7. Yn Chi Tom Bombadyl

Nessa Skrif - Second Draft (checked & updated to Gerlyver Meur 3rd edition)

An peswar hobbyt a gammas dres an treudhow ledan a ven, ha sevel stag, ow tewwynkya. Yth esens i yn stevell hir isel, lenwys gans golow a-dhiworth lugern esa ow kregi a-dhiworth kebrow an to; ha war an voes a brenn tewl splennys yth esa ow sevel lies kantol, hir ha melyn, ow leski yn splann.

Yn kador, dhe du arall an stevell, ow mires war-tu ha’n penndaras, yth esa benyn owth esedha. Yth esa hy gols hir ha melyn ow kryghya a-dreus hy diwskoedh; hy fows o glas, mar las avel kors yowynk, bryghys gans arghans haval orth paderennow a luth; ha’y grogys o gwrys a owr, furvys haval orth kadon a alow-gwern1 hag ynno an lagasow glaswynn a skorpyonles2. A-dro dh’y dewdroes, yn lestri glas ha gorm a bri, yth esa alow gwynn ow neuvella, may hevelis hi bos tronys3 yn mysk poll.

 ‘Dewgh a-ji, gwestoryon dha!’ yn-medh hi, ha dell gewsis hi i a wodhva bos hy lev kler an huni re glewsons i ow kana. I a wrug nebes kammow ownek pella y’n stevell, ha dalleth omblegya yn isel awos omglewes bos sowdhenys ha kammdhesedhys4 yn koynt, haval agan bos tus re gnoukyas orth daras pennti rag pysi diwes a dhowr, ha gweles bos igerys an daras gans myghternes-elf yowynk teg gwiskys yn bleujennow ow pewa. Mes kyns i dhe alloes leverel ger vyth, hi a lammas yn skav dres an bollow a alow ha poenya war-tu hag i, ow hwerthin. Dell boenyas hi, hy fows a hwystras yn kosel haval orth gwyns yn emlow ow pleujowa avon.

‘Dewgh tus ger!’ a leveris hi yn-dann synsi dorn Frodo. ‘Hwerthewgh ha bos lowen! Owrvorenna ov vy, myrgh an Avon.’ Ena, yn skav, hi a dremenas dresta, degea an daras ha treylya hy heyn war-tu hag ev, gans hy diwvregh wynn ystynnys a-dreus dhodho. ‘Gorryn yn-mes an nos!’ yn-medh hi, rag hwi dhe vos ownek hwath, martesen, a niwl ha skeus-gwydh ha dowr down ha traow andov. Bedhywgh heb own! Rag hwi dhe vos yn-dann do Tom Bombadyl haneth.’  

An hobbytow a viras orti gans marth; hi a viras orta i onan hag onan ha minhwerthin. ‘A Owrvorenna deg!’ a leveris Frodo wostiwedh, movys y golonn gans heudh na gonvedhas ev. Ev a sevis yn gis may hwre ev sevel, a dermyn dhe dermyn, gorhenys dre levow teg elfek; mes an husenn a veu gorrys warnodho y’n dro ma o dihaval diworth honna yn neb fordh: an delit o le tynn ha le ughel, mes downna ha nessa dhe golonn varwel; marthus o, mes nyns o anaswonnys. ‘Owrvorenna deg!’ a leveris ev arta. ‘Lemmyn, an heudh a veu kudhys y’n kanow a glewsyn ni yw gwrys apert dhymm.  

A voen avel gwelenn-helyk! A glerra es dowr kler!

A gorsenn ryb an pol a vew! Myrgh an Avon ger!

A wenton teg ha hav warlergh, ha gwenton moy a siw!

A wyns orth an dowrlamm, ha hwarth an del yn few!

 A-dhesempis, ev a hedhis ha tergewsel5, fethys gans marth dell glewas ev y lev y honan ow leverel traow a’n par na. Mes Owrvorenna a hwarthas.

‘Dynnargh!’ yn-medh hi. ‘Ny glewsen vy bos gwerin an Shayr mar hweg aga thaves. Mes my a glew ty dhe vos koweth-elf; golow dha dhewlagas ha ton dha lev a’s diskwedh. Hemm yw metyans lowen! Esedhewgh lemmyn ha gortos Mester an chi! Ev a dheu omma kyns pell. Yma ev ow tyghtya orth agas bestes skwith.’

An hobbytow a esedhas yn lowen yn kadoryow isel gans seow a vroennenn hag Owrvorenna owth ordena an voes; hag aga dewlagas a’s holyas, rag hy gras moen dh’aga lenwel gans delit kosel. Diworth neb le a-dryv an chi y teuth son a gana. A dermyn dhe dermyn i a glewas, yn mysk lies ‘derri dol’ ha ‘lowen dol’ ha ‘rol, dol, dyllenn’, an geryow dasleverys:

Tom Bombadyl koth, ev yw gwas yw lowen;

Glas splann y gota yw, ha’y votasennow, melyn.   

‘A arloedhes deg!’ a leveris Frodo wosa pols. ‘Lavar dhymm, mar nyns yw gokki ow govynn, piw yw Tom Bombadyl?’

‘Yth yw eev,’ a leveris Owrvorenna, yn-dann hedhi hy gwayansow skav ha minhwerthin.

Frodo a viras orti yn unn wovynn. ‘Ev yw, dell wrussowgh hwi y weles,’ yn-medh hi, ow korthybi orth y semlans. ‘Ev yw Mester a goes, dowr ha bre.’

‘Usi oll a’n pow koynt ma dhodho ev?’

‘Nag usi, yn hwir!’ a worthybis hi, ha’y minhwerthin a dhifygas. ‘Henn a via begh yn hwir,’ a geworras hi dre lev isel, haval hi dhe gewsel orti hy honan. ‘An gwydh ha’n gwels ha’n traow oll usi ow tevi y’n pow a’s teves aga honan. Tom Bombadyl yw an Mester. Nevra ny vaglennas nagonan Tom koth ow kerdhes y’n koes, ow rysa6 y’n dowr, ow lamma war an breow yn-dann wolow ha skeus. Nyns eus own vydh dhodho. Tom Bombadyl yw an mester.’

Daras a igoras ha Tom Bombadyl a dheuth a-ji. Nyns esa hatt ganso, ha’y wols tew gorm o kurunys gans del kynyav. Ev a hwarthas, mos dhe Owrvorenna, ha synsi hy dorn.

‘Ottomma ow morenn deg!’ yn-medh ev, yn-dann omblegya dhe’n hobbytow. ‘Ottomma ow Owrvorenna gwiskys yn tien yn dillas glas-arghansek gans bleujennow yn hy grogys! Yw an voes ordenys? Y hwelav dyenn melyn, kribenn vel, bara gwynn, amanynn; leth, keus, erbys glas ha mor adhves kuntellys. Yw henna lowr ragon? Yw an soper parys?

’Yw,’ a leveris Owrvorenna; ‘mes nyns yw parys an westoryon, martesen!’

Tom a dakyas y dhewdhorn ha kria: ‘Tom, Tom! dha westoryon yw skwith, ha namna wruss’ta ankevi! Dewgh lemmyn, kowetha lowen, ha Tom a vydh agas diskwitha! Hwi a yll glanhe diwleuv blos, ha golghi agas fas; gorra dhe-ves agas huk leysyek ha kribas dhe-ves agas kolmow!’

Ev a igoras an daras hag i a’n holyas a-hys hel verr hag a-dro dhe gornell dynn. I eth yn stevell isel gans nen ledrek (ystynnans, dell hevelis, drehevys veu dhe benn north an chi). Hy fosow o gwrys a ven glan, mes yth ens i kudhys dre vras gans strelyow glas ow kregi ha kroglennow melyn. An leur o konsys gans leghennow hag yth esa broenn yr keskerys war an leur. Yth esa peswar matras down gorrys war an dor a-hys unn fos, ha bern a ballennow war bub. Erbynn an fos a-dal dhedha, yth esa bynk hir ha warnedhi basonyow efan a bri. Rybdhi, podigow gorm a sevis, lenwys gans dowr, nebes gans dowr yeyn, nebes gans dowr poeth owth ethenna7. Yth esa dewbawgenn vedhel glas gorrys ryb pub gweli.

Kyns pell yth esa an hobbytow, golghys ha diskwithys, owth esedha orth an voes, dew anedha dhe’n eyl tu ha’y gila. Dhe’n eyl penn ha’y gila yth esedhas Owrvorenna ha’n Mester. Boes hir ha lowen o. Kyn tybris an hobbytow yn fordh na yll dybri saw hobbytow nownek dres eghenn, nyns esa fowt vyth. An diwes y’ga bolla-eva a hevelis bos dowr kler yeyn, mes ev eth dh’aga holonn haval orth gwin ha rydhhe aga lev. A-dhesempis, an westoryon a dhallathas konvedhes i dhe gana yn lowen, haval bos esya ha genesikka ages kewsel.

Wor’tiwedh, Tom hag Owrvorenna a sevis ha klerhe an voes yn skon. An westoryon a veu erghys dhe esedha yn kosel, hag i a veu gorrys yn kadoryow, pub gans skavell-treys rag y dhewdroes skwith. Yth esa tan y’n oeles efan a-dheragdha, hag yth esa ev ow leski gans blas hweg haval bos drehevys gans prenn-avalenn. Pan veu gorrys yn kempenn puptra y’n stevell, an golowys oll a veu difeudhys, marnas unn lugarn, ha dew gantol dhe’n eyl penn astell an oeles ha’y gila. Ena, Owrvorenna a dheuth ha sevel a-ragdha, ow synsi kantol; ha hi a vynnas orta ma’s teffo nos dha ha kosk kosel.

‘Bedhewgh anprederus lemmyn,’ yn-medh hi, ‘bys myttinweyth! Na attendyewgh orth son vyth dre’n nos! Drefenn na dreus travyth dres po daras po fenester omma saw loergann ha stergann ha gwyns diworth penn an vre. Nos dha!’ Hi eth diworth an stevell gans isterlentrans ha hwystrans. Son hy dewdroes o haval dhe wover, ow koedha yn fedhel dhe-ves war-nans, a-dreus meyn goyeyn yn kosoleth an nos.

Tom a esedhas rybdha pols yn taw, ha pubonan anedha owth assaya kavoes kolonn lowr dhe wovynn orto onan a’n lies govynn a vynnsa ev gul dre brys soper. Kosk a guntellas y’ga dewlagas. Wor’tiwedh Frodo a gewsis:

‘A glewsys ow galow, Mester, po o chons an dra yn unnik a’th worras ena dhe’n pols na?’

Tom a difunas avel gour yw difunys yn unn grena diworth hunros teg. ‘Eh, pyth?’ yn-medh ev. ‘A glewis vy dha alow? Na glywis: bysi ow kana en vy. Nyns o travyth saw chons a’m gorras ena, mara’n henwydh yndella. Nyns esa towl yndella dhymmo, kynth esen vy orth agas gortos. Ni a glewas nowodhow y’gas kever ha klewes hwi dhe vos ow kwandra. Ni a dhismygas hwi dhe dhos kyns pell war-nans dhe’n dowr: hynsow oll a y’n tu na, yn-nans dhe Helygwia. Helykwas loes koth, ev yw kaner meur; ha kales yw rag tus vyghan dhe dhiank diworth y vilhyntallow fel. Mes yth esa negys dhe Dom ena, negys na vedhas ev y lettya.’ Tom a benndroppyas par dell esa kosk orth y synsi arta; mes ev a besyas gans lev medhel yn unn gana:

Negys ena esa dhymm: kuntell alow-dowr,

del glas hag alow gwynn rag ow morenn deg,

diwettha kyns penn kynyav, ha’ga gwitha rag an gwav,

rag bleujowa ryb hy dewdroes deg erna deudh an ergh.

Pub blydhen dhe benn an hav yth av rag aga havoes,

yn poll efan kler ha down, yn hyns pell Helygwia;

              kynsa ena yn gwenton teg, ha pesya yn tiwettha.

Ryb an poll na, nans yw hir, y kevis vy hy thekter,

Owrvorenna yowynk teg owth esedha y’n broenn glas.

Hweg o hy han yn hwir, ha bewek o hy holonn!            

Ev a igoras y dhewlagas ha mires orta gans lughesenn dromm glas:

 

 Ha’n dra na o da ragowgh – rag lemmyn ny vydhav

mos arta down, yn-nans, a-hys ryb dowr an koes,

hedra vo an blydhen koth. Ny vydhav vy tremena

chi Helykwas Koth, kyns dos dhe’n koes an Gwenton.

Ny vydhav, kyns an gwenton teg, pan dhons Myrgh an Avon

a-hys hyns an helyk hir ha badhya yn hy dowr.

Ev o taw arta; mes ny allas Frodo lesta govynn unn dra voy: an govynn o an moyha a-vri yn y vrys. ‘Lavar orthyn, Mester,’ a leveris ev, ‘a-dro dhe’n Helykwas. Pyth yw ev? Nevra ny glewis vy yn y gever kyns.’

‘Na wra!’ yn-medh Merri ha Pyppyn warbarth, yn-dann esedha yn-rag a-dhesempis. ‘Na’n gwra lemmyn! Gorta mar pleg erna dheu an myttin!’

‘Henn yw gwiw!’ a leveris Tom. ‘Prys powes yw lemmyn. Nebes traow yw drog aga klywes hedra vo an norvys yn-dann skeus. Koskewgh bys dhe vyttin splann, powesewgh war an bluvek! Skonyewgh aswonn tros an nos! Na berthewgh own a helyk!’ Ev a synsis an lugarn ha’y dhifeudhi, ena, yn-dann synsi kantolyow yn’y dhiwleuv ev a’ga ledyas diworth an stevell.

Aga fluvogow ha’ga matras o mar vedhel avel mannbluvenn, hag yth esa pallennow a wlan gwynn. Skant ny worwedhsens i war an gweli medhel ha tenna an lennow skav a-dro dhedha kyns i dhe vos yn kosk.

Yn mysk an nos, Frodo a worwedhas yn hunros heb golow. Ena, ev a welas loer yowynk ow sevel; yn-dann hy golow gwannliwek fos dhu a ven a sevis ughel a-dheragdho yn tewl, pechys o hi gans gwarak dewl haval dhe yet veur. Dell hevelis dhe Frodo drehevys veu ev, ha dell dremenas ev dres an fos ev a welas an fos a ven dhe vos kylgh a vreow, hag a-ji dhe’n kylgh yth esa plen, hag yn mysk an plen yth esa pynakyl a ven, haval dhe dour kowrek na via ev gwrys dre dhornweyth. Dh’y varr, gour a sevis. An loer, dell sevis hi, a grogas pols a-ugh y benn dell hevelis, ha’y golow a derlentris yn y wols gwynn dell y’s hwythas an gwyns. Diworth an plen tewl a-woeles y teuth war-vann kriow a levow fell hag oulyans a vleydhi pals. Distowgh, skeus haval oth furv a eskelli kowrek a dremenas a-dreus dhe’n loer. An gour a dhrehevis y dhiwvregh ha golow a lughesas a-dhiworth an welenn a dhalghennas ev. Er meur a sedhas war-nans ha’y synsi dhe-ves. An levow a gynis ha’n bleydhi a harthas yn trosek. Y teuth son haval dhe wyns krev ow hwytha, ha ganso son a garnow ow peswarlemmel, ow peswarlemmel, ow peswarlemmel a-dhiworth an Est. ‘Marghogyon dhu!’ a dybis Frodo dell dhifunas ev, gans son a garnow ow tasseni yn y vrys hwath. Ev a omwovynnas mar pe kolonn lowr dhodho gasa salowder an fosow a ven ma. Ev a worwedhas heb gwaya; mes puptra o taw, ha wor’tiwedh ev a dreylyas ha koedha yn kosk arta, po gwandra yn neb hunros ankevys arall.

Ogas dhodho, Pyppyn a worwedhas ow hunrosa yn teg; mes chanj a dheuth dh’y hunrosow hag ev a dreylyas ha kyni. A-dhesempis ev a dhifunas, po tybi ev dhe dhifuna, mes hwath ev a glewas y’n tewlder an son re ankressa y hunros: typ-tap, mik: an tros o haval dhe varrennow ow fysla awos gwyns dibowes, bysyes barrek ow kravas orth fos ha fenester: gwigh, gwigh, gwigh. Ev a omwovynnas mars esa helyk ogas dhe’n chi; ena distowgh ev a veu synsys gans omglewans euthek nag esa ev yn chi vytholl, yth esa ev a-ji dhe’n helygenn, ow koslowes orth an lev euthek sygh gwighek na, ow hwerthin orto arta. Ev a esedhas hag omglewes an bluvek vedhel ow plegya yn-dann y dhewdhorn, hag ev a worwedhas arta yn unn dhifres. Dell hevelis dhodho, ev a glewas dasson a eryow yn y dhiwskovarn: ‘Na berthewgh own a dravyth! Bedhewgh kosel bys myttinweyth! Skonnyewgh aswonn tros an nos!’ Ena, ev a goedhas yn kosk arta.

Son a dhowr o an pyth a glewas Merri, ow koedha yn y gosk kosel: dowr ow frosa yn fedhel, ha lesa, lesa yn anhedhadow oll a-dro dhe’n chi, ow tos ha bos poll tewl heb glann. An dowr a renkis yn-dann an fosow, hag yth esa ev ow trehevel yn lent mes yn sur. ‘Beudhys vydhav!’ a dybis ev. An dowr a vydh kavoes fordh a-ji, hag y fydhav beudhi.’ Ev a omglewas ev dhe worwedha yn keunegenn vedhel ha loubek. Ev a lammas yn-bann ha gorra troes war gornell ven-leur yeyn ha kales. Ena, ev a borthas kov a’n le mayth esa ev hag ev a worwedhas arta. Dell hevelis dhodho ev a glewas, po kovhe klewes:  ‘…ny dreus travyth dres po daras po fenester omma marnas loergann ha stergann ha gwyns diworth penn an vre.’ Hwyth byghan a ayr hweg a wayas an groglenn. Ev a anellas yn town ha koedha yn kosk arta.

Herwydh y gov, Sam a goskas dre’n nos yn kosel, mar pe kosel yttewi.

I a dhifunas, an peswar anedha y’n keth prys, yn golow an myttin. Yth esa Tom ow kwaya a-dro dhe’n stevell, ow hwibana haval dhe droesenn. Pan glywas ev i dhe dhifuna ev a dakyas y dhewdhorn ha kria: ‘He dol! lowen dol! derri dol! Kowetha!’ Ev a igoras an kroglennow melyn, ha’n hobbytow a welas i dhe gudha an fenestri dhe bub penn an stevell, an eyl war-tu ha’n west ha’y ben war-tu ha’n est.

I a lammas yn-bann, diskwithys. Frodo a boenyas dhe’n fenester est, ha gweles lowarth-kegin loes dre luth. Ev re dybsa ev dhe weles tonn poran bys y’n fosow, tonn tellek gans merkyow karnek. Dhe-wir, y wel a veu hedhys gans linenn hir a fav orth peulyow; mes pell a-ugh ha dresta, penn loes an vre a sevis ughel erbynn an howldrehevel. Myttin gwannliwek o: dhe’n Est yth esa kommolennow hir haval dhe linennow a wlan o nemmys yn rudh dh’aga emlow, hag a-dryv dhedha yth esa ebron dhown owth isterlentri gans liwyow melyn. Semlans an ebron a brofyas glaw ow tos; mes yth esa an golow ow tevi yn skon, ha bleujennow rudh an fav a dhallathas golowi erbynn an del glyb glas.

Pyppyn a viras dres an fenester west, war-nans dhe boll a niwl. An Koes o kudhys yn-dann niwl. An semlans o haval orth mires war-nans war arenep gwartha do ledrek a gommol. Yth esa po pleg po kanel mayth o an niwl terrys yn meur a donnow ha drummow; nans Helygwia. An wover a frosa a-gledh yn-nans an vre ha disomdhiskwedhes y’n skeusow gwynn. Yn ogas, yth esa lowarth-bleujenn ha ke godreghys, roesys yn arghansek gans gwiasow kevnis, ha dres henna gwels godreghys, disliw gans gluth. Nyns esa helyk vyth.

‘Myttin da, kowetha lowen!’ a grias Tom, yn-dann igeri yn efan an fenester est. Ayr goyeyn a frosas a-ji; yth esa blas a law warnodho. ‘Ny vydh an howl diskwedhes y fas lieskweyth hedhyw, dhe’m brys vy. My re beu ow kerdhes yn pell, ow lamma war benn breow, a-ban dhallathas an bora loes, ow plasa gwyns ha kewer, gwels glyb yn-dann dhiwdroes, ebron lyb a-ughov. My a dhifunas orth Owrvorenna dre gana yn-dann fenester; mes nyns eus travyth mann a dhifun tus-hobbyt a-varr y’n myttin. Dre’n nos, tus vyghan a dhifun y’n tewlder, hag i a gosk wosa golow dhe dhos! Ryn dyn dylow! Difunewgh kowetha da! Ankevewgh sonyow nosweyth! Ryn dyn dylow del, derri del kowetha! Mar tewgh skon y kevowgh hansel war an voes. Mar tewgh a-dhiwedhes y fydh gwels ha dowr-glaw!

Heb mar - kyn na hevelis godros Tom pur sevur – an hobbytow a dheuth skon, ha gasa an voes a-dhiwedhes, pan dallathas hy semlans dos ha bos nebes gwag hepken. Nyns esa ena na Dom na Owrvorenna. Y hallas klewes Tom ow kwaya a-dro dhe’n chi, ow klattra y’n gegin, yn-bann hag yn-nans an risfordh, ow kana omma hag ena yn-mes. Fenester igor an stevell a viras war-tu ha’n west dres an nans niwlek. Yth esa dowr ow tevera a-dhiworth gorgregyans8 an to sowl a-wartha. Kyns i dhe worfenna aga hansel, an kommolennow re omjunsa yn to anterrys, hag yth esa glaw loes ewn ow koedha yn fedhel hag yn tidorr. A-dryv y groglenn dhown y feu lennys an Koes yn tien.

Dell virsons i dres an fenester, y teuth lev kler Owrvorenna, ow koedha yn fedhel haval ev dhe frosa gans an glaw diworth an ebron. Yth esa hi ow kana a-ughta. Ny allsons i klewes saw nebes geryow, mes apert o dhedha bos homma kan-glaw, mar hweg avel kowasow war vreow sygh. Yth esa hwedhel dhedhi yn kever avon, ow talleth orth fenten y’n ugheldiryow ha frosa dhe’n Mor pell a-woeles. An hobbytow a woslowas gans delit; ha kolonn Frodo o lowen, hag ev a aswonnis gras dhe’n gewer guv, drefenn hi dh’aga lettya gasa. An tybyans a vones re bia poes warnodho a-ban dhifunsa ev; mes ev a dhismygas na wrussens i mos pella y’n jydh na.

An gwyns a-wartha a besyas y’n West ha kommol downna ha glyppa a rolyas a-dreus dhe’n ebron rag skoellya aga glaw war bennow moel an Goenyow. Ny allas gweles travyth oll a-dro dhe’n chi saw dowr ow koedha. Frodo a sevis ogas dhe’n daras igor ha mires orth an hyns kreyek hag ev ow chanjya yn avon vyghan lethek ha mos yn fros yn-nans an vre y’n nans. Tom Bombadyl a dheuth a-dro dhe gorn an chi, ow kwevya y dhiwvregh haval ev dhe omwitha rag an glaw – hag yn hwir, pan lammas ev dres an treudhow ev o sygh yn tien dell hevelis, saw y votasow. Ev a removyas an re ma ha’ga gorra yn korn an chymbla. Ena, ev a esedhas y’n brassa kador ha gelwel orth an hobbytow may kuntellons a-dro dhodho.

‘Hemm yw dydh-golghi Owrvorenna,’ yn-medh ev, ‘ha’y glanheans-kynyav. Re lyb rag tus-hobbyt – powesons i hedra vo chons dhedha! Dydh rag hwedhlow hir, rag govynnow ha rag gorthybow, ytho Tom a dalleth an kows.’

Ev a leveris dhedha lies hwedhel marthus, treweythyow ev a gewsi kepar dell esa ev ow kewsel dhodho y honan, treweythyow ev a viri orta a-dhesempis gans dewlagas las splann yn-dann y dhewabrans dhown. Lieskweyth y lev a dreylya yn kan, hag ev a asa y gador ha donsya a-dro. Ev a leveris dhedha hwedhlow a wenen ha bleujennow, usyow gwydh, ha kroaduryon koynt an Koes, yn kever traow tebel ha mas, traow kowethek hag ankowethek, traow fell ha kuv, ha kevrinyow kudhys yn-dann dhreys.

Hag i ow koslowes, i a dhallathas konvedhes bewnansow y’n Koes, owth omglywes i aga honan dhe vos estrenyon yn tyller mayth o puptra erell yn tre. Ow kwaya prest a-ji hag yn-mes a’y gows yth esa Kothwas Helygenn, ha Frodo a dhyskas lowr yn y gever dh’y walgha, moy es lowr dhe-wir, drefenn nag o attes an gedhlow. Geryow Tom a igoras glan kolonn gwydh ha’ga thybyansow, hag o tewl ha koynt lieskweyth, ha lenwys gans kas erbynn traow a wra mos yn rydh war an norvys, ow knias, ow pratha, ow terri, ow hakkya, ow leski: kisyoryon ha kammberghennegoryon. Ny veu henwys an Koes Koth heb skila, ev o hen yn hwir, rann ow treusvewa koes kowrek ankevys; ha hwath ynno, ow tevi aga oes mar lent avel an breow, tasow tasow gwydh, ow perthi kov a’n oesyow pan ens i arlydhi. An blydhynyow dres nivera re’s lenwis gans goeth ha furneth gwreydhys, ha gans atti. Mes nyns esa nagonan peryllussa ages an Helygenn Veur: y golonn o pedrys, mes y grevder o glas; hag ev o fel, hag ev o mester a wynsow, ha’y gan ha’y dybyansow eth dre’n koes dhe dhew du an avon. Y spyrys loes ha sygh a denna nerth diworth an dor ha lesa haval dhe wreydh fin y’n dor ha bysyes-barrenn anweladow y’n ayr, bys mayth esa yn dann y nerth ogas oll gwydh an Koes a-dhiworth an Ke bys dhe’n Goenyow.

Distowgh, kows Tom a asas an koes ha mos yn unn lamma yn-bann an wover yowynk, dres dowrlammow ow hwythfi, dres bili ha karrek eskniys, hag yn mysk bleujennow byghan yn gwels does ha kilyer glyb, ow kwandra wor’tiwedh yn-bann dhe’n Goenyow. I a glewis a-dro dhe’n Krugow Meur, ha’n kneghyow glas, ha’n kylghyow a veyn war an breow hag y’n kewyow yn mysk a’n breow. Yth esa deves ow pryvya yn greow. Fosow glas ha fosow gwynn a sevis. Yth esa kastylli dhe’n ardhow. Myghternyow a vyghternethow byghan a vatalyas warbarth, ha’n Howl yowynk a splannas haval dhe dan orth metol rudh agan kledhedhyow nowydh ha kraf. Yth esa trygh ha fethans; ha touryow a goedhas, kastylli a veu leskys, ha flammow eth yn-bann y’n ebron. Owr a veu bernys war eleryow myghternedh ha myghternesow marow; ha kneghyow a’ga hudhas, ha’n darasow a ven a veu deges; ha’n gwels a devis war buptra. Deves a gerdhas dre bols, ow tybri an gwels, mes yn skon, an breow o gwag arta. Skeus a dheuth a-dhiworth leow tewl pell dhe-ves, hag an eskern a veu difunys y’n kneghyow. Tarosvannow-krug a gerdhas y’n leow kow gans tynkyans a vysowyer dhe vysies yeyn, ha kadonyow a owr y’n gwyns. Donysyow meyn a skrynkyas yn-mes a’n dor haval dhe dhens terrys y’n loergann.

An hobbytow a grenas. An kyhwedhlow yn kever Tarosvannow-Krug an Goenyow Krug re beu klewys y’n Shayr keffrys. Mes nyns ens i hwedhlow o da gans hobbytow aga klewes kyn fons i klewys ryb oeles doemm pell dhe-ves. A-dhesempis, an peswar ma a borthas kov a’n pyth re herdhsa heudh a’n chi ma a-dhiworth aga brys: chi Tom Bombadyl a esedha poran yn-dann skoedh an breow euthek na. I a gollas linenn an hwedhel ha fysla yn anes y’ga hador, ow kovires a-denewen an eyl orth y gila.

Pan gavsons i y eryow arta, ev re wandersa yn leow koynt dres aga hov ha dres aga thybyans-difun, yn oesyow pan o efanna an norvys, ha’n moryow a dheuth yn ewn dhe Arvoryow an West; ha hwath war-dhelergh y pesyas Tom, ow kana yn hen stergann pan o difun an Sirys-elf yn unnik. Ena a-dhesempis ev a hedhis, hag i a welas ev dhe benndroppya avel ev dhe goedha yn kosk. An hobbytow a esedhas stag a-ragdho, gorhenys; hag, yn dann husenn y eryow dell hevelis, an gwyns res eth, ha’n kommol a veu syghys, ha’n jydh re beu tennys dhe-ves, ha tewlder re dhothya a-dhiworth Est ha West, hag an ebron oll o lenwys gans golow ster gwynn.

Ny wodhva Frodo mar kalsa myttin ha gorthugher po unn jydh po lies. Ny omglywas ev na nownek na skwith, mes lenwys gans marth yn unnik. An ster a splannas dre’n fenester hag yth esa kosoleth an ebron oll a-dro dhodho dell hevelis. Ev a gewsis wor’tiwedh, dre varth ha dre own desempis a’n gosoleth na:

‘Piw osta, a Vester?’ a wovynnas ev.

‘Eh, pyth?’ a leveris Tom, ow tigamma yn y gador, ow tewynna y dhewlagas y’n tewlder. ‘A ny wodhydh ow hanow hwath? Nyns eus gorthyp arall. Lever orthiv: piw osta tejy, dha honan ha heb hanow? Mes yowynk osta ha my yw koth. Kottha, henn yw an pyth ov vy. Klewewgh ow geryow, ow howetha: Yth esa Tom omma kyns an avon ha’n gwydh: Tom a borth kov a’n kynsa glawenn, ha’n kynsa mesenn. Ev a wrug hynsow kyns an Dus Vras, ha gweles an Dus Vyghan ow tos. Yth esa ev omma kyns an vyghternyow, ha’n bedhow, ha’n tarosvannow-krug. Pan dremenas an Elfow war-west, yth esa Tom omma seulabrys, kyns an moryow dhe vos kamm. Ev a aswonni an tewlder yn-dann an ster pan o ev heb own, kyns an Arloedh Tewl dhe dhos a-dhiworth an Tyller a-der.’

Dell hevelis, skeus a dremenas dres an fenester, ha’n hobbytow a viras dre’n weder yn skon. Pan dreylsons i arta, yth esa Owrvorenna ow sevel orth an daras a-dhelerghta, amelys gans golow. Yth esa hi ow synsi kantol, ow skoesa hy flamm rag an awel-glor gans hy leuv ha’n golow a splannas dredhi, haval dhe howlsplann dre grogen wynn.

‘An glaw yw gorfennys,’ yn-medh hi: ‘hag yma dowrow nowydh ow resek yn-nans an vre, yn-dann an ster. Hwarthyn lemmyn ha bydhyn lowen!’    

‘Ha kevyn boes ha diwes!’ a grias Tom. ‘Hwedhlow hir a wra syghes. Ha goslowes dre dermyn hir yw ober a wra nown, myttin, dohajydh ha gorthugher!’ Ena, ev a lammas yn-mes a’y gador, ha gans lamm pella, ev a synsis kantol a-dhiworth astell an oeles ha’y enowi y’n flamm esa gans Owrvorenna; ena ev a dhonsyas a-dro dhe’n voes. A-dhesempis, ev a lammas dre’n daras ha disomdhiskwedhes.

Yn skon ev a dhehwelas yn-dann dhoen servyour bras ha leun. Ena Tom hag Owrvorenna a settyas an voes; ha’n hobbytow a esedhas hanter yn marth ha hanter yn hwarth: mar wynn o gras Owrvorenna ha mar dhigeudh ha koynt donsyans Tom. Mes yn neb fordh, i a wias unn dhons dell hevelis, heb lettya an eyl orth y gila, hag yn-mes hag a-ji dhe’n stevell, hag a-dro dhe’n voes; hag yn toeth men, boes ha podigow ha golowys a veu settys y’ga le. An bordow a veu enowys gans kantolyow gwynn ha melyn. Tom a omblegyas dh’y westoryon. ‘Soper yw parys,’ a leveris Owrvorenna, hag an hobbytow a welas hy bos gwiskys gans dillas arghansek gans kyngel wynn ha semlans hy eskisyow o haval orth skans pysk. Mes Tom o gwiskys gans dillas a las glan, mar las avel skorpyonles a veu golghys gans glaw, ha gans lodrigow gwyrdh .

Soper gwell ages an huni kyns o. Yn-dann husenn geryow Tom, an hobbytow a besyas heb po unn voes po lies anedha martesen, mes pan esa an voes a-ragdha i o nownek par dell na dhepprens i dre seythun dhe gyns.  Ny wrussons i po kana po kewsel meur dre dermyn hir hag i a ros aga brys dhe’n negys a-dheragdha. Mes wosa termyn moy, aga holon ha’ga cher a dhallathas dassevel ha’ga lev a senis ughel gans kan ha hwarth.

Wosa dybri, Owrvorenna a ganas lies kan ragdha, kanow a dhallathas yn lowen y’n breow ha koedha yn fedhel war-nans yn taw; ha dre’n polsyow taw, i a welas y’ga brys pollow ha dowrow o efanna ages neb re erell a welsens i kyns, hag yn-dann vires ynna i a welas an ebron dhe-woeles ha ster haval dhe jowelys y’n downder. Ena, hi a leveris dhedha nos dha arta ha’ga gasa ryb an tan. Mes Tom o difun yn hwir dell hevelis, hag ev a wovynnas orta lies govynn.

Dell hevelis, ev a wodhya meur seulabrys a-dro dhedha i ha’ga theylu, hag yn hwir, a-dro dhe istori ha hwarvosow an Shayr a-dhia dermyn skant ny veu kovhes yn mysk hobbytow keffrys. Nyns esa marth dhedha namoy; mes ny gudhas ev bos an devedhyans may teuth y wodhvos a-gynsow Tiek Magott dre vras, neb a veu aswonnys ganso avel den a vri brassa ages dell aswonnsens i seulabrys. ‘Yma dor yn-dann y dhewdroes goth ha pri yma dh’y vysyes; furneth yn y eskern, hag igor y dhewlagas,’ yn-medh Tom. Kler o ynwedh Tom dhe vetya gans Elfow a dermyn dhe dermyn, ha dell hevelis, nowodhow re dhrehedhsa orto dre neb fordh a-dhiworth Gildor a-dro dhe fo Frodo.

Yn hwir, Tom a wodhva myns mar vras seulabrys, ha’y wovynnow o mar skentel may leveris Frodo moy a-dro dhe Vylbo ha’y wovenegow hag own y honan ages dell lavarsa ev seulabrys dhe nebonan, ha Gandalf keffrys. Tom a bendroppya, hag y teuth lughesenn dh’y dhewlagas pan glewas ev a-dro dhe’n Varghogyon Dhu.

‘Diskwedh orthiv an Bysow drudh!’ a leveris ev distowgh yn mysk an hwedhel: ha Frodo, gans y varth y honan a dennas an gadon diworth y boket, digevrenna an Bysow a-dhiworti, ha’y ri sket dhe Dom.

Dell hevelis, an Bysow a devis dell worwedhas ev war y dhorn bras gell y roghen. Ena, distowgh, ev a’n worras dh’y lagas ha hwerthin. Dhe’n pols na, yth esa gwel, ha hwarthus hag ownek dhe’n hobbytow, a’y lagas glas splann ow tewynnya dre glygh a owr. Ena, Tom a worras an Bysow a-dro dhe benn y vyghanna bys ha’y ystynna war-tu ha’n golow. Dre bols, ny verkyas an hobbytow travyth koynt a-dro dhe hemma. Ena oll anedha a dhyenas. Ny wrug Tom disomdhiskwedhes!

Tom a hwarthas arta, hag ena ev a flykkyas an Bysow y’n ayr yn unn droyllya hag ev a dhisomdhiskwedhas yn lughesenn. Frodo a grias – ha Tom a boesas war-rag hag y dhaskorra yn-dann vinhwerthin.

Frodo a viras orto gans rach, ha gans nebes gogrys (haval ev dhe vos nebonan re ros tegenn yn kendon dhe jogler). An keth Bysow o, y semlans o an keth ha kyns hag ynwedh y boesedh: yth esa poesedh bras yn koynt dhodho dell heveli dhe Frodo. Mes neppyth a wrug dhodho bos sur. Martesen ev o nebes anniys orth Tom rag gul ges a’n pyth o mar boesek ha diantel yn brys Gandalf ynwedh. Ev a wortos spas, pan esa an kows ow pesya arta, hag yth esa Tom ow leverel hwedhel gokki a-dro dhe vroghes ha’ga usyow koynt – ena ev a slynkyas an bysow dh’y vys.

Merry a dreylyas war-tu hag ev ha skwychya ha lettya lavar. Frodo o pes da (yn unn fordh): yth o y vysow y honan dhe-wir, drefenn Merri dhe lagatta yn stag orth y gador, hag apert o na allas ev y weles. Ev a sevis ha kreupya yn kosel diworth an oeles war-tu ha’n daras.

‘Ho, sos!’ a grias Tom, ow kovires war-tu hag ev gans semlans kler a wodhvos yn y dhewlagas splann. ‘Ho! Deus Frodo, sos! Ple’th esos’ta ow mos? Nyns yw Tom Bombadyl koth mar dhal avel henna hwath. Remov dha vysow owrek! Dha dhorn yw tekka hebdho. Dehwel! Gas dha wari hag esedha rybov vy! Res yw dhyn keskewsel moy, ha tybi a-dro dhe’n myttin. Res yw dyski fordh yw gwiw, ha lettya troes a wandra.’

Frodo a hwarthas (owth assaya omglywes pes da), hag yn-dann removya an Bysow ev a dehwelas hag esedha arta. Tom a leveris dhedha ev dhe dybi an howl dhe splanna a-vorrow, hag an myttin a vedha da, ha dalleth war an fordh a vedha leun a wovenek. Mes tybyans da o dhe wul dalleth a-varr; rag nag o kewer y’n vro na tra a allsa bos Tom sur yn hy hever dre dermyn hir, ha treweythyow hi a janjya skaffa es dell allsa Tom chanjya y jerkynn. ‘Nyns ov vy mester an gewer,’ yn-medh ev; ‘ha nag yw travyth arall a gerdh dre dhiwarr.’

Herwydh y gusul, i a erviras mos ogas poran war-tu ha’n North a-dhiworth y ji a-dreus ledrow isella dhe du West an Goenyow: dre’n fordh na, yth esa govenek i dhe gavoes Fordh an Est dre vyajya unn jydh, ha goheles an Krugow. Ev a gusulyas orta ma na vons ownek – mes y tallo dhedha gwitha aga negys aga honan.

‘Gwithewgh war’n gwels glas. Na vellyewgh gans po hen veyn po Tarosvannow yeyn po hwithra y’ga chiow, saw hwi dhe vos tus grev gans kolonn na wra fyllel!’ Ev a gusulyas yndella moy es unnweyth; hag ev a gusulyas orta may tremennons i krugow war-tu ha’n West, mar kwrellons i dos ogas dhe onan anedha. Ena, ev a dhyskis orta rim may hallsens i y gana, mar kwrellons i koedha dre jons drog yn po ahwer po peryll dhe’n nessa dydh.

Ho! Tom Bombadyl, Tom Bombadylow!

A-barth dowr, koes ha bre, helyk ha korsennow,

A-barth tan, howl ha loer, goslow ha klewes orthyn!

Deus, Tom Bombadyl, rag bos edhomm ogas dhyn!

Pan gansens i hemma oll warbarth war y lergh, ev a’s hwattyas pubhuni dh’aga skoedh yn unn hwerthin, ha wosa synsi kantolyow, ev a’s hembronkyas dh’aga chambour.  

                                     

*1 Alow-Gwern   Flag-Lillies/Marsh Lillies

*2 Skorpyonles   Forget-Me-Nots (Scorpion Grasses)

*3 Tronya (v)   To enthrone

*4 Kammdhesedhys (Past Part.) Misplaced / Awkward

*5 Tergewsel   To stutter / stammer

*6 Rysa    To wade (e.g. in water / mud)

*7 Ethenna (v)   To steam

*8 Gorgregyans   Overhang (of roof) / Eaves