Projects_3_LOTR

16. Vyaj yn Tewlder

Kynsa Skrif - First Draft (updated to Gerlyver Meur 2nd edition)

Gorthugherweyth o, hag yth esa an golow loes ow lehe arta yn skon, pan wrussons i hedhi rag powes dre'n nos. Pur skwith ens i. An menydhyow o vaylys gans an mo ow tewlhe, ha'n gwyns o yeyn. Gandalf a asas orta kemmeres unn ganowas moy dhe bubhuni a miruvor Pansaven. Wosa i dhe dhybri nebes boes ev a wrug kusulyans.

'Heb mar, ny yllyn ni pesya arta haneth,' a leveris ev. An omsettyans dhe Yet Rudhgorn re'gan skwithhas, ha res yw dhyn powes omma pols.'

'Ha ple'th en ni a-wosa?' a wovynnas Frodo.

'Yma agan vyaj ha'gan negys a-ragon hwath,' a worthybis Gandalf. 'Nyns eus dewis dhyn saw pesya, po dehweles dhe Bansaven.'

Fas Pyppyn a lowenhas yn hweladow orth klywes menek hepken a dhehweles dhe Bansaven; Yth esa semlans a wovenek dhe Merri ha Sam, mes ny wrug sin vyth na Aragorn na Boromir. Yth esa semlans perderus dhe Frodo.

'Y fynnav may fen ena arta,' yn-medh ev. 'Mes fatell allav vy dehweles heb meth - heb bos henna an unn hyns, ha ni fethys seulabrys?'

'Gwir yw, Frodo,' a leveris Gandalf: 'mar tehwelyn ni, ni a amytt fethans, ha gortos fethans gweth yn termyn a dheu. Mar tehwelyn ni lemmyn, res vydh dhe'n Bysow sevel ena: ny wren ni galloes gasa arta. Ena, wor'tiwedh, Pansaven a vydh kyrghynnys, ha wosa termyn berr ha hwerow, distruys. An Bysowvoekkaow yw eskerens marwel, mes nyns yns i ma's skeusow hwath a'n nerth ha browagh a via dhedha mar pe an Unn Bysow dhe dhorn aga mester arta.'

'Ytho, res yw dhyn pesya, mars eus fordh,' a leveris Frodo yn unn hanasa. Sam a sedhis yn diswaytyans arta.

'Yma fordh a yllyn ni assaya,' a leveris Gandalf. 'My a dybis wostalleth, pan dybis vy yn kynsa a-dro dhe'n vyaj ma, ni dh'y assaya. Mes nyns yw fordh hweg, ha ny wrug vy kewsel anedhi dhe'n Kowethyans kyns. Aragorn o er hy fynn, kyns bos assayys dhe'n leha an fordh dres an menydhyow.'

'Mars yw hi fordh drokka es Yet Rudhgorn, drog dhe-wir y fydh,' yn-medh Merri. 'Mes, y fia da ty dhe leverel orthyn yn hy hever, ha leverel an gwettha anedhi lemmyn.'

'An fordh a leverav anedhi a wra dos dhe Valyow Moria,' yn-medh Gandalf. Gymli hepken a dhrehevis y benn; yth esa tan ow koleski yn y dhewlagas. War an re erell a goedhas euth a glywes an hanow na. Dhe'n hobbytow keffrys yth o henhwedhel a own pell.

'Martesen an fordh a vydh mos bys dhe Voria, mes fatell yll bos govenek dhyn hi dhe vones dredhi hi?' a leveris Aragorn yn tewl.

'Koel dhrog yw y hanow,' yn-medh Boromir. 'Ha ny gonvedhav edhomm dhe vones ena. Mar ny yllyn ni treusi an menydhyow, vyajyn war-soth, bys pan dhyffyn erbynn Aswa Rohan mayth yw gwer kowethek dhe'm tus vy, yn unn dhevnydhya an fordh a wrug vy rag dos dh'omma. Po ni a allsa treusi dres an Hornell1 yn Hirdreth2 ha Lebennin, ha dos yndella yn Gondor a-dhiworth an ranndiryow nes dhe'n mor. '

'Traow re janjyas a ban wruss'ta dos y'n north, Boromir,' a worthybis Gandalf. 'A ny wruss'ta klywes an pyth a leveris vy yn kever Saruman? Ganso ev y hwrav vy ow negys ow honan martesen, kyns bos gorfennys oll. Mes res yw ma na dheffo an Bysow nes dhe Horngastel, mar kyll bos henna lettys der neb fordh. Aswa Rohan yw deges dhyn ha ni ow vyajya gans an Bysowdeger.

'A dro dhe'n fordh hirra: nyns eus termyn lowr dhyn. Ni a allsa spena blydhen, martesen, dre vyaj a'n par na, ha ni a dremensa dre diryow pals yw gwag ha heb harber. Mes ny viens i salow. Yma dewlagas ha Sawron ha Saruman ow koelyas orta. Pan dheuthys war-north, Boromir, yn dewlagas an Eskar unn gwandryas ow mos yn sowdhan a-dhiworth an Soth es ta ha mater a vern munys dhodho: y vrys o bysi gans pursywyans a'n Bysow. Mes lemmyn yth esos'ta ow tehweles avel esel Kowethyans an Bysow, hag yn-dann peryll os ta ha ty ow pesya genen. An peryll a wra ynkressya pub lew a vyajyn war-soth yn-dann an ebron noeth.

'Wosa agan assay hewel orth bolgh an menydh agan plit re dheuth ha bos peryllussa, soweth. Nyns eus meur a wovenek dhymm lemmyn, mar ny wren ni disomdhiskwedhes skon dre bols, ha kudha agan ol. Rakhenna, y kusulyav na wryllyn ni mos dres an menydhyow nag a-dro dhedha, mes yn-danna. Honn yw an fordh an anwirhavalla ni dh'y devnydhya herwydh breus an Eskar.'

'Ny wodhyn ni an pyth a wayt ev,' a leveris Boromir. 'Martesen ev a vydh goelyas orth pub fordh, ha gwirhaval hag anwirhaval. Y'n kas na, entra yn Moria a via kerdhes yn antell, ny via gwell ages knoukya orth darasow an Tour Du y honan. Hanow Moria yw du.'

'Ty a gews a neppyth na wodhydh pan gehevelydh Moria orth skons Sawron,'a worthybis Gandalf. 'My yw an huni yn unnsel ahanowgh re beu a-ji yn dorvaghow an Arloedh Du, hag yn y drigva kottha ha byghanna yn Dol Guldur hepken. Ny dhehwel an re a entra dre yetow Barad-dur. Mes ny'gas hembronksen vy a-ji yn Moria mar nyns esa govenek a dhos yn-mes. Mars eus Orkow ena, y fydh tra dhrog ragon martesen, henn yw gwir. Mes brassa rann Orkow an Menydhyow Niwlek a veu po keskerys po distruys y'n Vatel a Bymp Lu. An eryon a dheriv bos Orkow ow kuntell arta a-dhiworth tylleryow pell; mes yma govenek bos salow Moria hwath.

'Yma chons bos Korryon ena hwath keffrys, hag yn neb hel dhown a'y hendasow y hyllir kavoes Balin mab Fundin martesen. Pynag a vo an diwedh, res yw dhe gerdhes war an hyns yw dewisys gans res!'

'My a wra kerdhes war an hyns genes, Gandalf! yn-medh Gymli. Y fydhav mos ha mires orth helyow Durin, pynag a worto ena - mar kyllydh kavoes an darasow yw deges.'

'Da, Gymli!' a leveris Gandalf. 'Kennertha orthiv a wredh. Warbarth y hwilyn ni an darasow kudhys. Ha ni a vydh seweni hys-ha-hys3. Yn kryllas Korryon, penn korr a vydh kalessa dhe benndaga ages penn po Elf po Gour po Hobbyt. Hwath, ny via honna an kynsa tro my dhe vones yn Moria. Y hwilis vy Thrain mab Thror dre dermyn pell wosa ev dhe vos kellys. My a dremenas dresti ha dos 'mes yn fyw!'

'My ynwedh re entras yn Yet Dhuell kyns,' a leveris Aragorn yn kosel; 'ha, kyn hwrug evy ynwedh dehweles 'mes, an kov yw pur dhrog. Ny vynnav vy entra yn Moria nessa tro.'

'Ha dhe-wir, ny vynnav evy hy entra unnweyth,' yn-medh Pyppyn.

'Na my,' a hanasas Sam.

'Heb mar!' a leveris Gandalf. 'Piw a vynnsa yndella? Mes an govynn yw: piw a wra holya war ow lergh, mara'gas ledyav ena?'

'Mynnav,' a leveris Gymli dihwans.

'Mynnav,' a leveris Aragorn yn anvodhek. Ty a sywyas war ow lergh nes dhe derroes y'n ergh, heb leverel ger vyth a vlam. Y fydhav sywya war dha lergh jy lemmyn - mar ny wra movya orthis an diwettha gwarnyans ma. Ny dybav lemmyn a-dro dhe'n Bysow, na'n re erell ahanan, y tybav a-dro dhiso jy, Gandalf, hag y leverav orthis yndella: mar tremenydh dres darasow Moria, bydh war!'

'Ny vynnav vy mos,' yn-medh Boromir; 'marnas bos er ow fynn raglev an Kowethyans oll. Pandr'a lever Legolas ha'n dus vyghan? Lev an Bysowdeger a dal bos klywys yn sur.'

'Ny vynnav vy mos yn Moria,' a leveris Legolas.

Ny leveris travyth an hobbytow. Sam a viras orth Frodo. Wor'tiwedh Frodo a gewsis.

'Ny vynnav mos,' yn-medh ev; 'mes ynwedh, ny vynnav nagha kusul Gandalf. Y pysav ma na vo raglev, kyns ni dhe goska. Gandalf a wra gwaynya raglevow yn esya yn golow an myttin es y'n tewalder yeyn ma. Ass wra oulya an gwyns!'

Wosa an geryow ma, oll anedha a goselhas yn tybyansow taw. I a glywas an gwyns ow sia yn mysk an kerrek ha'n gwydh, hag yth esa son a oulyans ha harthyans yn aga hyrghynn yn spasow gwag an nos.

Distowgh Aragorn a lammas yn sav. 'Ass wra oulya an gwyns!' a grias ev. 'Yma ev owth oulya gans lev bleydhi. An Vilvleydhi4 re dheuth yn tu west an menydhyow!'

'Yw res dhyn gortos myttin ytho?' a leveris Gandalf. 'Herwydh ow lavar yw. An helgh re dhallathas! Mars on ni byw rag gweles bora, piw a vynn vyajya war-soth gans bleydhi gwyls war y lergh?'

'Py hys yw bys dhe Voria?' a wovynnas Boromir.

'Yth esa daras y'n soth-west diworth Karadras, martesen pymthek mildir herwydh nij bran, hag ugens martesen herwydh helgh an bleydh,' a worthbis Gandalf yn fell.

'Ytho, dallethyn kettell vo golow myttin, mar kyllyn,' yn-medh Boromir. 'An bleydh yw klywys yw gweth es an ork a vo tybys.'

'Gwir!' a leveris Aragorn, yn unn lowsel y gledha yn y woen. 'Mes y'n le mayth oul an vilvleydh fell, ena an ork a helgh a-bell.'

'Yma hwans dhymm may hwrellen vy herwydh kusul Elrond,' a hwystras Pyppyn dhe Sam. 'Nyns ov vy dhe les y'n negys ma. Nyns ov vy unnwoes lowr gans Bandobras Bannwromyer5 : an oulyansow ma a wra rewi ow goes. Ny berthav kov a omglywyansow mar druan.'

''Ma ow holonn 'nans y'm bysies-troes, Mester Pyppyn,' a leveris Sam. 'Mes nyns o'ni dybrys hwath, hag yma nebes tus grev omma genen. Pynag a dheffo ra'gan Gandalf, 'hwrav vy kenwoestla nag yw agenn vleydh.'

Rag omdhefendya dre an nos an Kowethyans a yskynnas dhe benn an vre vyghan may fiens i goskeusi. Kurunys o gans kolm a wydh koth ha keswiys, hag a-dro dhodho kylgh terrys a gowrveyn. Dhe gres anodho i a enowis tan, drefenn nag esa govenek tewlder ha taw dhe gudha aga ol erbynn diskudhans gans an bleydhi owth helghya.

A-dro dhe'n tan yth esedhsons, hag an re nag esens i ow koelyas a wogoskas yn anes. Hoba truan Byll a grenas ha hwysa y'n le mayth esa ev. Yth esa oulyans an bleydhi oll a-dro dhedha y'n pols na, nessa treweythyow hag ena pella. Yn tewlder an nos meur a lagasow ow splanna a allas bos gwelys ow lagatta dres topp an vre. Nebes anedha a dheuth yn-rag ogas dhe'n kylgh a ven. Orth aswa y'n kylgh, furv a vleydh meur tewl a allsa bos gwelys stegys, ow lagatta orta. Oulyans skruthus a dardhas a-dhiworto, haval ev dhe vos kapten ow kelwel y vagas dhe'n omsettyans.

Gandalf a sevis ha hirgamma war-rag yn unn synsi a-ugh y lorgh. 'Goslow, Ki Sawron!' a grias ev. 'Ottomma Gandalf. Fi, mar mynnydh gwitha dha gig plos! Y fydhav dha grygha penn dhe lost, mar teudh a-ji dhe'n kylgh ma.'

An bleydh a dheskernis ha lamma war-rag war-tu hag i yn unn nija. Y'n pols na y teuth son tynn. Legolas re dennsa seth. Y teuth us hager, ha'n furv ow lamma a goedhas dhe'n dor yn unn gronkya; seth an elf re bechsa y vryansenn. An lagasow ow laggata a veu difeudhys distowgh. Gandalf hag Aragorn a hirgammas war-rag, mes an vre o ynyal; an bagasow ow helghi re fisa. Oll a-dro dhedha an tewlder a dheuth taw, ha nyns esa oulyans vyth der an gwyns ow hanasa.

An nos o koth, ha war-tu ha'n west yth esa an loer ow lehe ow sedhi, ow splanna yn treweythus dre'n kommol ow terri. Distowgh, Frodo a dhifunas a'y gosk. Heb gwarnyans vyth tewedh a oulyansow a dardhas gwyls ha fell oll a-dro dhe'n gampva. Lu meur a vilvleydhi re omguntellsa yn taw ha lemmyn yth esens i owth omsettya prest a-dhiworth pub tu.

'Tewlewgh keunys war'n tan!' a grias Gandalf dhe'n hobbytow. 'Tennewgh agas kledha, ha sevewgh keyn ha keyn!'

Y'n golow ow lamma, hag an prenn nowydh ow tewi, Frodo a welas meur a furvow loes a lammas dres an kylgh a veyn. Moy ha moy a's sywyas. Dre vryansenn a unn ledyer meur Aragorn a bokyas y gledha yn unn herdhya; dre lesk nerthek Boromir a hakkyas penn diworth onan arall. Rybdha a sevis Gymli, a-les y dhiwarr grev, ow swaysya y voel-korr. Yth esa gwarak Legolas ow seni.

Yn golow ow leskella an tan Ganadalf a vrashas yn tromm dell hevelis: ev a omdhrehevis, furv veur ow kodros haval orth neb men kov a henvyghtern gorrys war bennvre. Haval orth kommolenn ow kwargromma, ev a sevis skorrenn ow leski ha hirgamma war-rag rag dos erbynn an bleydhi. I a omdennas a-ragdho. Ughel y'n ayr ev a dewlis an faglenn. Hi a dhewis dre wolewder kann tromm havel orth lughes; hag y lev a dardhas haval orth taran.

'Naur an edraith ammen! Naur dan i ngaurhoth!' a grias ev.

Y teuth bedhyglans ha tythyans, ha'n wydhenn a-ughto a dardhas gans del ha bleujyow a flammow ow talla. An tan a lammas pennwydhenn dhe bennwydhenn. Penn an vre a veu kurunys yn tien gans golow ow kodhalla. Kledhedhyow ha kollanow an difennoryon a splannas ha lughesi. Diwettha seth Legolas a dhewis y'n ayr ha hi ow nija, ha gwana yn unn leski yn kolonn penntern-bleydh meur. An re erell oll a fias.

Yn lent an tan a verwis bys pan nag esa travyth gesys saw lusu hag gwryghon ow koedha; mog hwerow a grullyas a-ugh an kyfyon leskys, ha nija yn tewl a-dhiworth an vre, ha kynsa golow bora ow tos yn kodewl y'n ebron. Aga eskerens o fethys na ny wrussons i dehweles.

'Herwydh ow lavar, Mr. Pyppyn.' a leveris Sam hag ev ow korra yn y woen y gledha. 'Ny vydh bleydhi y gemmeres. Henn o marth dout vyth! Nes dhe woleski gols ow fenn!'

Pan dheuth golow leun an myttin nyns esa ol vyth a'n bleydhi a allas bos kevys, hag i a hwilas korfow marow heb seweni. Nyns esa sin vyth gesys a'n vatel saw an gwydh goleskys ha sethow Legolas a worwedhas a-dro dhe benn an vre. Anshyndys oll anedha saw onan ma nag o gesys travyth anedhi marnas an bleyn.

'Herwydh ow freder yw an dra,' a leveris Gandalf. 'Nyns o an re ma bleydhi sempel, owth helghi boes y'n gwylvos. Dybryn yn skon ha mos!'

Y'n jydh na an gewer a janjyas arta, haval orth neb brys dhe wul maystri warnedhi ha nyns esa hwans pella dhodho a ergh, drefenn i dhe gildenna diworth bolgh an menydh, brys a vynnas kavoes golow kler lemmyn may hallsa bos gwelys dredho traow a wayas y'n gwylvos a-dhiworth pellder. An gwyns re beu ow treylya a-dhiworth an north hag ena north-west dre'n nos, ha lemmyn ev a goselhas. An kommol a dhisomdhiskwedhas war-tu ha'n soth hag an ebron a veu igerys, ughel ha glas. Hag i ow sevel war an vre, parys dhe dhiberth, golow gwannliwek an howl a splannas dres pynakyl an menydhyow.

'Res yw dhyn drehedhes dhe'n daras kyns howlsedhes,' a leveris Gandalf, 'poken ny vydhyn ni nevra y dhrehedhes dhe'm brys vy. Nyns yw pell, mes agan hyns a vo gwius, rag na yll Aragorn agan gidya omma; boghes venowgh a wrug ev kerdhes y'n pow ma, hag yth esen vy yn-dann fos west Moria unnweyth hepken, ha nans yw termyn pell.

'Ottena ev,' yn-medh ev, yn unn bysinya war-tu ha'n soth-est dhe dyller may hwrug koedha yn serth tu an menydhyow yn skeusow orth aga ben. A-dreus an pellder linenn a alsyow lomm a allas bos gwelys, hag yn-mysk anedha, ughella es an re erell, unn fos veur loes. 'Pan essyn ni an bolgh, my a'gas ledyas war-tu ha'n soth, dell verkyas nebes ahanowgh martesen. Y'n gwella prys yndella, drefenn bos berra agan fordh nebes mildiryow, ha toeth yw res. En!'

'Ny wonn pyth yw an gwella govenek,' a leveris Boromir yn asper: 'Gandalf dhe gavoes an pyth a hwila ev, po, wosa dos dhe'n fos ni dhe aswonn bos kellys an daras bys vynitha. An dewisyow oll yw drog dell hevel, ha bos maglennys ynter bleydhi ha'n fos an gwirhavalla tra. Led war-rag!'

Gymli a dhallathas kerdhes a-rag ryb Gandalf drefenn bos mall bras ganso dhe dhos yn Moria. Warbarth i a hembronkyas an Kowethyans war-tu ha'n menydhyow arta. An unn henfordh dhe Voria a-dhiworth an west re bia keslinennek gans gover, an Sirannon, a dheuth diworth ben als nes dhe'n le mayth esa an daras. Mes hyns Gandalf o kamm martesen po an tir o chanjys y'n blydhynyow passys a-gynsow; drefenn na wrug ev dos erbynn an gover y'n tyller mayth esa yn y vrys dh'y gavoes, nebes mildiryow hepken war-tu ha'n soth a-dhiworth aga dallethva.

Yth esa an myttin ow tremena war-tu ha hanterdydh, hag an Kowethyans a wandras ha skrambla hwath yn tir difeyth a veyn rudh. Ny welsons i terlentrans a dhowr na glywes son anodho yn tyller vyth. Puptra o sygh ha krin. Aga cher a sedhis. Ny welsons i travyth byw, ha nyns esa edhen vyth y'n ebron; mes an pyth a drosa an nos, mara's deffo er aga fynn y'n tir kellys na, o neppyth nag o da gansa tybi yn y gever.

Distowgh Gymli, re fistenas a-rag, a elwis dhedha. Yth esa ev ow sevel war wodolghynn hag ow pysinya war-dhyghow. Yn unn fistena war-rag i a welas a-woeles dhedha goeth gul ha down. Gwag ha taw o, ha nyns esa saw deverans a dhowr a veras yn-mysk kerrek gell ha nemmys hy leur; mes y'n tu nessa dhedha yth esa hyns, terrys ha kudhys yn feur, a stummas ynter fosow diswrys ha konsveyn shyndys henworfordh.

'Ah! Otta hi wor'tiwedh!' a leveris Gandalf. 'Hemm yw an tyller may fera an gover: Sirannon, an Porthell6, dell o henwys. Mes pyth eus a-dro dhe'n dowr ny allav vy dismygi; pur skav ha trosek o. War yew! Res yw dhyn fistena war-rag, diwedhes on ni.'

Oll y'n Kowethyans o troesloesek7 ha skwith; mes i a droesyas yn ervirys a-hys an lergh garow ha gwius dre vildiryow pals. An howl a goedhas a-dhiworth hanterdydh ha dalleth mos y'n west. Wosa powes berr ha boes fysk i a dallathas war-rag arta. A-ragdha an menydhyow a sevis yn unn dalgamma, mes sedhys o aga hyns yn hester down an tir ha ny allsons i gweles marnas an skoedhow ughella ha'n bleynyow pell y'n est.

Wor'tiwedh i a dheuth erbynn pleg tromm. An fordh re dreylsa war-tu ha'n soth ynter glann an woeth ha leder serth a'n tir a-gledh, mes lemmyn hi a dreylyas ha mos poran war-tu ha'n est arta. Hag i ow tos a-dro dhe'n pleg, i a welas a-ragdha als isel, martesen pymp gourhys hy hirder, gans krib terrys ha dynsek. Dresti y teuth deverans a dhowr orth ispoynt saven ledan re bia kervys seulabrys dell hevelis gans dowrlamm re bia krev ha nerthek.

'Dhe wir, traow re janjyas!' a leveris Gandalf. 'Hwath, an tyller yw aswonnys dhymm heb dout vyth. Hemm yw oll yw gesys a Dhowrlamm an Risfordh8. Mar perthav kov gwir, yth esa grisfordh treghys y'n meyn a-denewenn, mes an bennfordh a dreylyas a-gledh hag yskynna gans nebes kildroyow bys dhe dir kompes dh'y benn. Yth esa nans bas dres an dowrlamm bys dhe Fosow Moria, ha'n Sirannon a veras dredho gans an fordh rybdho. En ha gweles fatell yw traow lemmyn!'

I a gavas an gradhow a ven heb kaletter, ha Gymli a lammas war-vann yn skav, ha Gandalf ha Frodo war y lergh. Pan dhrehedhsons i penn an risfordh i a welas nag o galladow i dhe besya y'n fordh na, ha skila syghor an Porthell a veu diskudhys. A-dryv dhedha an Howl ow sedhi a lenwis ebron goyeyn an west gans owr owth isterlentri. A-ragdha a ystynnas lynn gosel ha tewl. Nyns esa dastewynnyas nag ebron na howlsedhes orth hy enep talgamm. Yth esa arge ha'n Sirannon re lanwsa an nans oll. Dres an dowr ow kodros, alsyow meur a sevis, gwannliwek aga fas asper y'n golow ow tewlhe: finek hag anpassadow. Nyns esa sin vyth a dharas po yet, na fols na krakk a allsa gweles Frodo y'n men ow talgamma.

'Ottena Fosow Moria,' a leveris Gandalf, yn unn bysinya a-dreus an dowr, hag ena a sevi an Yet seulabrys, an Daras Elfek dhe benn an fordh a-dhiworth Kelynndir may hwrussyn ni dos warnedhi. Mes an fordh ma yw lettys. Nyns eus nagonan y'n Kowethyans, dell dhismygav, a vynn neuvya a-dreus an dowr tewal ma dhe benn an jydh. Yma semlans anyaghus dhodho.'

'Res yw dhyn kavoes fordh a-dro dhe'n vin north,' yn-medh Gymli. An kynsa tra rag an Kowethyans yw dhe yskynna dre'n bennfordh ha godhvos an le may hwra honna agan ledya. Keffrys ha nag esa lynn vyth, ny allsen ni dri agan hoba yn-bann an risfordh ma.'

'Yn neb kas ny yllyn ni kemmeres an best truan y'n Balyow,' a leveris Gandalf. 'An fordh yn-dann an menydhyow yw fordh dewl, hag yma tylleryow kul ha serth ma nag yll ev kerdhes ynna, mar kyllyn nyni yndella.'

'Byll truan!' yn-medh Frodo. 'Ny dybis vy yn y gever. Ha Sam truan! Pandr'a lever ev dell ombrederav?'

'Drog yw genev,' a leveris Gandalf. 'Byll truan re beu keskoweth dhe-les, ha drog yw gans ow holonn dh'y dhanvonn dhe-ves lemmyn. Y fia gwell genev dhe vyajya skaffa heb dri enyval vyth, yn arbennik an huni ma yw meurgerys gans Sam. Y prederis vy pup-prys bos res dhyn mos y'n fordh ma.'

Yth esa an jydh ow korfenna, hag yth esa ster yeyn ow terlentri y'n ebron pell a-ugh an howlsedhes, pan yskynnas an Kowethyans yn-bann an ledrow toeth men ha drehedhes glann an lynn. Dell hevelis, nyns o hy les namoy es tri erowhys orth hy ledanna le. Ny allsons i gweles y'n golow ow tewlhe py pellder a ystynnas hi war-tu ha'n soth; mes nyns o hy fenn a-gledhbarth namoy es hanter mildir diworth an le mayth esens i ow sevel, hag ynter an drummow meynek a dhegea an nans hag amal an dowr yth esa kammek a dhor sygh. I a fistenas war-rag, drefenn bos po mildir po dew hwath kyns drehedhes an tyller dhe'n lann bella mayth esa Gandalf ow medra orto; ha wosa henna, res o dhodho kavoes an darasow.

Pan dhrehedhsons i an gornell o pella a-gledhbarth i a gavas heylynn kul esa a-dreus aga hyns. Glas ha breyn o, herdhys war-ves haval orth bregh loubek war-tu ha'n breow ow keas. Gymli a hirgammas war-rag heb hokya, ha gweles bos bas an dowr, nyns o downder y amal namoy es hirder y dhewufern. I a gerdhas a-dryv dhodho yn rew, ow kavoes hyns gans rach drefenn bos meyn blonegek ha slynk war leur an pollow hwennek, ha troesleow o deantell. Frodo a skruthas dre dhivlas hag an dowr tewl avlan ow tava orth y dhewdroes.

Sam o an diwettha y'n rew, hag ev ow ledya Byll war dhor sygh dhe'n tu pella, y teuth son isel: swysh, sywys gans plop, haval orth pysk dhe ankresya enep kosel an dowr. Yn unn dreylya skon, i a welas kryghyow, du aga min y'n golow ow tewlhe: yth esa kylghow meur owth ynkressya war-ves a-dhiworth tyller pell y'n lynn. Y teuth son a hwythennow, hag ena taw. An mo a dewlhas, ha diwettha golowynnow an howl a veu lennys gans kommol.

Gandalf a fistenas war-rag gans toeth meur, ha'n re erell a holyas war y lergh mar skon dell allsons i. I a dheuth dhe'n len sygh ynter an lynn ha'n alsyow: kul o, yn neb tylleryow nyns o moy es dewdhek lath y les, ha lettys o gans kerrek ha meyn koedhys, mes i a gavas hyns dre gerdhes nes dhe ven an alsyow ha mar bell diworth an dowr tewl dell allsons i. Mildir war-soth a-hys an lann i a dheuth erbynn kelynnennow. Yth esa stokkys ha skorr marow ow pedri y'n basvaow, gesyon a dhreynegi koth dell hevelis, po, martesen, ke re bia amal kyns ryb an fordh goth a-dreus an nans beudhys. Mes y sevis orth an als, byw hwath ha krev, diw gelynnenn hir brassa es neb kelynnenn a wrug Frodo po gweles po tybi. Aga gwreydh meur a lesas diworth an fos bys dhe'n dowr. Yn-dann an alsyow kowrek aga semlans re bia avel pryskennow hepken, pan ens i gwelys a-bell a-dhiworth penn an Risfordh; mes lemmyn i a ystynnas a-vann, diwedhyn, tewl ha taw, yn unn dewlel skeusow-nos du a-dro dh'aga sel, ow sevel haval orth peulvenyow goelyador orth penn an fordh.

'Wel, ottani wor'tiwedh!' a leveris Gandalf. 'Omma y korfenna an Fordh-elfek a-dhiworth Kelynndir. Kelynn o nos tus an tir na, hag i a'n plansas omma rag merkya penn aga arloetteth; drefenn daras an west dhe vos gwrys dres oll rag i dh'y dhevnydhya rag kenwertha gans arlydhi Moria. Lowenna o an dydhyow na, hag yth esa kowethyans krev hwath ynter tus a aghow dihaval, keffrys hag ynter Korryon hag Elfow.'

'Nyns yw Korryon dhe vlamya rag gwannheans an kowethyans,' yn-medh Gymli.

'Ny glywis vy bos blam dhe'n Elfow,' a leveris Legolas.

'My re glywas an dhew,' a leveris Gandalf: 'ha ny vydhav vy gul breus lemmyn. Mes y pysav orthowgh hwi dew, Legolas ha Gymli dhe'n leha, bos kowetha ha'm gweres, yma res dhymm ahanowgh hwi an dhew. An darasow yw deges ha kudh, ha dhe skonna i dhe vos kevys dhe well. Yma nos warnan!'

Yn unn dreylya war-tu ha'n re erell ev a leveris: 'Ha my ow hwilas, ombareusewgh mar pleg rag entra y'n balyow. Res yw dhe leverel farwel dh'aga beghvest mas soweth. Res yw dhywgh gasa brassa rann a'n daffar a wrussyn ni dri erbynn kewer oer: ny vydh res dhis anedha a-ji, ynwedh, dell waytyav, ny vydh res anedha pan dremennyn war-ves ha pesya vyajya war-rag y'n Soth. Yn aga le res yw dhe bubhuni doen rann a'n traow a dhegi an hoba, yn arbennik an boes ha'n kostrels-dowr.'

'Ny yllydh gasa Byll truan y'n tyller eskesys ma, Mr. Gandalf!' a grias Sam serrys ha reudhys. 'Ny vydhav y berthi, vytholl. Wosa ev dhe dhos mar bell y'wedh!'

'Drog yw genev Sam,' a leveris an pystrier. 'Pan igorro an daras ny dybav ty dhe alloes tenna dha Vyll a-ji, yn tewlder hir Moria. Res vydh dhis dewis ynter Byll ha'th vester.'

'Ev a sywsa Mr. Frodo yn fow dhragon, mara'n lettiv,' a dhisputyas Sam. 'Ny via ma's moldrans dh'y dhanvonn dhe-ves hag oll an vleydhi a-dro.'

'Ny vydh moldrans, dell waytyav,' a leveris Gandalf. Ev a worras y dhorn war benn an hoba ha kewsel, isel y lev. 'Ke gans geryow a dhifresyans ha gidyans warnas,' yn-medh ev. 'Ty yw best fur a dhyskis meur yn Pansaven. Kyv fordh bys dhe dylleryow may hyllydh kavoes gwels, ha dos, war neb tro, yn chi Elrond, po pylepynag a vynni.

'Gwrys, Sam! Yma dhodho ev chons a dhiank a-dhiworth bleydhi ha drehedhes tre yw mar dha ha'gan chons ni.'

Sam a sevis ryb an hoba yn talgamm heb gul gorthyp vyth. Byll a gonvedhas yn ta an pyth esa ow hwarvos dell hevelis, ha minya er y bynn yn unn worra y droen orth skovarn Sam. Sam a dardhas yn dagrow, bysya orth an ledhrennow, diskarga fardellow oll an hoba ha'ga thewlel dhe'n dor. An re erell a ordenas an daffar, i a wrug bern a'n traow oll a allsa bos gesys ha kevranna yntredhons i an traow erell.

Pan veu gwrys henna i a wortas yn unn vires orth Gandalf. Dell hevelis ny wrussa ev travyth. Yth esa ev ow sevel ynter an dhiw wydhenn yn unn lagatta orth fos wag an als, haval ev dhe assaya telli ynni gans y dhewlagas. Yth esa Gymli ow kwandra a-dro, ow ponkya orth an meyn omma hag ena gans y voel. Yth esa Legolas owth omwaska erbynn an fos, haval ev dhe woslowes.

'Wel, ottani oll, ha parys oll,' a leveris Merri; 'mes, ple'ma'n darasow? Ny allav vy gweles sin vyth anedha.'

'Darasow-korr yw gwrys rag ma na yllons i bos gwelys pan yns i deges,' yn-medh Gymli. 'I yw anweladow, ha ny yll aga mestrysi aga honan aga havoes na'ga igeri, mars yw ankevys aga hevrin.'

'Ny veu gwrys an Daras ma rag bos kevrin o godhvedhys gans Korryon yn unnik,' a leveris Gandalf yn unn dehweles difun distowgh ha treylya a-dro. 'Mar nyns yw chanjys traow yn tien, lagasow a woer an pyth dhe hwilas a yll diskudha an sinyow,'

Ev a gerdhas war-rag bys dhe'n fos. Poran ynter skeusow an dhiw wydhenn yth esa le leven, ha dresto ev a worras y dhiwleuv a-dro hag a-dro, yn unn hanasa geryow yn isel. Ena, ev a wrug kamm war-dhelergh.

'Mirewgh!' a leveris ev. 'A yllowgh hwi gweles neppyth lemmyn?'

Yth esa an loer ow splanna orth enep loes an fos; mes ny allsons i gweles travyth nowydh dre bols. Wor'tiwedh, yn lent, orth an enep may hworrsa an pystrier y dhiwleuv, linennow ankler a dhiskwedhas, haval orth neus moen a arghans ynworrys y'n meyn. Yn kynsa, nyns ens i moy es neusennow-roesowrlin gwannliwek , mar danow ens i may hwrussons i dewynnya yn treweythus hepken y'n leow may hwrug aga havoes an loergann, mes tamm ha tamm i a devis, efanna ha klerra, bys may hallas bos dismygys aga desin.

Dh'aga fenn, mar ughel ha Gandalf dhe dhrehedhes, yth esa gwarak a lytherennow ow keswia gans furvow Elfek. Gorrys a-woeles dhedha, yth esa neusennow o terrys po andhiblans, mes furvow a allas bos gwelys a anwan ha morthol hag a-vann dhedha kurun ha seyth sterenn. Pella yn-dann an re na yth esa diw wydhenn, an dhiw anedha a dhegi loeryow yn kromman. Klerra es puptra erell, y splanna yn kres an daras unn sterenn gans dewynnow pals.

'Ottena arwoedhyow Durin!' a grias Gymli.

'Hag ena, Gwydhenn an Ughelfow!' yn-medh Legolas.

'Ha Sterenn Teylu Feanor,' a leveris Gandalf. I yw gonedhys a ithildin a dhastewynn stergann ha loergann hepken, ha koska bys pan vo tevys gans nebonan a yll kewsel geryow yw ankevys dre hirneth lemmyn yn Norvys Kres. Yth yw termyn hir a-ban wrug vy aga klywes, ha res o dhymm tybi yn town kyns galloes aga dri y'm brys.

'Pyth eus y'n skrif?' a wovynnas Frodo esa owth assaya digodenni an skrifedh orth an warak. 'My a dybis my dhe wodhvos an lytherennow-elf, mes ny allav vy redya an re ma.'

'An geryow yw gwrys herwydh taves Elfow Norvys-Kres West y'n Hendhydhyow,' a worthybis Gandalf. 'Mes, ny leverons i travyth a vri dhyn ni. Hepken i a lever: Darasow Durin, Arloedh Moria. Kows, koweth, hag entra. Hag yn-danno, byghan ha gwannliwek yw skrifys: My, Narvi, a's gwrug. Kelebrimbor a Gelynndir a dhelinyas an sinyow ma.'

'Pyth yw styr kows, koweth, hag entra?' a wovynnas Merri.

'Henn yw kler lowr,' a leveris Gymli. 'Mars os ta koweth, lever an tremenger, ha'n darasow a wra igeri, hag y hyllydh entra.'

'Gwir,' a leveris Gandalf, 'gwirhaval yw an darasow ma dhe vos rewlys gans geryow. Nebes porthow-korr a vydh igeri dhe dermynyow arbennik hepken, po rag tus dhewisys hepken; ha dhe nebes anedha yma florenn ha dialhwedh hag yw res hwath pan vo godhvedhys oll an termynyow ha geryow yw res. Nyns eus dialhwedh rag an daras ma. Yn dydhyow Durin nyns ens i kevrinek. I o igor herwydh usadow ha daradoryon a esedha omma. Mes mars ens i deges, neb a wodhya an ger-igeri a ylli y leverel ha tremena a-ji. Yndella yth yw skrifys dhe'n leha, a nyns yw, Gymli?'

'Yw,' yn-medh an korr. 'Mes nyns yw kovhes an ger y honan. Narvi ha'y greft hag y neshevin re dhisomdhiskwedhas a-dhiworth an norvys.'

'A ny wodhydh tejy an ger, Gandalf?' a wovynnas Boromir gans marth.

'Na wonn!' a leveris an pystrier.

Yth esa semlans a amayans dhe'n re erell; Aragorn yn unnik, a aswonni Gandalf yn ta, a besyas taw hag anvovys.

'Pyth o les a'gan dri dhe'n tyller mollethek ma ytho?' a grias Boromir, yn unn wovires war-dhelergh orth an dowr tewl ha skrutha. 'Ty a leveris ty dhe dremena dre'n Balyow. Faltell yw henna gwir, mar ny wodhves an fordh dhe entra?'

'An gorthyp dhe'th kynsa govynn, Boromir,' a leveris an pystrier, 'yw; ny wonn an ger - hwath. Mes henn a vo chanjya skon. Hag,' ev a geworras gans splannder yn y dhewlagas yn-dann aga diwabarans hirgolghek9, 'yma kummyas dhis govynn pyth yw les ow gweythresow pan vons i prevys diles. Yn kever dha wovynn arall: eus dout dhis a'm hwedhel? Po, a nyns eus skians gesys dhis? Ny wrug vy entra dre'n fordh ma, y teuth vy diworth an Est.

'Mar mynnydh godhvos, y hwrav vy leverel orthis an darasow ma dhe igeri war-ves. Mar pes a-ji, y hallses aga herdhya igor gans dha dhiwleuv. A-dhiworth a-der dhedha , nyns eus travyth a yll aga gwaya saw an husenn arghadow. Ny yllons i bos ynniys war-ji.'

'Pandr'a wredh jy ytho?' a wovynnas Pyppyn, anownekhes gans diwabrans hirgolghek an pystrier.

'Knoukya orth an darasow gans dha benn, Peregryn Tuk,' a leveris Gandalf. 'Mes, mar ny wra henna aga brywi, hag y hallav vy kavoes kosoleth heb govynnow gokki, y hwrav vy hwilas an geryow-igeri.

'Yn termyn eus passys y hwodhyen vy pub husenn yn tavasow oll a Elfow, Gwer po Orkow, hag a veu devnydhys bythkweth rag porpos a'n par na. Y hallav vy perthi kov a dheg ugens anedha heb hwilas y'm brys. Mes ny vydh res meur a brovow, dell dybav; ha ny vydh res dhymm govynn orth Gymli rag geryow a'n taves-korr kevrinek nag yw dyskys dhe nagonan. An geryow-igeri o Elfek, haval orth an skrif orth an meyn: henn yw diogel y'm brys vy.'

Ev a gammas bys dhe'n meyn arta, ha tava yn hwar gans y lorgh orth an sterenn arghansek yn-dann arwoedh a'n anwan.

Annon edhellen, edro hi ammen!

Fennas nogothrim, lasto beth lammen!

a leveris ev yn unn erghi. An linennow arghansek a dhiliwas, mes ny wayas an meyn loes gwag.

Ev a dhasleveris an geryow ma lies tro yn kevresow dihaval, ha'ga chanjya. Ena ev a assayas husennow erell, onan hag onan, dre lev skaffa hag ughella, hag ena isella ha lentta. Ena, ev a gewsis meur a eryow unnik yn taves Elfek. Ny hwarva travyth. An als a sevis ughel y'n nos, an ster diniver a veu enowys, an gwyns a hwythas yn yeyn, ha'n darasow a sevis stag.

Arta hwath Gandalf a nesas dhe'n fos, drehevel y dhiwvregh ha kewsel yn unn erghi gans sonyow a sorr owth ynkressya. Edro, edro! a grias ev, ha gweskel orth an meyn gans y lorgh. Igor, igor! a armas ev, hag ena an keth arghadow yn pub yeth re beu kewsys bythkweth yn Norvys-Kres West. Ena, ev a dewlis y lorgh dhe'n dor hag esedha yn taw.

Y'n pols na, a-dhiworth pell dhe-ves, an gwyns a dhug dh'aga diwskovarn oulyans bleydhi. Byll an hoba a veu amovys der own, ha Sam a fistenas rybdho ha hwystra yn isel dhodho.

'Na'n gas poenya dhe-ves!' yn-medh Boromir. 'Dell hevel, y fydh res dhyn anodho hwath, mar ny'gan kyv an bleydhi. Ass yw kas genev a'n poll plos ma!' Ev a wargrommas, synsi men bras ha'y dewlel pell y'n dowr tewl.

An men a dhisomdhiskwedhas gans son isel a hwatt; mes y'n keth pols y teuth son a swysh ha hwythenn. Kylghyow a gryghyow meur a veu furvys war an enep dres an le may koedhsa an men, hag i a wayas yn lent war-tu ha ben an als.

'Prag y hwruss'ta henna, Boromir?' a wovynnas Frodo. 'Kas yw genev vy an le ma ynwedh, hag yma own dhymm a neppyth. Ny wonn an pyth: nyns yw bleydhi, po an tewlder a-dryv an darasow, yma neppyth arall. Yma own dhymm a'n poll ma. Na'n ankresyes!'

'Yma hwans dhymm may tienkyn!' yn-medh Merri.

'Prag na wra Gandalf neppyth skon?' a leveris Pyppyn.

Gandalf a skonyas aga aswonn. Ev a esedhas, plegys yn dor y benn, po dre dhesper po dre dybyans prederus. Oulyans kynvannel a'n bleydhi a veu klywys arta. An kryghyow war an dowr a devis ha dos nessa; seulabrys yth esa nebes anedha ow lapya orth an lann.

Gans trommder a amayas orta i oll an pystrier a lammas yn sav. Yth esa ev ow hwerthin! 'My a'n gavas!' a grias ev. 'Heb mar, heb mar! Sempel yn hwokki, haval orth an brassa rann a idyansow-rim pan aswonnir an gorthyp.'

Yn unn synsi y lorgh ev a sevis a-rag an als ha leverel gans lev kler: Mellon!

An sterenn a splannas yn kott ha disliwa arta. Ena, yn taw, porth meur a veu linennys, kyn nag o gweladow po fols po mell kyns. Yn lent ev a rannas dh'y gres ha leska war-ves meusva ha meusva, bys pan veu gorrys an dew daras erbynn an fos. Dres an porth grisfordh skeusek a allas bos gwelys owth yskynna war-vann yn serth; mes dres an gradhow isella an tewlder o moy du ages an nos. An Kowethyans oll a lagattas gans marth.

'Kamm en vy,' a leveris Gandalf, 'ha Gymli ynwedh. Anwirhaval dell yw, Merri o an huni esa ow tybi y'n fordh wir. Y feu skrifys an ger-igeri orth an warak dhe-wir! An trelyans a dalvia bos: Lever "koweth" hag entra. Nyns o res moy es leverel an ger Elfek rag koweth hag an darasow a igoras. Pur sempel. Re sempel rag skiansvester dyskys y'n dydhyow gogrysek ma. Dydhyow lowenna o an re na. Lemmyn, en!'

Ev a wrug kamm war-rag ha gorra y droes war an isella gradh. Y'n pols na nebes traow a hwarva. Frodo a omglywas neppyth a synsis orth y ufern, hag ev a goedhas yn unn gria. Byll an hoba a gryghias yn kwyls der own, ha treylya ha poenya dhe-ves a-hys glann an lynn y'n tewlder. Sam a lammas war y lergh, hag ena klywes kri Frodo ha dehweles arta, yn unn oela ha mollethi. An re erell a dreylyas ha gweles dowr an lynn ow tythya, haval orth lu a serf dhe neuvya dhiworth penn soth.

Yn-mes diworth an dowr, sarflith10 hir kogrek re greupsa; gwyrdh disliw o, golowek ha glyb. Y benn bysyek11 re synssa orth troes Frodo, hag yth esa ev orth y dhraylya y'n dowr. Yth esa Sam war benn-dewlin ow hakkya orto gans kollan.

An vregh a dhisynsas diworth Frodo, ha Sam a'n draylyas dhe-ves yn unn gria rag gweres. Ugens bregh moy a dheuth yn-mes yn unn slynkya. An dowr tewl a vrojyas, hag y teuth flerynsi hager.

'Kewgh y'n porth! Yskynnewgh an grisyow! Skon!' a armas Gandalf yn unn lamma war-dhelergh. Ev a's tennas diworth dalghenn an euth re fastyas oll anedha saw Sam orth an dor mayth esens i ow sevel dell hevelis, hag ev a's herdhyas war-rag.

Skant yth ens i a-brys. Sam ha Frodo re yskynnsa saw nebes gradhow ha Gandalf re dhallathsa yskynna, pan wrug gwynnel an sarflithyow ow palvala a-dreus an lann gul ha bysya orth fos an als ha'n darasow. Onan a dheuth yn unn slynkya dres an treudhow, ow terlentri y'n stergann. Gandalf a dreylyas ha hedhi. Mars esa ev ow tybi a-dro dhe'n geryow a dhegesa an porth a-dhiworth a-ji, nyns ens i a-res. Lies bregh ow kwynnel a synsas orth an darasow dhe bub tu, ha gans nerth euthek, aga thewlel a-dro. Gans dasson a vrywis an ayr i a worweskis warbarth, hag golow a veu kellys yn tien. Son a skwardyans ha brywyans a dheuth yn unn wrommya dre'n arge a veyn.

Yth esa Sam ow serghi orth bregh Frodo hwath hag ev a dhiskaras war radh y'n tewlder du. 'Byll truan! Bleydhi ha serf! An serf o re ragdho. Res o dhymm dewis, Mr. Frodo. Res yw dhymm dos genes jy.'

I a glywas Gandalf hag ev ow tehweles yn-nans an gradhow ha herdhya y lorgh erbynn an darasow. Y teuth krys y'n meyn ha'n risfordh a grenas, mes ny wrug igeri an darasow.

'Wel!' a leveris an pystrier. 'An skochfordh yw lettys a-dhelerghon lemmyn, hag yma unn fordh yn-mes hepken - dhe du arall an menydhyow. Rag an sonyow y predrav kowrveyn dhe vos bernys, ha'n gwydhennow dhe vos tennys 'mes an dor ha tewlys a-dreus an yet. Trist ov yn y gever; drefenn an wydhennow dhe vos teg hag i re savsa pur bell.'

'My a omglywas bos nes neppyth euthek a-dhiworth an pols may tavas ow throes an dowr,' a leveris Frodo. 'Pyth o an dra, po, esa meur anedha?'

'Ny wonn,' a worthybis Gandalf, 'mes an breghow oll a veu gidys gans unn entent. Neppyth re greupyas, po re beu herdhys yn-mes a dhowrow du yn-dann an menydhyow. Yma traow kottha ha plossa ages Orkow yn tylleryow down an Norvys.' Ny leveris ev y dybyans may hwrug an pyth esa ow triga y'n lynn, pynag a vo, synsi orth Frodo kynsa yn-mysk an Kowethyans oll.

Boromir a hanasas yn isel, mes an meyn dassonek a veurhas an son yn hwystrenn greg a allas bos klywys gans oll: 'Yn tylleryow down an Norvys! Ha bys di yth en erbynn ow bodh. Piw a wra agan ledya lemmyn y'n tewlder marwel ma?'

'Bydhav,' a leveris Gandalf, 'ha Gymli a vydh kerdhes genev. Holyewgh ow lorgh!'

Hag an pystyrier ow kerdhes a-rag, owth yskynna an risfordh veur, ev a sevis y lorgh, ha diworth hy fenn y teuth golewder godewl. An risfordh efan o kowal hag angisys. Dew kans gradh y niversons i, ledan ha bas; ha dh'y fenn yth esa skochfordh yn furv gwarak gans leur leven a ystynnas war-rag y'n tewlder.

'Esedhyn ni ha powes ha dybri, omma war'n blanchenn, a-ban nag yllyn ni kavoes stevell-dhybri!' a leveris Frodo. Ev re dhallathas omdhaskavoes wosa browagh an vregh ow synsi, ha distowgh ev a omglywas nownek dres eghenn.

An profyans a veu dynnerghys gansa i oll; hag i a esedhas war an gradhow gwartha, furvow godewl y'n tewlder. Wosa i dhe dhybri, Gandalf a ros dhedha tressa lommenn a miruvor Pansaven.

'Ny vydh pesya pell, dell brederav,' yn-medh ev; 'mes y tybav bos res dhyn wosa an euth orth an yet. Ha heb bos chons da meur dhyn, res vydh dhyn oll yw gesys kyns gweles an tu arall! Bedhewgh war gans an dowr ynwedh! Yma goverow ha puthow pals y'n Balyow, mes y tal dhyn na's teffyn. Martesen, ny vydh chons dhyn a lenwel agan botellow ha kostrels kyns dos yn Nans Duell.'

'Pestermyn a vydh?' a wovynnas Frodo.

'Ny allav vy leverel dhe wir,' a worthybis Gandalf. 'Henn a greg orth lies chons. Mes, yn fordh poran, heb po droglamm po kelli an fordh, res vydh dhyn po tri po peswar kerdh, dell waytyav. Nyns yw le es dew ugens mildir a-dhiworth Porth an West bys dhe Yet an Est der linenn ewn, hag a fordh a vo gwia meur.'

Wosa powes berr hepken i a dhastallethas. Mall o gansa i oll a worfenna an vyaj mar skon dell allons i, hag yth esa mynnes dhedha pesya kerdhes war-rag, kynth ens i skwith, dre nebes our. Gandalf a gerdhas a-rag dell wrug ev kyns. Gans y dhorn a-gledh ev a sevis y lorgh owth isterlentri, ha skant y hwrug enowi an golow a-dhiworti an dor a-rag y dhewdroes; yn y dhorn a-dheghow ev a synsis an kledha Glamdryng. War y lergh y teuth Gymli, ow terlentri y dhewlagas y'n golow godewl hag ev ow treylya y benn tu ha tu. A-dryv an Korr a gerdhas Frodo, hag ev re dennsa y gledha berr, Gwan. Nyns esa golow vyth a-dhiworth lown na Wan na Glamdryng: ha henn o konfort, drefenn i dhe vos askorras govyon Elfek y'n Hendhydhyow, hag aga lown a splanna gans golow yeyn pan vo nes neb Ork. A-dryv Frodo y teuth Sam, ha war y lergh ev Legolas, hag ena an hobbytow yowynk, hag ena Boromir. Y'n tewlder helergh, asper ha taw, y kerdhas Aragorn. An skochfordh a dreylyas a-dro nebes kornellow, hag ena dalleth diyskynna. Hi a besyas war-nans dre dermyn hir kyns dos ha bos kompes arta. An ayr a dheuth ha bos poeth ha tagek, mes nyns o hager, ha termyn a dermyn i a omglywas fros a ayr goyeynna orth aga fas, ow tos a-dhiworth porthow hanter-dismygys y'n fosow. Yth esa meur a'n re ma. Der dewynn gwannliwek lorgh an pystrier, Frodo a wowela grisfordhow ha gwaregow, ha skochfordhow erell, po owth ysykynna, po ow tiyskynna yn serth, po owth igeri gwag ha du dhe bub tu. Penndagek o dres govenek a berthi kov.

Ny weresas Gymli orth Gandalf ma's boghes, marnas der y golonn grev. Dhe'n leha, nyns o ev poenvosek dre'n tewlder hepken, dell o an re erell. Lieskweyth an pystrier a bysi y gusul orth leow mayth o doutek an dewis a-dro dhe'n gwella fordh; mes pup-prys an dewis finek a veu gwrys gans Gandalf. Balyow Moria o kowrek ha kompleth dres dismygyans Gymli mab Gloin, kynth o ev korr a'n venydhagh12.

Rag Gandalf, ny weresas yn feur kovyow koth a vyaj yn termyn pell dhe-ves, mes byttegyns y'n tewalder, hag yn despit dhe dreylyansow an fordh ev a wodhva an hyns a vynnas ev, ha ny wre ev hokya mars esa fordh war-tu ha'y amkan.

'Na berthewgh own!' a leveris Aragorn. Yth esa powes hirra es dell o usys, hag yth esa Gandalf ha Gymli owth hwystra an eyl dh'y gila; yth esa an re erell ow sevel yn kronn a-dryv, ow kortos yn prederus. 'Na berthewgh own! My re beu ganso yn vyajyow pals, kyn nag esa onan mar dewl; ha yma hwedhlow yn Pansaven a wreythresow ganso ev yw meurra es neppyth a wrug vy gweles. Ny vydh ev sowdhenys - mars eus hyns dh'y gavoes. Ev re'gan ledyas a-ji dh'omma erbynn agan own, mes ev a wra agan ledya yn-mes arta, orth py kost pynag a vo res dhodho y honan. Ev a wrussa kavoes fordh dhe-dre yn nos du surra es kathes Myghternes Beruthiel.'

Yth o da bos gidyer a'n par na dhe'n Kowethyans. Nyns esa keunys na vayn dhedha rag gul faglennow; dre'n skramblans fysk orth an darasow meur a draow re beu gesys dhe goll. Mes heb golow vyth i a wrussa dos erbynn terroesa yn skon. Yth esa lies fordh rag dewis anedha, hag ynwedh yth esa yn leow pals tell, pyttow ha puthow du ryb an hyns may hwre dasseni ynna son agan treys ow tremena. Yth esa folsyow hag islonkow dhe'n fosow ha'n leur, hag a dermyn dhe dermyn fols a omdhiskwedha poran a-dheragdha. An ledanna anedha o moy es seyth troeshys y les, ha termyn hir a dremenas kyns Pyppyn dhe gavoes kolonn lowr rag lamma dres an aswa euthek. Son a dhowr ow fyski a dheuth a-dhiworth pell a-woeles, haval orth neb ros dhowr veur dhe dreylya y'n downder.

'Lovan!' a hwystras Sam. 'My a wodhva bos hwans dhymm anedhi, mar ny vedha genev!'

Aga herdh a dheuth ha bos lentta hag an peryllow ma dhe dhos ha bos menowggha. Dell hevelis dhedha, i re droessa pella ha pella, heb worfenn dhe wreydh an menydhyow. Dres skwithter ens i, hwath nyns esa konfort vyth dre dybyans a hedhi yn neb tyller. Spyrys Frodo re grevsa dre bols wosa diank, ha wosa boes ha ganowas a miruvor; mes lemmyn anes down a greupyas warnodho arta ha tevi yn euth. Kyn feu ev yaghhes a'n wan-gollan yn Pansaven, ny via an goli fell na heb effeyth. Y arwodhvos o ynkressys hag y hallas ev omglywes tynna traow na ylli bos gwelys. Unn arwoedh a janj a wrug ev attendya orti yn skon o galloes dhe weles moy y'n tewlder ages y geskowetha, saw Gandalf martesen. Ynwedh, ev o an Bysowdeger: ev a gregi orth y gadon erbynn y vronn, hag a dermyn dhe dermyn ev a heveli bos pur boesek. Ev a omglywas surneth a dhrogedh a-rag ha drogedh war y lergh; mes ny leveris ev travyth. Ev a synsis yn tynna orth dornla y gledha ha pesya yn hardh.

Ny gewsis an Keskowethyans a-dhelergh dhodho saw nammenowgh, ha dre hwystrennow fysk hepken. Nyns esa son vyth marnas son aga dewdroes aga honan; boemm poes botas-korr Gymli; stank Boromir; kamm skav Legolas; stiwennik medhel treys hobbyt, klywys boghes menowgh; ha helergh kammow lent fyrv Aragorn gans y hirgamm hir. Pan hedhens i pols ny glywens i travyth, saw treweythyow deverans isel a dhowr anwelys. Mes Frodo a dhallathas klywes, po tybi ev dhe glywes, neppyth arall: haval orth stiwennik isel a dhewdroes vedhel lomm. Nevra nyns o ughel lowr, po nes lowr rag bos sur ev dh'y glywes; mes wosa dalleth ny wrug ev hedhi hag an Kowethyans ow kwaya. Mes nyns o dasson rag ev dhe besya pols yn anserghek pan hedhi an Kowethyans, hag ena dos ha bos kosel.

Nosweyth o pan entersens i an Balyow. I re gerdhsa nebes ouryow gans powesow berr hepken pan dheuth Gandalf erbynn y gynsa kudynn gwir. A-ragdho y sevis gwarak efan du hag yn-danno yth esa porthow yn tri skochfordh: yth ystynnas oll anedha y'n keth tu dre vras, war-tu ha'n est; mes an skochfordh a-gledh a sedhi war-nans, an huni a dheghow a yskynna ha'n fordh yntredha a besya war-rag, dell hevelis, levan ha kompes mes pur gul.

'Ny berthav kov vyth a'n tyller ma!' a leveris Gandalf, hag ev ow sevel yn-dann an warak yn ansur. Ev a sevis y lorgh dre wovenek a gavoes nebes merkow po skrifedh a weresso orth dewis; mes nyns esa travyth a'n par na a allas bos gwelys. 'Re skwith ov dhe ervira,' yn-medh ev, yn unn shakya y benn. 'Ha hwi oll yw mar skwith ha my dell waytyav, po skwittha. Y fia da ni dhe hedhi omma dre dermyn yw gesys an nos. Hwi a gonvedh ow styr! Tewl yw omma pup-prys: mes yn-mes, yma'n Loer dhiwedhes ow nija war-tu ha'n west ha mysk an nos re dremenas.'

'Byll truan!' a leveris Sam. 'Ple'ma ev y'n bys? 'Ma govenek dhymm na wrug an bleydhi na y synsi hwath.'

A-gledh dhe'n warak veur i a gavas daras a ven: hanter deges o, mes ev a leskas yn unn igeri yn es wosa herdh skav. Dresto, y hevelis bos stevell efan treghys y'n meyn.

'Bydh war! Bydh war!' a grias Gandalf pan herdhyas war-rag Merri ha Pyppyn rag agan terder orth kavoes tyller may hyllens i powes gans nebes omglywans a woskes moy es an skochfordh dhigloes. 'Bedhewgh war! Ny wodhowgh hwi hwath an pyth eus a-ji. Y fydhav evy mos a-rag.'

Ev eth a-ji gans rach, ha'n re erell a sywyas war y lergh yn rew. 'Ottena!' a leveris ev, yn unn vysinya gans y lorgh orth kres an leur. A-rag y dhewdroes i a welas toll bras krenn haval orth ganow puth. Kadonyow terrys ha gossenek a worwedha orth an amal ha kregi war-nans y'n pytt du. Yth esa temmyn a ven ow korwedha yn aga ogas.

'Martesen onan ahanowgh a goedhsa a-ji hag ombrederi hwath p'eur gweskys an goeles,' yn-medh Aragorn dhe Merri. Gas an gidyer dhe vones a-rag hedra vo gidyer genes.'

'Homm o stevell withyas dell hevel, gwrys rag gwitha war an teyr skochfordh,' a leveris Gymli. 'Apert yw bos an toll na puth, gwrys rag bos devnydhys gans an gwithysi, kudhys gans lenn a ven. Mes an lenn yw terrys, ha res yw dhyn bos war y'n tewlder.'

Pyppyn a omglywas bos tennys yn koynt gans an puth. Hag an re erell ow tirolya pallennow ha gul gweliow erbynn fosow an stevell, mar bell dell allsons i diworth toll an leur, ev a greupyas bys dhe'n amal ha lagatta dresto. Ayr yeyn a dheuth erbynn y fas dell hevelis, ow sevel a-dhiworth downder anweladow. Movys gans ynni tromm, ev a balvalas ha synsi men lows, ha'y dhroppya y'n toll. Ev a omglywas y golonn dhe bolsa troyow pals kyns dos son. Ena, a-dhiworth pell a-woeles y teuth plunk, haval orth an men dhe goedha yn dowr down yn neb tyller kowrvogowek, pur bell o mes meurhes ha dassenys y'n palader kow.

'Pyth yw henna?' a grias Gandalf. Difresys o ev pan avowas Pyppyn an pyth a wrug ev; mes serrys o ev, ha Pyppyn a allas gweles y dhewlagas ow tewynnya. 'Tuk pennsogh!' a wrommyas ev. 'Hemm yw vyaj sevur, nyns yw dy'goel kerdhes hobbyt. Ty dha honan lamm a-ji nessa, ha ny wredh jy pla namoy. Bydh kosel lemmyn!'

Ny veu klywys travyth moy dre nebes mynysennow; mes ena, y teuth yn-mes a'n downder knoukys isel: tom-tap, tap-tom. I a hedhis, ha pan veu gyllys an dassonyow, daswrys ens i: tap-tom, tom-tap, tap-tap, tom. An sonyow o haval dhe sinellow a neb eghenn ha prederus; mes wosa pols an knoukyans a hedhis ha ny veu klywys arta.

'Henn o son morthol, sertan yw y'm brys vy,' a leveris Gymli.

'Gwir,' yn-medh Gandalf, 'ha nyns yw da genev. Nyns eus mell vyth gans men gokki Pyppyn martesen, mes gwirhaval yw neppyth dhe vos ankresys hag y fia gwell ragon ev dhe vos gesys kosel. Mar pleg, na wra travyth a'n par na arta! Ty, Pyppyn, a yll bos kynsa goelyador, avel piwas,' a wrommyas ev, hag ev owth omvaylya yn pallenn.

Pyppyn a esedhas yn poenvosek orth an daras y'n tewlder du; mes ev a dreylyas a dermyn dhe dermyn dre own a neppyth anaswonnys a greuppyo diworth an puth. Ev a vynnas may hylli ev kudha an toll, gans pallenn hepken kyn fe, mes ny wrug ev bedha gwaya po dos nes dhodho, kynth esa Gandalf ow koska dell hevelis.

Yn hwir Gandalf o difun, kynth esa ev ow korwedha yn kosel ha taw. Yth esa ev ow tybi yn town yn unn assaya kovhe pub kov a'y vyaj kyns y'n Balyow, ha prederi an nessa fordh o res dhodho: hyns drog lemmyn a vo terroesus. Wosa our ev a sevis ha mos dhe Pyppyn.

'Ke yn kornell ha koska nebes, chett,' a leveris ev, kuv y lev. 'Ty a vynn koska, dell dybav. Ny allav vy koska mann, ytho, y fia da my dhe woelyas.'

'My a woer an pyth yw kamm,' a hanasas ev, hag ev owth esedha orth an daras. 'Yma res dhymm a vog! Ny wrug vy y vlasa a-dhia an myttin kyns an tewedh-ergh.'

An diwettha tra a welas Pyppyn, hag ev ow koedha yn kosk, o gowel dhu a'n pystrier koth esedhys yn gronn war an leur, ow kwitha skommenn owth issplanna yn y dhiwdhorn golmek ynter y dhewlin. An elvenn a dhiskwedhas dre bols y droen minyek, ha hwyth a vog.

Gandalf yth o a dhifunas orta oll. Ev y honan re esedhsa ha goelyas der a-dro dhe hwegh our, ha gasa an re erell dhe goska. 'Ha dre'n woelyas my re galeshas ow brys,' a leveris ev. 'Nyns yw da genev ow omglywans a-dro dhe'n fordh mysk; ha nyns yw da genev blas an fordh a-gledh: yma ayr plos y'n fordh na, poken nyns ov vy gidyer vyth. Y tewisav an skochfordh a-dheghow. Termyn gwiw yw ni dhe dhalleth yskynna arta.'

Der eth our du, ha dew bowes berr, i a gerdhas war-rag; ha ny dheuthons i erbynn peryll vyth, na glywes travyth, na weles travyth marnas issplander godewl golow an pystrier, owth aslamma a-rag dhedha. An skochfordh dewisys a yskynna yn tidorr. Herwydh aga breus, gwrys o hy furv gans gwarrow meur owth yskynna, ha hi owth yskynna hi a dheuth ha bos ardhekka hag efanna. Nyns esa porthow lemmyn yn kowfordhow po taligow dhe neb tu, hag an leur o kompes ha salow, heb po pyttow po folsyow. Apert o i dhe gavoes fordh o a-vri seulabrys; hag i eth war-rag skonna es dell wrussons i der aga hynsa kerdh.

Y'n fordh ma, i eth war-rag a-dro dhe pymthek mildir war-tu ha'n est, musurys gans linenn ewn, kyn hwrussons i kerdhes ugens mildir po moy dhe-wir. Hag an fordh owth yskynna, cher Frodo a wellhi nebes; mes hwath ev a omglywas bos arweskys, hag a dermyn dhe dermyn hwath ev a glywas, po tybi ev dhe glywes, neb pellder a-dryv an Kowethyans ha sonyow aga dewdroes, kammow war aga lergh nag o dasson.

I re gerdhsa mar bell dell allas y berthi an hobbytow heb powes, hag yth esa oll anedha ow tybi a-dro dhe dyller may koskons i, ha distowgh an fosow a-gledh hag a -dheghow a dhisomdhiskwedhas. Dell hevelis, i re dremenas dre neb porth yn spas du ha gwag. Yth esa hwyth meur a ayr toemma a-dryv dhedha, hag a-ragdha an tewlder o yeyn orth aga fas. I a hedhis ha dos warbarth yn prederus.

Pes da o Gandalf dell hevelis. 'My a dhewisas an fordh ewn,' a leveris ev. 'Wor'tiwedh, yth eson ni ow tos y'n rannow annedhadow, ha dell dhismygav, nyns on ni pell diworth tu an est. Mes ni yw ughel, ughella fest ages Yet Dhuell, poken y hwrug vy kammwul. Dre omglywes an ayr, yth eson ni yn hel efan. Y fydhav argelli devnydhya nebes golow gwir.'

Ev a sevis y lorgh, ha dre bols skav yth esa tanses haval orth lughes. Skeusow meur a lammas war-rag ha fia arta, ha der eylenn i a welas nen kowrvogowek pell a-ugh aga fenn, skoedhys gans meur a beulvenyow kowrek nedhys a ven. A-ragdha ha dhe bub tu a ystynnas hel vras gwag; hy fosow du o polsyes ha levan avel gweder hag i a splannas ha dewynnya. I a welas tri entrans erell, gwaregow du: yth esa onan anedha poran a-ragdha war-tu ha'n est, hag onan moy dhe'n dhew du erell. Ena an golow a omdhifudhas.

'Henn yw oll a vynnav bedha y'n eur ma ,' a leveris Gandalf. 'Yth esa fenestri bras y'n menydh, ha paladrow ow mos war-tu ha'n golow a-ves yn tylleryow gwarthav an Balyow. Ni re's drehedhas lemmyn dell dybav, mes nosweyth yw arta yn-mes, ha ny yllyn ni godhvos kyns myttin. Mars ov vy ewn, a-vorrow ni a wra gweles an myttin ow kyki a-ji. Mes, rag an termyn, y fia tybyans da na wryllyn ni mos nafella. Powesyn, mar kyllyn ni. Hwarvosow re beu da bys lemmyn, ha brassa rann an fordh dewl yw gwrys. Mes, ny dheuthen ni yn-mes hwath, hag yma fordh hir war-nans dhe'n Yetow a iger dhe'n norvys.'

An Kowethyans a drigas dre'n nos y'n hel veur kowrvogowek, gyllys yn gronn warbarth yn kornell rag klysa diworth an isgwyns13; yth esa fros didorr a ayr yeyn dre'n gwarak war-tu ha'n est. Oll a-dro dhedha hag i ow korwedha, an tewlder a grogas, kow ha meur, hag i o arweskys gans morynystekter ha kowrvogowekter an helyow pelys ha grisfordhow ha skochfordhow ow ranna dibenn. An siansekka tybyansow re beu profys dhe'n hobbytow gans kyhwedhlow du o anlowr yn tien erbynn agha ha marth gwir Moria.

'Y fia lu meur a Gorryon omma war neb tro,' yn-medh Sam; 'ha pubonan anedha bysi 'vel broghes dre bymp kans blydhen ra'gul oll a hemma, hag an moyha yn karn kales! Pand'russons i y wul? Ny wrens i triga y'n tell tewl ma, a wrens i?'

'Nyns yns i tell,' a leveris Gymli. Homm yw sita ha gwlaskor veur an Korryonkleudh14. Hag yn hendhydhyow nyns o tewl, mes leun a wolow ha splannder herwydh kov y'gan kanow.'

Ev a sevis, hag yn unn sevel y'n tewlder ev a dhallathas keurgana faborden y lev, may hwrug an dassonyow anodho nija dhe-ves y'n nen.

Menydhyow glas, yowynk an nor,

Heb namm vyth gwelys war an Loer.

Heb geryow res dhe ven po stredh,

Pan dheuth Durin yn unnigedh.

Y henwis ev ha bre ha pans;

Hag eva dowr fentenyow glan;

Yn Gwederlynn y firas ev,

Ena, kurun a ster gweles,

'Vel gemmow gorrys orth neusenn

A arghans splann dres skeus y benn.

Teg o an nor, hir an menydhyow

Kyns koedha hwath y'n Hendhydhyow

Myghternyow meur yn Nargothrond

Ha Gondolin, hag yth ethons

Dres Moryow West, ha gyllys glan:

Yn dydh Durin an nor o splann.

Kervys y dron yn mysk peulveyn

Myghtern o ev yn hel a ven

Leur a arghans, owrek hy nen,

Runyow a nerth orth daras men.

Golow a howl ha loer ha ster

Yn lugern splann a wrysow kler,

Na gommol na nos a wre tewlhe

Golow dibenn ha splann ha teg.

Y frappya morthol war anwan

Y skrifa gravyer, kervya genn;

Kledhedhyow, ena, govelys;

Men 'veu sevys, balyow pelys,

Beryl, perl hag opal 'mysk

An metol gwrys 'vel kaspows pysk,

Bokler kren ha boel ha kledha,

Guw ow splanna kreunys ena.

Anskwithhes ena tus Durin;

Yn-dann menydhyow ilow fin;

Telynnoryon, levow a gan,

Hag orth an yetys hirgern splann.

An nor yw loes, menydhyow; hen,

Tan an gelforn yeyn 'vel men;

Heb telynn po morthol tawel yw

Yn gwslaskor Durin tewl ha du;

Kudha y vedh an skeus a wra

Yn Khazad-dum, yn Moria.

Mes hwath yw gwelys down an ster

Yn Gwederlynn kosel ha kler;

Yn dowr down y gurun fin

Bys pan worfenno kosk Durin.

'Honn yw da genev!' a leveris Sam. ' 'Fia da genev hy dyski. Yn Khazad-dum, yn Moria! Mes tybi 'dro dhe'n lugern oll a wra dhe'n tewlder heveli moy du. Eus bernyow a owr ha jowelys ow korwedha 'dro dh'omma hwath?'

Gymli o tawel. Wosa kana y gan ny vynnas ev leverel moy.

'Eus bernyow a jowelys? yn-medh Gandalf. 'Nag eus. An Orkow re byllas yn Moria lieskweyth; nyns eus travyth gesys y'n helyow ughella. A-ban fias an gorroyn ny vedh nagonan hwilas y'n paladrow ha tresorvaow y'n tylleryow down: beudhys yns i gans po dowr po skeus a own.'

'Pandr'a vynn dehweles an gorryon ytho?' a wovynnas Sam.

'Rag mithril,' a worthybis Gandalf. Ny dheuth golusogneth Moria der owr ha jowelys, gwariellow Korryon; na horn, aga gwas. Traow a'n par na y hwrussons i kavoes omma, dhe-wir, horn yn arbennik; mes nyns o res dhedha pala ragdha: traow oll a vynnsons i kavoes y hallsons i kavoes dre genwertha. Omma yn unnik y'n bys a veu kevys arghans-Moria, po gwir-arghans dell y'n henwis nebes tus: mithril yw an hanow Elfek. Yma hanow dhe'n gorryon na wrons i leverel dhe dus erell. Y dalvos o dekkweyth pris owr, ha dres pris yw lemmyn; drefenn bos boghes anodho gesys 'mes an dor, ha na vedh an Orkow keffrys pala omma ragdho. Yth a an troennow war-north war-tu ha Karadras, ha war-nans y'n tewlder. Ny lever an Korryon hwedhel vyth; keffrys fondyans aga golusogneth ha'y distruyans o mithril: i a balas re graf ha re dhown, hag ankresya an pyth a wrussons i fia anodho, Diswrians Durin. An Orkow re synsas ogas dhe oll a'n mithril a veu pelys, ha'y ros avel trubyt dhe Sawron a wra y govaytya.

'Mithril! Tus oll a'n hwansa. Y hyllys y vortholya haval orth kober, ha'y splanna haval orth gweder; ha'n Gorryon a wrug ganso metol, skav mes kalessa es dur temprys. Y dekter o haval orth arghans kemmyn, mes ny dhisplanna tekter mithril. An Elfow a'n kara yn ta, hag yn mysk an fordhow pals may hwrussens i y dhevnydha i a wre ithildin, sterloer a welsowgh hwi orth an darasow. Yth esa kaspows a glyghyow mithril dhe Vylbo a veu res dhodho gans Thoryn. Ple'ma ev lemmyn, dell ombrederav? Yn gwithti Kleudh Meur, yn-dann doust hwath dhe'm brys vy.'

'Pandr'a leverydh?' a grias Gymli, amovys a-dhiworth y daw. 'Kaspows a arghans-Moria! Henn o ro ruwek!'

'O.' a leveris Gandalf. 'Nevra ny leveris vy orto bos y dalvos brassa es talvos an Shayr oll ha puptra ynni.'

Ny leveris Frodo mann, mes ev a worras dorn a-ji dh'y gota ha tava orth kylghyow y gaspows. Ev a omglywas marth ev dhe gerdhes a-dro gans talvos an Shayr a-ji dh'y jerkynn. A wodhya Bylbo? Nyns esa dout vyth dhodho Bylbo dhe wodhvos fest yn ta. Ro ruwek o dhe-wir. Mes lemmyn y dybyansow re beu kemmerys dhe-ves a-dhiworth an Balyow tewl, dhe Bansaven, dhe Bylbo, ha dhe Bag End y'n dydhyow mayth esa Bylbo ena hwath. Ev a vynnas gans kolonn leun may fe ev ena, hag y'n dydhyow na, ow treghi an gwels, po oberi yn-mysk an bleujennow, ev a vynnas ma na wrella ev klywes a-dro dhe Voria, po mithril - po an Bysow.

Tewlder dien a dheuth. Onan hag onan an re erell a goedhas yn kosk. Yth esa Frodo ow koelyas pan dheuth warnodho euth haval orth anall ow tos a-ji a-dhiworth leow down dre dharasow anwelys. Y dhiwleuv o yeyn hag y dal o golyb. Ev a woslowas. Oll y vrys a veu res dhe woslowes ha travyth arall dre dhew our lent; mes ny glywas ev son vyth, dasson a son kamm dismygel keffrys.

Nes dhe worfenn y woel o, pan dybis Frodo ev dhe weles dew dhyjynn a wolow gwannliwek, haval orth dewlagas wolowek, orth an le may hwrug ev dismygi bos an warak y'n tu west. Amovys o ev. Y benn re dhroppyas. 'Ogas koedhys yn kosk en vy ha my ow koelyas,' a dybis ev. 'Yth esen vy orth amal hunros.' Ev a sevis ha rutya orth y dhewlagas, hag ev a besyas yn unn sevel, ow lagatta y'n tewlder bys pan dhegemmeras Legolas y dhever.

Pan worwedhas ev, ev a goedhas yn kosk yn skon, mes an hunros a besyas dell hevelis dhodho: ev a glywas hwystrennow, ha gweles an dhew dhyjynn a wolow gwanliwek ow nesa war-tu hag ev, yn lent. Ev a dhifunas ha gweles an re erell ow kewsel yn isel nes dhodho, hag yth esa golow godewl orth y fas. A-ugh gwarak a'n tu west, dre balader nes dhe'n nen, y teuth dewynn hir godewl; hag a-dreus an hel der gwarak a'n tu north golow a isterlentris ynwedh, pell ha gwannliwek.

Frodo a sevis. 'Myttin da!' a leveris Gandalf. 'Myttin yw dhe-wir wor'tiwedh. Ewn en vy, dell welydh. Ughel y'n tu est a Voria eson ni. Kyns penn an jydh, ni a wra kavoes an Yetow Meur ha gweles dowr Gwederlynn ow korwedha yn Nans Duell a-ragon.'

'Y fydh da genev,' a leveris Gymli. 'My re viras orth Moria, ha pur veur yw, mes hi re dheuth tewl hag euthek; ha ny gevsyn ni sin vyth a'm neshevin. Y'm beus dout lemmyn Balin dhe dhos omma bythkweth.'

Wosa gorfenna aga hansel Gandalf a erviras pesya arta distowgh. 'Skwith on ni, mes ni a yll kavoes powes gwell pan eson ni yn-mes,' yn-medh ev. 'My a dyb ma na vynnyn nagonan ahanan gweles nos arall yn Moria.'

'Gwir dhe-wir!' a leveris Boromir. 'Py fordh a wren ni devnydhya, gwarak a'n est hons?'

'Martesen,' a leveris Gandalf. 'Mes ny wonn hwath an le poran mayth eson ni. Mar nyns ov vy kellys yn-tien, yth eson ni a-ugh an Yetow Meur ha war-tu ha'n north a-dhiworta; ny vyth es dhe gavoes an fordh ewn war-nans dhedha martesen. Gwrak a'n est a wra an fordh yw res dhymm devnydhya yn kwirhaval; mes kyns ni dhe galeshe agan brys, y tal dhyn mires a-dro dhyn. En war tu ha'n golow yn porth a'n north. Mar kyllyn ni kavoes fenester, honn a weressa orthyn, mes an golow a dheu dre baladrow down yn unnik dhe'm brys vy.'

Yn unn holya war y lergh an Kowethyans a dremenas yn-dann warak a'n north. Y teuthons i yn skochfordh efan. Hag i ow mos dredhi an isterlentrans a dheuth ha bos splanna, hag i a welas ev dhe dhos a-dhiworth porth a'n barth deghow. Ughel o ha gwastas y benn, hag yth esa an daras a ven ow kregi hwath der y vedyneryow, hanter igor. Dresto, yth esa stevell vras ha pedrek. Enowys yn kodewl o, mes dh'aga dewlagas i, wosa termyn pur hir y'n tewlder, an golow a hevelis bos splann yn kodhalla, hag i a dhewwynkyas hag i owth entra.

Aga dewdroes a ankresyas doust down war an leur, ha trebuchya orth traow ow korwedha y'n porth na allsons i dismygi wostalleth aga furv. An stevell a veu enowys dre balader ledan, ughel yn fos an est a-dal dhedha; ev a yskynnas yn ledrek, ha pell a-ugh, klout pedrek byghan a ebron las a allas bos gwelys. Golow an balader a splannas yn poran war voes yn kres an stevell: kub a ven hirbedrek yn unnik, a-dro dhe dhew droeshys y hirder, ha warnodho a veu gorrys legh veur a ven gwynn.

'Haval orth bedh yw,' a hanasas Frodo, ha plegya war-rag gans omglywes prederus yn koynt rag mires nessa orto. Gandalf a dheuth rybdho yn skon. War an legh yth esa runyow gravys yn town:

'An re ma yw Runyow Daeron a veu devnydhys kyns yn Moria,' a leveris Gandalf. 'Ottomma skrifys yn tavosow Gwer ha Korryon:

BALIN MAB FUNDIN

ARLOEDH MORIA.'

'Ev yw marow ytho,' a leveris Frodo. 'Y prederis vy y vos gwir,' Gymli a worras y gogh a-dreus y fas.

*1 Hornell 'Isen' (river name)

*2 Hirdreth 'Langstrand' (country name)

*3 Seweni hys-ha-hys Used to translate 'come through' (figuratively). It's unclear in the story as to whether this refers to physically traversing from one side of the Mines of Moria to the other, or generally being successful, or both.

*4 Vilvleydh 'Warg' (vile-wolf). Warg was borrowed from old English/Norse 'wearg', meaning 'strangler/choker' and translating to modern English 'wolf'. I haven't attmpted to translate from the old English in this case as Cornish already has a separate word, however 'wolf' and 'warg' are different animals in the story.

*5 Bandobras Bannwromyer Personal name 'Bandobras the Bullroarer'. 'Bandobras' from an old German word meaning 'armband', 'Bullroarer' a primative instrument used ceremonially and for communication at a distance. The Hobbit bearing the name was famous for unusual strength, bravery and height; being tall enough to ride a horse. Tolkien advised that the alliteration in the name was intentional and should be preserved in translation, I've therefore used 'bann' - 'height'/'high place' to reflect meaning and preserve alliteration.

*6 Porthell River name: Sirannon (Gate-Stream).

*7 Troesloesek 'Footsore' (Troes + Gloesa).

*8 Dowrlamm an Risfordh Place name: the Stair Falls

*9 Hirgolghek 'Bristling' (adj.) 'Hir' + 'Kolgh'

*10 Sarflith (m.n.) 'Tentacle' 'Sarf' + 'Lith'

*11 Bysyek 'Fingered' / 'Finger-like'

*12 Menydhagh (f.n.) 'Mountain-race'

*13 Isgwyns Draught

*14 Korryonkleudh Dwarrowdelf (Moria)