3. Tri Yw Kowethyans

Nessa Skrif - Second Draft (checked & updated to Gerlyver Meur 3rd edition)

‘Y tal dhis mos yn kosel, hag y tal dhis mos yn skon,’ a leveris Gandalf. Po dew po tri seythun re dremensa, ha hwath ny wrussa Frodo travyth apert rag darbari mones.

‘Gonn. Mes kales yw dhe wul an dhew warbarth. Mar tisomdhiskwedhav, haval dhe Vylbo, an hwedhel a vydh tremena oll a-dreus an Shayr sket.’

‘Heb mar, res yw ma na dhisomdhiskwedhydh!’ yn-medh Gandalf. ‘Ny via henna gwiw vytholl! Skon y leveris vy yn le a-dhesempis. Mar kyllydh dysmygi neb fordh a slynkya diworth an Shayr heb bos notys dre-vras, ardak byghan a via degemmeradow. Mes res yw ma na hokydh re.’

‘A via gwiw kynyav, po orth po wosa Agan Penn-bloedh?’ a wovynnas Frodo. ‘My a dyb bos galladow gul restrans erbynn an termyn na.’  

Yn hwir, pur boes o ganso dhe dhalleth lemmyn. Penn Bag a hevelis bos treveth attessa ha desiradowwa ages yn lies blydhen kyns, hag y fynnas ev omlowenhe der y dhiwettha hav y’n Shayr kemmys hag a allas ev. Pan dheffo kynyav, ev a wodhva bos vyajya gwell gans rann y golonn dhe gyns, dell o usys dhe’n seson na. Yn privedh ev re galeshasa y vrys rag gasa dh’y hanterkansves penn-bloedh: kansves, eth warn ugens penn-bloedh Bylbo. Dell hevelis dhodho, henn o an jydh ewn rag dalleth dh’y siwya. Siwya Bylbo o an poesekka tra yn y vrys, hag yth o an unn dra a wrug dhe’n tybyans a asa perthadow. Ev a dybi mar voghes dell allas ev a-dro dhe’n bysow, ha’n fordh ma’n hembronkko warnedhi wostiwedh. Mes ny leveris ev oll y dybyansow dhe Gandalf. An pyth a dhysmygi an pystrier o kales dhe wodhvos pup-prys.

Ev a viras orth Frodo ha minhwerthin. ‘Pur dha,’ a leveris ev. ‘Henn a vydh da lowr dell dybav - mes res yw ma nag yw diwettha vytholl. Yth esov vy ow tos ha bos pur brederus. Ha ty ow kortos, bydh war mar pleg, ha na lever gidyans vyth yn kever an le mayth edh! Ha bydh sur na gows Sam Gamji yn y gever. Poken, my a vydh y janjya yn kroenek yn hwir.’

‘Yn kever an le mayth av,’ yn-medh Frodo, ’y fia kales dhe ri gidyans, drefenn nag eus tybyans kler anodho hwath dhymmo vy.’

‘Na vydh gokki!’ a leveris Gandalf. ‘Nyns esov vy ow kwarnya orthis erbynn gasa trigva dhe’n lytherva! Mes y fydhydh gasa an Shayr, ha res yw ma nag yw godhvedhys henna, kyns bos pell dhe-ves. Ha res vydh dhis mos, po dalleth dhe’n leha, po war-north, po war-soth, po war-west, po war-est – ha res yw na ma nag yw godhvedhys an tu.’

‘My re beu mar vysi gans tybyansow a asa Penn Bag ha leverel farwel, bys ma na dybis vy a-dro dhe’n tu.’ a leveris Frodo. ‘Ple’th av? Fatell wrav vy kavoes fordh? Pandr’a vydh ow negys? Bylbo eth rag kavoes tresor, mos ha dehweles; mes yth av vy rag kelli tresor, ha ny vydhav dehweles, y’n pellder a wel ow brys.’

‘Mes ny wel dha vrys pellder hir,’ yn-medh Gandalf. ‘Yndella yw genev vy ynwedh. Martesen y koedh dhis kavoes an Krakkys Breus; mes martesen an negys na a wra koedha dhe dus erell: ny wonn. Nyns osta parys rag an fordh hir na, na hwath.’

‘Yn hwir!’ a leveris Frodo. ‘Mes ha henna ow kortos, py hyns a via gwell?’

‘War-tu ha peryll; mes heb bos diwar ha heb mos yn hyns ewn,’ a worthybis an pystrier. ‘Mar mynnydh kavoes ow husul vy, meder orth Pansaven. Ny vydh an vyaj na re beryllus dell dybav, kynth yw kalessa es kyns an Fordh, hag y fydh hi dos ha bos gweth dell bes an vlydhen.’

‘Pansaven!’ yn-medh Frodo. ‘Pur dha: my a wra mos war-est, hag y fydhav meder orth Pansaven. Y fydhav kemmeres Sam rag godriga orth an Elfow; splann vydh ganso.’ Ev a gowsas heb krevder; mes y golonn a veu movys a-dhesempis gans hwans a weles chi Elrond Hanterelf, hag anella ayr an nans down na may triga lies a’n Dus Deg ynno yn kres.

Unn gorthugher yn hav, tamm a nowodhow marthys a dheuth dhe’n Bryskenn a Idhyow ha’n Dhragon Las. Kewri ha ragarwoedhyow erell dhe emlow an Shayr a veu ankevys yn-dann materyow poesekka: Yth esa Mr. Frodo ow kwertha Penn Bag, dhe-hwir ev re’n gwerthsa seulabrys – dhe’n Sakvyl-Bagynsow!

‘Orth myns da,’ a leveris nebes tus. ‘Orth pris chyffar,’ a leveris tus erell, ’ha henn yw gwirhavalla pan yw Mestress Lobilia an prenor.’ (Otho re varwsa nebes blydhynyow kyns, orth bloedh da mes diswaytys a 102.)

An skila Mstr. Frodo dhe wertha y doll teg o dadhelvadowwa ages an pris. Yth esa tybieth dhe nebes tus - skoedhys gans gidyansow Mr. Frodo y honan – arghans Frodo dhe dhos ha bos skant: ev a assa Trehobytt ha bewa yn fordh gosel der arghans an werth, yn Boghdir yn mysk y gerens Vannavogh. ‘Mar bell dell yll ev diworth an Sakvyl-Bagynsow,’ a geworras nebes tus. Mes tybyansow yn kever golusogneth teylu Bagyns a Benn Bag o stegys yn krev, hag an tybyans na o re gales dh’y grysi rag an brassa rann a dus, kalessa ages neb skila po fantasi arall a allas profya aga dysmyk: dhe’n brassa rann, an nowodhow a brofyas neb bras tewl ha kudhys gans Gandalf. Kynth o ev pur dawel, heb kerdhes a-dro dydhweyth, godhvedhys yn ta veu ev dhe ‘omgudha yn Penn Bag’. Mes, mar pe gwayans Frodo gwiw herwydh y bystri, nyns esa dout vyth a’n gwirvos hwath; y tehwelsa Frodo Bagyns dhe Voghdir.

 ‘Gwir, y fydhav gwaya y’n kynyav ma,’ a leveris ev. ‘Yma Merri Bannavogh ow hwilas toll teg ragov, po martesen chi byghan.’

Seulabrys, dhe-wir, gans gweres Merri, ev re dhewissa ha prena chi byghan yn Runenngew1a y’n tir dres Trevogh. Dhe dus oll, marnas Sam, ev a dholas ev dhe anedhi ena yn fast. An ervirans a dhalleth war-est re brofysa an tybyans dhodho; drefenn bos Boghdir dhe emlow est an Shayr, ha, drefenn ev dhe driga ena dres y flogholeth, dehweles ena a havalsa krysadow dhe gyns.

Gandalf a drigas y’n Shayr dres dew vis. Ena, yn unn gorthugher dhe benn mis Metheven, skon wosa towlenn Frodo dhe vos darbarys yn tien, ev a leveris distowgh ev dhe vones arta y’n nessa myttin. ‘Dre spys berr hepken, dell waytyav,’ a leveris ev. ‘Y fynnav vy mos dres emlow a’n soth rag kavoes nowodhow, mar kallav. My re growdras dre dermyn hirra ages dell goedh dhymm.’

Ev a gewsis heb bern, mes dell hevelis dhe Frodo y vir o nebes prederus. ‘A hwarva neppyth?’ a wovynnas ev.

‘Wel, na hwarva; mes my re glywas neppyth a wrug dhymm bos predrus ha res yw dhymm y hwithra. Mar tybav bos res dhis mos a-dhesempis, y fydhav vy dehweles distowgh, po dannvon messach dhe gyns. Y’n kettermyn na, gwra herwydh dha dowlenn; mes bydh war moy es kyns, yn arbennik a-dro dhe’n Bysow. Gas vy dhe leverel orthis unnweyth arta: na’n devnydh!’

Ev a asas dhe vora. ‘Martesen y tehwelav skon,’ yn-medh ev. ‘Y’n dhiwettha tro, y fydhav dehweles rag an kevewi-gasa. Dell dybav lemmyn, y fydh res dhis a gowethyans war’n Fordh.’

Wostalleth, Frodo a veu prederys yn feur, hag ev a omwovynna lieskweyth yn kever an pyth a wrug klewes Gandalf; mes y breder a sedhas, hag y’n gewer splann ev a ankovas y anken dre bols. Skant ny via y’n Shayr hav mar splann, na gynyav mar fethus: an wydh o leun a avalow, yth esa mel ow tevera y’n kribennow mel, ha’n ys o hir ha bras.

Dalleth kynyav o gyllys kyns Frodo dhe dhalleth prederi a dro dhe Gandalf arta. Yth esa mis Gwynngala ow tremena, ha hwath nyns esa nowodhow yn y gever. An pennbloedh, ha’n jydh-gasa a neshi, ha hwath ny wrug ev dos, po dannvon messach. Penn Bag a dhallathas dos ha bos bysi. Nebes kowetha Frodo a dheuth rag godriga ha gweres orto gans fardellans: y teuth Bolguwer Borrdhen1b ha Folko Bofyn, ha heb mar y gowetha arbennik Pyppyn Tuk ha Merri Bannavogh. Warbarth i a dreylyas an le dh’y benn.

Dhe’n ugensves a vis Gwynngala, dew gert kudhys eth war-tu ha Boghdir war an fordh dhe Bons Bannawin, ow toen dh’aga thre nowydh an mebel ha dafar na werthsa Frodo. Y’n nessa dydh, Frodo a dheuth ha bos predrus yn feur, hag ev a woelyas prest orth Gandalf. Dy’Yow, myttin y bennbloedh, a dhallathas mar splann ha mar gler dell o an an jydh nans o hirneth rag kevewi meur Bylbo. Hwath, ny omdhiskwedhas Gandalf. Y’n gorthugher, Frodo a wrug y wledh asa: re vyghan o, koen ragdho ev y honan ha’y beswar gwereser; mes ev o anes ha ny omglywas ev cher da dredhi. An tybyans bos res dhodho gasa y gowetha yowynk mar skon o poes dh’y golonn. Ev a omwovynnas a-dro dhe’n gwella fordh dhe leverel yndella dhedha.

Byttegyns, yth esa cher da dhe’n peswar Hobytt yowynk, hag an kevewi a dheuth ha bos lowenek yn skon, yn despite dhe estrik Gandalf. An stevell-dhybri o gwag, saw moes ha kadoryow, mes an boes o da, hag yth esa gwin da: ny werthsa Frodo y win dhe’n Sakvyl-Bagynsow.

‘Pynag a hwarvo dhe’m dafar yw gesys pan vo sesys gans ewines an S.-B.ow, my re gavas tre dha rag hemma dhe gyns!’ a leveris Frodo, dell waghas ev y wedrenn. An diwettha banna a Winnlannow Koth o.

Wosa i dhe gana kanow pals, ha keskewsel a-dro dhe lies traow re wrussens i warbarth, i a wrug diwes-solempnyans a bennbloedh Bylbo, ha’y yeghes ha yeghes Frodo warbarth herwydh us Frodo. Ena, i eth yn-mes rag anella ayr an nos ha mires orth an ster, kyns mos dh’aga gweli. Kevewi Frodo o gorfennys ha ny dhothya Gandalf.

*1a     Runenngew                             Crickhollow. Tolkien’s view on the first element was that it was obsolete and of obscure meaning, so this follows David Salo’s speculative form; Hobbitish from a Stoorish origin and a reflection of a Brythonic word meaning ‘hill’.

*1b     Bolguwer Borrdhen             Fredegar Bolger. ‘Bolger’ relates to English ‘bulge’, referring to the plumpness which was a family-trait, thus ‘borr’ – ‘paunch’. Etymology of ‘Fredegar’ is less clear. ‘Gar’ is Saxon English ‘spear’ but ‘Ferdi’ could be ‘journey’, ‘bold’, ‘peace’ or ‘protection’. I’ve gone here with ‘bold’+’guwer’ implying ‘bold spear-man’, providing an alliteration between ‘Bolguwer’ and ‘Berri’ (fatness) in the same way as between ‘Fredegar’ and ‘Fatty’.