgh, kildennewgh!’ a grias Aragorn.  ‘Treylewgh!  Treylewgh mar kyllowgh!’  Ev a gentras y roevik y’n dowr, yn unn assaya hedhi an skath ha’y threylya.

‘’Mes ow reknans ov,’ a leveris ev dhe Frodo.  ‘Ny dybis vy ni dhe dhos mar bell: Anduin a fros skaffa ages ow thybyans.  Martesen Sarn Gebir yw nes seulabrys.’

Dre nerth meur i a hedhis an skathow ha’ga threylya yn lent; mes yn kynsa tro ny allsons i gwaya war-rag erbynn an fros saw boghes, ha dres oll aga nerth yth esens i ow pos kemmerys nessa ha nessa dhe lann an est.  Tewl ha peryllus y sevis hi y’n nos.

‘Warbarth, roevewgh!’ a armas Boromir.  ‘Roevewgh!  Poken y fydhyn ni herdhys war’n ynysigow .’  Kettoeth ha’y er Frodo a omglywas keyn an skath yn-danno ow kravas war veyn.

Y’n pols na y teuth son a gordenn gwaregow: nebes sethow a sias dresta, ha nebes anedha a goedhas yn aga mysk.  Onan anedha a weskis Frodo ynter y dhiwskoedh hag ev a veu knoukys war-rag gans kri, yn unn dhisynsi y roevik: mes an seth a lammas war-dhelergh, fethys gans y gaspows gudhys.  Onan arall a bechyas dre huk Aragorn; ha tressa seth a omynkleudhyas yn tu an nessa skath, ogas dhe dhorn Merri.  Sam a dybis ev dhe woweles furvow du ow poenya a-dro war drethow hir a wrow yn-dann glann an est.  Pur ogas ens i dell hevelis.

‘Yrch!’ a leveris Legolas, ow kildreylya yn y daves y honan.

‘Orkow!’ a grias Gymli.

‘Ober Gollum, yn sertan.’ A leveris Sam dhe Frodo.  ‘Ha tyller da dh’y wul, y’wedh.  ‘Ma hwans dhe’n Avon a’gan gorra dhedha poran!’

Oll anedha a boesas war-rag owth herdhya yn krev orth aga roevik: Sam keffrys a weresas.  Pub hwers i a waytyas omglywes brath seth dhu hy fluv.  Meur anedha a sias dres aga fenn po sedhi y’n dowr yn ogas; mes ny veu pychys nagonan gansa.  Tewl yth o, mes nyns o re dewl rag lagasow-nos Orkow, hag yn-dann isterlentrans an ster i a wrug amkan a neb eghenn yn sur rag aga eskerens gall, poken martesen, an mantelli loes a Lorien ha prenn loes an skathow gwrys gans elfow a fethas mikenn gwaregoryon Mordor.  Lash ha lash i a lavuryas war-rag.  Y’n tewlder, kales o bos sur i dhe waya dhe wir; mes yn lent terfysk an dowr a lehas, ha skeus glann an est a dhisomdhiskwedhas war-dhelergh y’n nos.  Wor’tiwedh, herwydh aga breus, i re dhrehedhsa kres an dowr arta ha lywya aga skath war-dhelergh neb pellder kyns an karregi.  Ena i a’ga threylyas hanter a-dro ha’ga lywya gans oll aga nerth war-tu ha glann an west.  Yn-dann skeus a brysk esa ow poesa war-ves a-dreus an dowr i a hedhis ha daskavoes aga nerth.

Legolas a worras y roevik dhe’n leur ha synsi an warak re dhrosa ev diworth Lorien.  Ena ev a lammas war-dir ha krambla nebes kammow a-ugh an lann.  Ev a worras an gordenn dhe’n warak, gorra seth dhedhi ha treylya yn unn lagatta dres an Avon y’n tewlder.  A-dreus an dowr y teuth kriow tynn, mes nyns o travyth a allas bos gwelys.

Frodo a viras war-vann orth an Elf ow sevel hir a-ughto, hag ev ow lagatta y’n nos yn unn hwilas amkan rag tenna orto.  Y benn o tewl, kurunys gans ster kann a dewynnyas yn pollow du an ebron a-dryv dhodho.  Mes ena, kommolennow meur a dheuth yn unn sevel ha goelya a-dhiworth an Soth, hag i a dhannvonas breghow du y’n mesyow sterennek.  Own tromm a goedhas war an Kowethyans.

‘Elbereth Gilthoniel!’ a hanasas Legolas hag ev ow mires war-vann.  Kettoeth ha’y eryow, furv du a dheuth yn-mes a’n duder y’n Soth, haval orth kommolenn mes nyns o kommolenn, drefenn hi dhe waya skaffa yn feur.  Hi a fyskis war-tu ha’n Kowethyans, yn unn dhifeudhi golok oll ha hi ow neshe.  Kyns pell yth omdhiskwedhas hi avel kroadur askellek meur, tewlla ages pyttow an nos.  Levow fell a sevis dh’y dhynnerghi a-dhiworth tu arall an Dowr.  Frodo a omglywas yeynheans tromm ow pychya ynno ha synsi orth y golonn;  yeyn marwel o, haval orth kov a woli koth, orth y skoedh.  Ev a blattyas, haval ev dhe omgudha.

Distowgh gwarak veur Lorien a ganas.  Yn unn sia an seth eth a-dhiworth an gordenn-elfek.  Frodo a viras war-vann.  A-ughto an furv askellek a swarvyas.  Y teuth kri garow ronk hag ev dhe goedha diworth an ebron, ow tisomdhiskwedhes war-nans yn tewlder glann an est.  An ebron o glan arta.  Yth esa habadoellya a levow pals pell dhe-ves, ow mollethi hag ow kyni y’n tewlder, hag ena taw.  Ny dheuth na seth na gri moy a-dhiworth an est y’n nos na.

 Wosa pols Aragorn a hembronkyas an skathow a-ughres arta.  I a gavas hyns dre dava a-hys amal an dowr pellder hir, bys may kavsons i baya byghan ha bas.  Yth esa nebes gwydhennow isel ow tevi ena nes dhe’n dowr, hag a-dryv dhedha y sevis glann serth ha meynek.  Y’n tyller ma an Kowethyans a eriviras hedhi ha gortos an howlsevel:  euver o dhe assaya gwaya pella dre nos.  Ny wrussons i na gampva vyth na dan, hag i a worwedhas yn gronn y’n skathow a veu kelmys warbarth.

‘Re bo gormolys gwarak Galadriel, ha dorn ha lagas Legolas!’ a leveris Gymli, hag ev ow tybri tesenn-voen a lembas.  Henn o tenn meur y’n tewlder, ow howeth!’

‘Mes piw a yll leverel an pyth a gavas ev?’ yn-medh Legolas.

‘Ny allav,’ a leveris Gymli.  ‘Mes lowen ov vy na dheuth an skeus nessa.  Nyns o da genev dhe wir.  Re grev o an kovheans a’n skeus yn Moria – skeus an Balrog,’ a worfennas ev yn unn hwystra.

‘Nyns o Balrog,’ a leveris Frodo, ow krena hwath dre an yeynder re dhothya warnodho.  ‘Neppyth yeynna o.  My a dyb bos – ‘  Ena, ev a hedhis ha dos ha bos taw.

‘Pandr’a dybydh?’ a wovynnas Boromir yn ter, yn unn poesa war-rag yn y skath haval ev dhe assaya gweles fas Frodo.

‘My a dyb – Na, ny vynnav leverel,’ a worthybis Frodo.  ‘Pyn ag a vo, y fethans re amayas agan eskerens.’

‘Dell hevel,’ a leveris Aragorn.  ‘Mes an le mayth esons i, ha py myns anedha eus, ha’n nessa pyth a wrons i ny wodhon ni.  Res yw dhyn ni oll bos heb kosk y’n nos ma!  An tewlder a’gan kudha lemmyn.  Mes piw a woer an pyth a vo diskwedhys gans an jydh?  Gwithewgh agas arv nes!’

Sam a esedhas yn unn vonkya orth dornla y gledha haval ev dhe nivera gans y vysyes, hag ev ow mires war-vann y’n ebron.  ‘Pur goynt yw,’ ev a hanasas.  ‘An Loer yw kethsam y’n Shayr ha’n Gwylvostir, po y tal bos.  Mes ‘mes y fordh yw, poken ‘th ov vy kamm y’m reken.  Ty ‘wra perthi kov, Mr Frodo, ‘th esa an Loer ow tanow’e ha ni ow korwedha war’n flet y’n wydhenn na: seythun kyns leun, de’reknav.  Ha ni re beu war’n fordh seythun ny’ewer, hag ott! ‘th esa Loer Nowydh mar danow ‘vel tregh ewin, ‘vel na wrussyn ni nevra gortos dydh vyth y’n pow Elfek.  

‘Wel, My ‘wra perthi kov a deyr nos ena yn sur, ha my ‘wra perthi kov a nebes moy del’evel dhymm, mes my ‘wra ti nag o mis dien.  ‘ ’Th yw haval orth nag eus styr dhe dermyn ena!’

‘Martesen honn o y fordh,’ a leveris Frodo.  ‘Y’n tir na, martesen, yth esen ni a-ji dhe dermyn yw passys nans yw hir yn leow erell.  Dell dybav, nyns o kyns Arghanswoeth dh’agan dri yn Anduin may tehwelsyn ni dhe’n termyn a ver dre diryow marwel dhe’n Mor Meur.  Ha ny berthav kov a Loer vyth, po nowydh po koth, yn Karas Galadon: saw ster nosweyth ha howl dydhweyth.’

Legolas a wayas yn y skath.  ‘Ny dreyn nevra termyn,’ yn-medh ev; ‘mes nyns yw kehaval chanj ha tevyans yn puptra ha pub tyller oll.  Rag Elfow, y kway an norvys, hag y kway ev ha pur yn skav ha pur yn lent.  Yn skav, drefenn i aga honan dhe janjya boghes, hag y nij puptra erell dresta: y’s teves anken dhredho.  Yn lent, drefenn na reknons i an blydhynyow ow nija a-berthons i aga honan.  Nyns yw an sesonyow ow tremena namoy ages kryghyow daswrys a-vynitha y’n gover hir.  Hwath y kwethha traow oll yn-dann an Howl war-tu ha’ga gorfenn wor’tiwedh.’

‘Mes an gwethheans yw lent in Lorien,’ a leveris Frodo.  ‘Yma nerth an Arloedhes warnedhi.  Fethus yw an ouryow, kynth yns i berr dell hevel, yn Karas Galadon, may ma’n Bysow-Elfek dhe Galadriel.’

 ‘Ny dalvia bos leverys henna yn-mes a Lorien, dhymmo keffrys,’ a leveris Aragorn.  ‘Ny gews travyth moy yn y gever!  Mes yndella yth yw, Sam: y’n pow na ty a gollas dha reknans.  Ena termyn a frosas dreson yn skav, y’n keth maner dell yw rag an Elfow.  An Loer koth a dremenas, ha Loer nowydh a devis ha tanowhe y’n norvys yn-mes, ha ni ow treynya ena.  Ha de dhe nos loer nowydh a dheuth arta.  Nes dh’y benn yw gwav.  Termyn a ver war-tu ha gwenton a wovenek munys.’    

An nos a dremenas yn taw. Nag o klywys na lev na alow moy a-dreus an dowr.  An vyajoryon gyllys yn gronn y’ga skath a omglywas chanjyans an gewer.  An ayr a dheuth ha bos teomm ha pur gosel yn-dann an gommol meur gwylgh re neuvellas a-dhiworth an Soth ha’n moryow pell.  Fistenans an Avon a-dreus meyn an uskisdhowr a hevelis dos ha bos ughella ha nessa.  Barennow an gwydh a-ugh dhedha a dhallathas devera.

Pan dheuth an jydh, cher an norvys a-dro dhedha re dhothya ha bos medhel ha trist.  Yn lent an bora a devis yn golow gannliwek, terlesys ha diskeus.  Yth esa niwl war an Avon a gudhas an lann; ny allas bos gwelys an lann a-dal.

‘Nyns yw da genev niwl,’ a leveris Sam; ‘mes’n huni ma yw feusik del’evel.  Lemmyn, martesen, ni ‘yll diank heb bos gwelys gans an gravlostow mollethys na.’

‘Martesen,’ a leveris Aragorn.  ‘Mes kales vydh dhe gavoes an hyns marnas bos lehes an niwl nebes diwettha y’n jydh.  Ha res vydh dhyn kavoes an hyns rag tremena dres Sarn Gebir ha dos yn Emyn Muil.’

‘Ny gonvedhav an skila dhe dremena an Uskisdhowr po sywya an Avon pella,’ yn-medh Bormir.  ‘Mars usi Emyn Muil a-ragon, ni a yll gasa an kokynnow ma, ha dalleth war-west ha war-soth, bys may tyffyn ni erbynn an Entliv ha treusi y’m thir vy ow honan.’

‘Gyllyn, mars eson ni ow mos war-tu ha Minas Tirith,’ a leveris Aragorn, mes nyns yw henna unnver hwath.  Ha hyns a’n par na a vo peryllussa es dell dybir.  Nans Entliv yw gwastas ha korsennek, ha niwl yw peryll marwel ena rag tus a-droes gans begh.  Ny vynnav vy gasa agan skathow kyns bos res.  Dhe’n leha, an Avon yw hyns na yll bos kellys.’

‘Mes an Eskar a syns glann an est,’ a argyas Boromir.  ‘Ha mar treusser Yetow Argonath ha dos androblys erbynn an Kolghven, pandr’a wredh a-wosa?  Lamma war-nans y’n Dowrlamm ha tira y’n gwern?’

‘Na wrav!’ a worthybis Aragorn.  ‘Yn y le, ni a yll doen agan skathow der an henfordh dhe Ven-rauros, hag y’n tyller na, dehweles y’n dowr.  A ny aswonnydh, Boromir, po a dhewisydh ankovhe a Risfordh an North, ha’n gador ughel war Amon Hen, a veu gwrys yn dydhyow an myghternyow meur?  Dhymmo, dhe’n leha, yma hwans a sevel y’n tyller ughel na arta, kyns ervira ow hyns war-rag.  Ena, martesen, ni a wel neb tokyn dh’agan lywya.’

Boromir a dhadhlas yn krev ebrynn an dhewis ma; mes, pan o kler Frodo dhe sywya warlergh Aragorn, py le pynag a ello ev, ev a hepkorras.  ‘Nyns yw gis gwer Minas Tirith dhe asa aga howetha edhommek,’ a leveris ev, ‘hag y fydh res dhywgh a’m krevder dhe-wir, rag drehedhes Kolghven wor’tiwedh.  Dhe’n ynys hir  yth av, mes nafella.  Ena y treylyav war-tu ha’m tre, ow honan mar ny wrug dendil ow gweres keskowethyans vyth.’

Yth esa an jydh ow tevi lemmyn, ha’n niwl re lehasa nebes.  Ervirys veu Aragorn ha Legolas dhe vones distowgh war-rag a-hys an dhowrlann, hag an re erell ow kortos ryb an skathow.  Yth esa govenek dhe Aragorn ev dhe gavoes neb hyns may hallsens i doen hag aga skathow ha’ga fardellow dhe’n dowr kosella dres an Uskisdhowr.

‘Ny sedhsa skathow a’n Elfow, martesen,’ a leveris ev, ‘mes nyns yw styr a henna ni dhe dremena dre Sarn Gebir yn fyw.  Ny wrug nagonan yndella na hwath.  Nyns eus fordh a veu gwrys gans Gwer Gondor y’n ranndir ma, ny ystynnas aga gwlaskor a-hys Anduin dres an Emyn Muil, y’ga dydhyow meur keffrys; mes yma fordh-degi yn neb tyller dhe lann an west, mar kallav vy hy havoes.  Ny wrug hi disomdhiskwedhes hwath dhe’m brys vy; drefenn skathow skav dhe vyjaya ‘mes a Wylvostir nansres dhe Osgiliath, hag yth esens i ow kul yndella bys blydhynyow a-gynsow, pan dhallathas lieshe Orkow Mordor.’

‘Boghes y’m bywnans vy re dheuth neb skath ‘mes a’n North, ha’n Orkow a helgh war lann an est,’ a leveris Boromir.  ‘Mars ewgh hwi war-rag, peryll a vydh ynkressya dre bub mildir, mar kevowgh hyns keffrys.’

‘Yma peryll a-rag yn pub fordh war-soth ,’ a worthybis Aragorn.  Gortewgh unn jydh.  Mar ny dhehwelyn ni y’n termyn na , hwi a vydh godhvos drogedh dhe goedha warnan dhe-wir.  Ena, res vydh dhywgh kavoes ledyer nowydh ha’y sywya mar dha dell yllowgh.’

Gans kolonn drist Frodo a welas Aragorn ha Legolas owth yskynna yn-bann an lann serth ha disomdhiskwedhes y’n niwl; mes y own o diedhomm.  Namoy ages po dew po tri our re dremensa, ha skant nyns o hanter-dydh, pan dhasomdhiskwedhas furvow skeusek an hwithroryon.

‘Oll yw da,’ a leveris Aragorn, hag ev ow tiyskynna an lann.  ‘Yma hyns, hag ev a war-tu ha tirva hag yw servadow hwath.  Nyns yw meur an pellder:  nyns yw penn an Uskisdhowr namoy es hanter mildir a-woeles dhyn, nebes moy es mildir y hirder.   Nebes dresto an fros a dheu ha bos kosel arta, kyn fer ev yn skav.  An ober an kalessa a vydh kemmeres agan skathow ha’gan fardellow dhe’n fordh-degi goth.  Ni re’s kavas, mes yma hi nebes pellder a-dhiworth an dowrlann y’n tyller ma, ha hi yw keslinennek gans fos a ven, dh’y ben, po erowhys po moy a-dhiworth an lann.  Ny gevsyn ni an le may ma’n dirva war-tu ha’n north.  Mars yw kowal hwath, ni a’s tremenas nyhewer dhe’m brys vy.  Mar lavurryen ni pell a-ughres keffrys, ni a allsa y gelli y’n niwl.  Y’m breus vy, res yw dhyn gasa an Avon lemmyn, ha mos war-tu ha’n fordh-degi mar dha dell yllyn diworth omma.’

‘Ny via henna es, mar pen ni oll Gwer keffrys,’ yn-medh Boromir.

‘Mes, ni a vydh y assaya y’n studh dell on ni,’ a leveris Aragorn.

‘Gwir, y fydhyn,’ a leveris Gymli.  ‘Diwarr Gwer a wra treynya war fordh arow, ha diwarr Korr ow pesya war-rag, kyn fe an begh dewweyth y boesedh y honan, Mester Boromir!’

An oberenn o kales yn hwir, mes wor’tiwedh gwrys veu.  An gwara a veu kemmerys yn-mes a’n skathow ha dres dhe benn an lann, dhe le mayth esa spas kompes.  Ena an skathow a veu kemmerys diworth an dowr ha degys yn-bann.  Skaffa dre bell ens i ages dell waytysa nebonan anedha.  Py eghenn a wydhenn ow tevi y’n pow elfek a veu gwrys rag aga gul, ny wodhya Legolas keffrys; mes an prenn o kales mes skav yn koynt.  Merry ha Pyppyn aga honan a allas degi aga skath yn es war dhor kompes.  Byttegyns, res o nerth dew Woer rag aga drehevel ha’ga halya dres an dor hag o res dhe’n Kowethyans y dreusi lemmyn.  Yth esa leder serth dhe-ves a’n Avon, difeyth strolyek a gowrveyn loes a limven, gans meur a dell kudhys gans hwenn ha prysk; yth esa goedhyli a spedhas, ha kommynnow pur serth; hag yn nebes tylleryow th esa pollow keunegennek tevys gans dowr ow tevera a-dhiworth an terrasow pella y’n tir.

Onan hag onan Boromir hag Aragorn a dhug an skathow, hag an re erell ow lavurya ha skrambla war aga lergh gans an fardellow.  Wor’tiwedh oll a veu removys ha gorrys war an fordh-degi.  Ena gans boghes lettyans moy, saw spedhas ow korlesa ha meyn koedhys pals, i a wayas war-rag warbarth.  Niwl a grogas hwath avel vaylys orth an fos a ven ow prewi, hag a-gledh an Avon a veu kudhys: i a allas hy klywes ow fistena yn ewynek a-dreus estyll tynn ha dyns meynek Sarn Gebir, mes ny allsons i hy gweles.  Dewweyth y hwrussons i an vyaj, kyns bos dres puptra yn salow dhe dirva a’n soth.

Ena, an fordh-degi, yn unn dreylya war-tu ha’n dhowrlann, eth war-nans yn lent dhe amal bas poll byghan.  Dell hevelis, yn le bos gwrys dre dhorn, an poll re beu pelys y’n dhowrlann gans an dowr ow tos yn-nans a-dhiworth Sarn Gebir ow troylya erbynn ros isel a ven a valegis nebes pellder y’n fros.  Dresto an lann a sevis yn als loes serth ha nyns esa hyns vyth moy rag tus a-droes.

Seulabrys an dohajydh berr o tremenys, hag yth esa mo kommolek godewl ow tos.  I a esedhas ryb an dowr yn unn woslowes orth bedhyglans ha fysk kemmyskys an Uskisdhowr kudhys gans an niwl; i o skwith ha koskek, hag aga holonn o mar wodewl ha’n jydh ow merwel.

‘Wel, ottani, hag omma y fydh res dhyn gwitha nos arall,’ a leveris Boromir.  ‘Res yw dhyn koska, ha mars esa mynnes dhe Aragorn tremena dres Yetow an Argonath nosweyth keffrys, oll ahanan yw re skwith – marnas, heb dout, agan Korr nerthek.’

Ny wrug Gymli gorthyp vyth: yth esa ev ow penndroppya hag ev owth esedha.

‘Powesyn ni kemmys ha dell yllyn lemmyn,’ a leveris Aragorn.  ‘A-vorow res vydh dhyn vyajya dydhweyth arta. Mar ny wra chanjya an gewer arta ha’gan hyga, y fydh chons da dhyn a slynkya dhe-ves anwelys gans neb lagasow dhe lann a’n est.  Mes haneth y fydh res a dhew dhen ow koelyas warbarth tro ha tro: tri our yn kosk hag onan ow koelyas.’

Travyth a hwarva y’n nos na saw glaw skav our kyns mo.  Kettoeth ha kynsa golow leun an jydh i a dhallathas.  Seulabrys yth esa an niwl ow tanowhe.  I a withas mar nes ha dell allsons i dhe du a’n west, hag i a allas gweles furvow godewl an alsyow isel ow sevel ughella hag ughella, fosow skeusek gans aga troesow y’n dowr ow fyski.  Yn kres an myttin, an kommol a iselhas, hag an gewer a wrug glaw meur.  I a dennas an gudhlennow a genn dres agas skathow rag lettya bos lenwys, ha neuvella war-rag; nyns esa meur a allas bos gwelys po a-ragdha po a-dro dhedha dres an kroglennow loes a law ow koedha.

Byttegyns, ny besyas an glaw termyn pell.  Yn lent an ebron a-ughta a splannas, hag ena, distowgh, an kommol a deris, ha’ga fil segys a hwythas dhe-ves war-tu ha’n north a-hys an Avon.  An niwl o gyllys.  A-rag an dremenysi yth esa kownans efan, gans tuyow meur karnek mayth esa ow synsi dhedha nebes gwydhennow gorth war estyllenow hag yn felsynnow kul.  An woeth a dheuth ha bos kulla hag an Avon a dheuth skonna.  Lemmyn, yth esens i ow fistena war-rag heb chons a bo hedhi po treylya, pynag a dheffens i er y bynn a-rag.  A-ughta yth esa bownder a ebron las disliw, a-dro dhedha yth esa an Avon dewl gorskeusys, hag a-ragdha, du, ow lettya golow an howl, yth esa breow Emyn Muil, hag ynna i nyns esa aswa a allas bos gwelys.

Yth esa Frodo ow lagatta war-rag hag ev a welas y’n pellder diw garrek veur ow neshe: haval orth po pynaklys po peulveynyow meur a ven.  Hir ha serth ha godrosek i a sevis dhe bub tu a’n dowr.  Aswa gul a omdhiskwedhas yntredha, hag an Avon a fistenas an skathow war-tu ha hi.

‘Ott! An Argonath, Peulveynyow an Myghternyow!’ a grias Aragorn.  ‘Ni a wra tremena dresta skon.  Gwithewgh an skathow yn rew, hag a-les mar bell dell yllowgh!  Gwithewgh yn kres an dowr!’

Ha Frodo ow pos kemmerys war-tu hag i an peulveynyow meur a sevis haval orth touryow rag metya ganso.  Kewri dell havalsons i dhodho, denfurvow loes kowrek taw mes godrosek.  Ena ev a welas i dhe vos furvys ha shapys dhe-wir: kreft ha nerth an hendhydhyow re’s wrussa, ha hwath y hwithens i, dre howl ha glaw a vlydhynyow ankevys, an hevelebow meur mayth ens i kervys war aga lergh.  War selvaow meur, y’n dowr down aga fondyansow, yth esa ow sevel dew vyghtern meur a ven: gans dewlagas andhiblans ha tal folsys i a dalgammas orth an North hwath.  Dorn a-gledh a’n dhew o sevys war-ves y balv yn token a warnyans; yn pub dorn a-dhyghow yth esa boel; war bub penn yth esa basnet ow prewi ha kurun.  Nerth ha meuredh meur yth esa dhedha hwath, gwithysi daw a vyghterneth vanshys dre bell.  Agha hag own a goedhas war Frodo, hag ev a blattyas yn unn dhegea y dhewlagas heb bedha mires war-vann hag an skath ow tos nes.  Boromir keffrys a omblegyas y benn hag an skathow ow fistena dresta, mar wann ha mar dremenadow avel delennow byghan, yn-dann skeus duryadow goelyadoryon Numenor.  Yndella y treussons i yn islonk du an Yetow.

Plommwedhek y sevis an alsyow euthek bys ughelder andhismygis dhe bub tu.  Pell dhe-ves o an ebron wodewl.  An dowr du a vedhyglas ha dasseni, ha gwyns a skrijas dresta.  Frodo ow plattya war y dhewlin a glywas Sam a-ragdho ow hanasa ha krodhvola:  ‘Pana dyller!  Pana dyller euthek!  Kemmer vy ‘mes an skath ma, mar pleg, nevra ny wrav vy glybya ow bysyes-troes yn poll arta, byttele avon!’

‘Bedhewgh heb own!’ a leveris lev koynt a-dhelerghto.  Frodo a dreylyas ha gweles Hirgarr, mes nyns o Hirgarr; drefenn nag esa ena an Pellgerdher tewedhek namoy.  Y’n delergh a esedhas Aragorn mab Arathorn, orgelus, owth esedha yn sav, ow lywya an skath gans sleyghneth; y huk o tewlys dh’y dhiwskoedh, hag yth esa y wols du ow frosa gans an gwyns, yth esa golow yn y dhewlagas: myghtern ow tehweles a-dhiworth divroedh dh’y dir y honan.

‘Bedhewgh heb own!’ a leveris ev.  ‘Dre dermyn pell yth esa hwans dhymm a vires orth hevelenep Isildur hag Anarion, ow hendasow.  Yn-dann aga skeus nyns eus res a own dhe Elessar, Elfgemm mab Arathorn a deylu Valandil mab Isildur, her Elendil!’

Ena, golok y dhewlagas a dhiliwas, hag ev a gewsis dhodho y honan:  unnweyth a be omma Gandalf!  Ass wra yeuni ow holonn rag Minas Anor ha fosow ow sita ow honan!  Mes ple’th av vy lemmyn?’

An islonk o hir ha tewl, ha lenwys gans tros an gwyns ha dowr ow fistena ha meyn ow tasseni.  Ev a blegyas nebes war-tu ha’n west mayth o tewl puptra a-rag yn kynsa; mes kyns pell Frodo a welas aswa hir a wolow a-ragdho, prest ow tevi.  Yn skon hi a dheuth nes ha distowgh an skathow a dennas dredhi , yn-mes yn golow kler ledan.

Yth esa an howl, o koedhys pell a-dhiworth hanterdydh seulabrys, ow splanna yn ebron gwynsek.  An dowr stroethys a lesas yn lynn hirgylghyek hir, Nen Hithoel gwannliwek, kes a-dro gans breow serth loes gwiskys gans gwydh aga tuyow, mes aga fenn o lomm, ow splanna yn yeyn y’n howlsplann.  Dhe benn soth an lynn y sevis tri bleyn.  An bleyn yn mysk a sevis nebes a-rag an dhew erell ha diberthys a-dhiworta, ynys y’n dowr, hag a-dro dhedhi an Avon ow pera a dewlis diwvregh wannliwek ow terlentri.  Y teuth war an gwyns son faborden ha pell, son a vedhyglans haval orth grommyans a daran klywys pell dhe-ves.

‘Ott, Tol Brandir!’ a leveris Aragorn, yn unn vysinya war-soth dhe’n bleyn hir.  ’A-gledh y sev Amon Lhaw, hag a-dhyghow yma Amon Hen, Breow a Glywes ha Gweles.  Yn dydhyow an myghternow veur yth esa kadoryow ughel warnedha, hag yth esa goelyadoryon ena.  Mes leverys yw nevra na wrug na dhen na vest kerdhes war Dol Brandir.  Kyns nos ni a wra aga drehedhes.  My a glyw lev dibenn Rauros ow kelwel.

An Kowethyans a bowesas lemmyn dre bols, ow neuvella war-soth y’n fros a vera dre gres an lynn.  I a dybris nebes boes, hag ena i a synsis aga roevik ha fistena war-rag.  Tu breow a’n west eth yn skeus, ha’n Howl a dheuth ha bos kylghyek ha rudh.  Yn nebes tylleryow sterenn niwlek a ykis.  An tri bleyn a dhrehevis a-ragdha, ow tewlhe y’n mo.  Yth esa Rauros ow pedhygla gans lev meur.  Yth esa tewlder an nos war an dowr seulabrys pan dheuth an dremenysi wor’tiwedh yn-dann skeus an breow.

Degves dydh aga vyaj o gwrys.  Yth esa Gwylvostir a-dhelerghta.  Ny allsens i mos pella heb dewis ynter fordh an est ha fordh an west.  Yth esa diwettha rann an Negys a-dheragdha.                                                                                                                            

*1 Marghetir Place name: ‘Riddermark’ from Old English compound ‘Riddena-mearc’ meaning ‘territory of knights’.    

*2 Limdhergh River name: ‘Limlight’. First element ‘lim’ is Sindarin with obscure meaning in Westron; either ‘clear’ or ‘quick’.

*3 Skolksiwyas ‘Sneaky follower’.  Aragorn’s word for this in the text is ‘footpad’. English definitions of this all imply ‘thief’ which isn’t, to my mind, what’s implied here.

*4 Terstiwenniga Theoretical verb ‘to patter’ (e.g.: light footfall), derived similarly to the noun in 18.2.