20. Farwel dhe Lorien

Kynsa Skrif - First Draft (updated to Gerlyver Meur 2nd edition)

 Y'n gorthugher na an Kowethyans a veu gelwys arta dhe stevell Keleborn, hag ena an Arloedh hag Arloedhes a's dynnerghis gans geryow kuv.  Wor'tiwedh Keleborn a gewsis a'ga dibarth.

'Yth yw an prys lemmyn,' a leveris ev, 'ma's teves res an re a vynn pesya an Negys a galeshe aga holonn rag gasa an tir ma.  Y's teves kummyas an re na vynn mones war-rag nafella a driga omma, dre bols.  Mes mar trikkons i po mones, ny yll bos sur nagonan a gres.  Drefenn ni dhe dhos lemmyn dhe amal breus.  Y's teves kummyas an re a vynn yndella dhe wortos omma an prys may fo rydh bywnansow an norvys arta, po y's gelwyn ni dhe'n diwettha defens a Lorien.  Ena, y tehwelons i dh'aga thir aga honan, poken mones dhe dre anvarwel a'n re a goedh yn kas.'

Pubonan o taw.  'Y tewissons i oll dhe vones war-rag,' a leveris Galadriel yn unn vires orth aga dewlagas.

'Yn ow hever vy,' a leveris Boromir, 'ow fordh tre yw war-rag yn le war-dhelergh.'

'Yth yw gwir,' a leveris Keleborn, 'mes, a vynn dos genes an Kowethyans ma oll dhe Minas Tirith?'

'Ny wrussyn ni ervira hwath agan hyns,' a leveris Aragorn.  'Dres Lothlorien, ny wonn vy an pyth a vynnas Gandalf.  Yn hwir, ny dybav bos mynnas kler dhodho eev keffrys.'

'Martesen,' a leveris Keleborn, 'mes, pan yssowgh an tir ma, ny yllowgh hwi skonya aswonn an Avon Veur namoy.  Dell woer yn ta nebes ahanowgh, ny yll hi bos treusys gans vyajoryon gans fardellow ynter Lorien ha Gondor, saw dre skath.  Hag a nyns yw terrys ponsow Osgiliath lemmyn ha'n tirvaow oll gwithys gans an Eskar?

'Dhe by tu a vynnowgh hwi vyajya?  Yma an fordh dhe Vinas Tirith y'n tu ma, tu an West; mes yma fordh ewn an Negys dhe du Est an Avon, dhe'n lann tewlla.  Py glann a vynnowgh hwi holya lemmyn?'

'Mars yw klywys ow husul, y fydh glann an west, ha'n fordh dhe Vinas Tirith,' a worthybis Boromir.  'Mes nyns ov vy ledyer an Kowethyans.'  Ny leveris an re erell travyth, hag yth esa dhe Aragorn semlans doutek ha prederus.

'Y hwelav na wodhowgh hwi an pyth dhe wul hwath,' a leveris Keleborn.  'Ny goedh dhymm dewis ragowgh; mes y'gas gweresav herwydh ow fygans.  Y hyll nebes y'gas mysk lywya skath: Legolas, a woer y dus an Avon Koeswik skav; ha Boromir a Gondor; hag Aragorn an tremenyas.'

'Hag unn Hobbit!' a grias Merri.  Ny wra oll ahanowgh gweles skathow avel mergh gwyls.  Ow thus a drig ryb glannow an Bannawin.'

'Yth yw henna da.' a leveris Keleborn.  'Ytho, y proviav skathow rag an Kowethyans.  Res yw aga bos byghan ha skav, drefenn bos res dhywgh aga doen mar vyajydh pell war dhowr.  Y tewgh erbynn uskisdhowr Sarn Gebir, ha wor'tiwedh martesen dhe dhowrlamm meur Rawros may tarenn an Avon war-nans a-dhiworth Nen Hithoel; hag yma peryllow erell.  Skathow a wra dhe'n vyaj le lavurus dre bols.  Mes ny wrons i kusul: wor'tiwedh, y'gas bydh res a'ga gasa, hag an Avon, ha treylya war-tu ha'n west - po an est.'

Aragorn a wodhva gras dhe Geleborn lies tro.  An ro a skathow a wrug difres bras dhodho, kyns oll drefenn nag o res lemmyn dhe ervira y fordh dre nebes dydhyow.  Yth esa semlans a wovennek moy dhe'n re erell ynwedh.  Py peryllow pynag a vo y'n fordh a-ragdha, gwell o dell hevelis dhe neuvella war fros krev Anduin rag dos er aga fynn ages kamma war-rag gans keyn plegys.  Sam yn unnik a borthas dout: ev a dybis hwath bos skathow mar dhrog avel mergh gwyls, po gweth, ha ny dybis ev gwell anedha rag an peryllow oll a dreusvywsa ev.

'Darbarys a vydh oll ragowgh, hag agas gortos orth an porth kyns hanterdydh a-vorow,' a leveris Keleborn.  Y tannvonav ow thus dhywgh y'n myttin rag gweres orthewgh ombareusi rag an vyaj.  Lemmyn ni a wra bolonjedh ragowgh hwi oll a nos deg ha kosk kres.'

'Nos dha, ow howethow!' a leveris Galadriel.  'Koskewgh yn kres!  Na revyewgh meur agas kolonn haneth dre dybyansow a'n fordh.  Martesen an fordh may fydh vayjya warnedhi pub huni yw gorrys a-rag agas dewdroes seulabrys, kyn na wrewgh hwi aga gweles.  Nos dha!'

An Kowethyans a dhehwelas dh'aga fabell.  Legolas eth gansa, drefenn bos hemma aga diwettha nos yn Lothlorien, hag yn despit dhe eryow Galadriel i a vynnas kusulya warbarth.

Dre dermyn hir i a dhadhlas an pyth a via gwell dh'y wul, hag an gwella fordh dhe assaya kowlwul aga negys gans an Bysow; mes ny wrussons i ervira travyth.  Kler o bos hwans dhe'n brassa rann anedha mos yn Minas Tirith kynsa, ha diank dre bols dhe'n leha a-dhiworth browagh an Eskar.  Y fia mynnes dhedha sywya ledyer a-dreus an Avon hag yn skeus Mordor; mes ny gewsis Frodo ger vyth, ha brys Aragorn o ansur hwath.

War y dowl y honan ha Gandalf gansa hwath, re beu mos gans Boromir, ha gweres orth sawya Gondor gans y gledha.  Drefenn ev dhe grysi bos messach y'n hunrosow; galow, ha'n eur re dheuth wor'tiwedh may fo gwiw dos war-rag er Elendil ha strivya gans Sawron a-barth maystri.  Mes yn Moria begh Gandalf re beu gorrys warnodho; hag ev a wodhya lemmyn na allsa ev eskasa an Bysow, mar naggho Frodo wor'tiwedh mos gans Boromir.  Mes py par gweres a allsa dri po ev y honan po an Kowethyans dhe Frodo, saw kerdhes dall ganso y'n tewlder?

'Y fydhav vy mos dhe Vinas Tirith, ow honan mars yw res, drefenn bos ow devar,' a leveris Boromir; wosa henna ev a dheuth taw dre bols, yn unn esedha gans y dhewlagas stegys orth Frodo, avel ev dhe assaya redya tybyansow an Hanterden.  Wor'tiwedh ev a gewsis arta, yn isel, haval ev dhe dhadhla ganso y honan.  'Mar mynnydh distrui yn-unnik an Bysow,' a leveris ev, 'ny vydh gwayn meur dre vresel hag ervow, ha ny yll gweres gwer Minas Tirith.  Mes mar mynnydh distrui nerth ervys an Arleodh Tewl, folneth yw dhe vones heb nerth yn y arloetteth; ha folneth dhe dewlel dhe-ves.'  Ev a hedhis a-dhesempis, haval ev dhe aswonn distowgh ev dhe gewsel y dybyansow yn ughel.  'Folneth y fia dhe dewlel dhe-ves bywnansow, henn yw ow styr,' a worfennas ev.  Dewis eus ynter defendya tyller krev ha kerdhes poran yn diwvregh ankow.  Henn yw ow brys vy yn neb kas.'

Frodo a wowelas neppyth nowydh ha koynt yn dewlagas Boromir, hag ev a viras yn tynn orto.  Kler o bos dihaval tybyans Boromir a-dhiworth y dhiwettha geryow.  Folneth y fia dhe dewlel dhe-ves: pyth?  An Bysow a Nerth?  Ev re lavarsa neppyth a'n par na y'n Kusulyans, mes y'n tro na ev re dhegemmersa ewnheans Elrond.  Frodo a viras orth Aragorn, mes ev a hevelis bos down yn y dybyansow y honan ha ny wrug ev diskwedhes ev dhe glywes geryow Boromir.  Yndella y hworfennas aga dadhlans.  Yth esa Merri ha Pyppyn yn kosk seulabrys, hag yth esa Sam ow penndroppya.  Yth esa an nos ow tos ha bos koth.

Y'n myttin, hag i ow talleth fardella aga frovyansow skant, Elfow a wodhya konvedhes aga thaves a dheuth dhedha ha dri ragdha rohow pals a voes ha dillas rag an vyaj.  Brassa rann an boes o tesennow pur voen, gwrys a reunvoes re beu pebys bys liw gell y gresten, hag a-ji dhedhi an keth liw ha dyenn.  Gymli a synsis unn desenn ha mires orti yn doutek.

'Kram,' a leveris ev yn isel, hag ev a dorras dhe-ves kornell anedhi ha godhynsel orti.  Y semlans a janjyas yn skon, hag ev a dhybris remenant oll a'n desenn gans fansi meur.

'Namoy, namoy!' a grias an Elfow yn unn hwerthin.  Y tyb'sys lowr seulabrys rag kerdh hir.'

'My a dybis bos neb eghenn a kram hepken, a'n par yw gwrys gans gwer Deyl rag vyajya y'n gwylvos,' a leveris an Korr.

'Yndella yth yw,' a worthybsons i.  'Mes y's henwyn lembas po hynledan, hag y re hi nerth moy es neb boes yw gwrys gans Gwer, ha tekka yw ages kram, dell hevel.'

'Yw dhe-wir,' a leveris Gymli.  'Gwell yw ages tesennow-mel an Beornagh1, ha henn yw gormel ughel, drefenn an Beornagh dhe vos an gwella peboryon yw godhvedhys genev; mes poes yw gansa ri aga thesennow dhe dremenysi y'n dydhyow ma.  Hwi yw ostys kuv!'

'Kyn fe, y kusulyn ni orthewgh bos war a'n boes ,' a lavarsons i.  'Debrewgh myns byghan, ha dre edhomm yn unnik.  An draow ma yw res rag gweres orthewgh mar falla puptra erell.  Y fydh pesya hweg an tesennow dre dhydhyow pals, mars yns i didorr ha gwithys y'ga maylyansow-del, dell yns i y'n eur ma.  Onan anedha yw lowr rag sostena tremenyas yn unn gerdhes dre dhydh a lavur hir, Gour hir a Vinas Tirith kyn fo.'

Ena, an Elfow a dhismaylyas ha ri dhe bubonan a'n Kowethyans an dillas re dhrosens i.  Rag pubhuni i re brovias kogh ha mantell, gwrys herwydh y vraster, a'n pann skav hag owrlinek mes toemm a wia an Galadrim.  Kales o dhe wodhvos aga liw; loes gans liw a vo yn-dann an gwydh y havalsons i; mes mars ens i gwayes, po gorrys yn-dann golow arall, i o glas avel del yn-dann skeus, po gorm avel parkow anerys y'n nos, arghansek a'n mo avel dowr yn-dann ster.  Pub mantell a veu fasthes orth hy honna gans brocha furvys warlergh delenn las gwythiek gans arghans.

'Yw an re ma mantelli hudel?' a wovynnas Pyppyn, yn unn vires orta gans marth.

'Ny wonn styr a henna,' a worthybis ledyer an Elfow.  'Yth yns i dillas teg, ha'n gwias yw da, drefenn bos gwrys y'n pow ma.  Yth yns i dillas elfek heb mar, mars yw henna gorthyp a'th wovynn.  Del ha skorr, dowr ha meyn:  yma dhedha liw ha tekter a'n re ma oll yn-dann mo Lorien a geryn ni; drefenn ni dhe worra tybyans a'n traow oll a geryn ni yn oll a wren ni.  Mes yth yns i dillas yn le arvwisk, ha ny vydhons i treylya po gwelenn po lown.  Mes y fydhons i krev y'th wonis: Yth yns i skav, ha po toemm po goyeyn lowr warlergh agas edhomm.  Hag y fydhons i pur dhe-les pan y'gas bo res a omgudha a-dhiworth lagasow angowethek, mar kerdhowgh hwi yn-mysk po meyn po gwydh.  Yth owgh hwi ughel dhe wir yn faverans an Arloedhes!  Y hwias hi hy honan ha'y maghtethyon an dillas ma; ha nevra kyns ny dhillessyn ni estrenyon yn dillas a'gan tus agan honan.'

Wosa dybri hansel an Kowethyans a leveris farwel dhe'n glesin ryb an fenten.  Trist o aga holonn; drefenn bos tyller teg re dheuth ha bos avel tre dhedha, kyn na allsons i nivera an dydhyow ha'n nosow a drigsons i ena.  Dell sevsons i ena pols yn unn vires orth an dowr gwynn y'n howlsplann, Haldir a dheuth yn unn gerdhes war-tu hag i a-dreus gwels glas an lannergh.  Frodo a dhynnerghis orto yn lowen.

'Y tehwelis vy a-dhiworth Emlow an North,' a leveris an Elf, 'ha dannvenys veuv rag bos agas gidyer arta.  Lenwys yw Nans Duell gans ethenn ha kommolennow a vog, hag anes yw an menydhyow.  Yma trosow yn-dann dor.  Mars esa tybyans dhe nebonan ahanowgh a dhehweles war-tu ha'n North dh'agas tre, ny allsewgh tremena y'n fordh na.  Mes lemmyn yth a agas fordh war-tu ha'n soth.'

Dell gerdhsons i der Karas Galadon an fordhow glas o gwag; mes y'n gwydh a-ughta yth esa levow pals ow hanasa ha kana.  I aga honan eth war-rag yn taw.  Wor'tiwedh Haldir a's ledyas yn nans ledrow soth an vre, hag i dheuth arta dhe'n yet veur, lugern kregys a-dro dhedhi, ha war an pons gwynn; yndella y tremensons i dhe-ves ha gasa sita an Elfow.  Ena i a dreylyas dhe-ves diworth an fordh gonsys ha mos war hyns a wre mos yn goedhel tew a wydh mallorn, ha tremena war-rag yn unn dreylya dre wydhegi tonnek a skeusow arghansek, orth aga ledya war-nans tamm-ha-tamm, war-soth ha war-est, war-tu ha glannow an Avon.

I re gerdhas deg mildir martesen hag ogas dhe hanterdydh o pan dheuthons i erbynn fos las hir.  I a dremenas dres aswa ha dos distowgh yn-mes diworth an gwydh.  A-ragdha yth esa glesin hir a wels ow splanna, brygh gans elanor owrek a derlentris y'n howlsplann.  An glesin a ystynnas war-rag avel taves kul ynter emlow splann: a-dhyghow hag y'n tu west an Arghanswoeth a vera yn unn derlentri; a-gledh hag y'n tu est an Avon Veur a rolyas hy dowr efan, down ha tewl.  Dhe'n glannow a-dal an gwydhegi a besyas war-rag ha war-soth dhe bellder an wel, mes an glannow oll o diliw ha lomm. Nyns esa mallorn vyth ow trehevel y skorr gwiskys yn owrek dres Tir Lorien.

Dhe lann an Arghanswoeth, orth nebes pellder a-dhiworth kuntellva an goverow, yth esa tirva vyghan a veyn gwynn ha prenn gwynn.  Rybdhi yth esa kelmys meur a skathow ha skathow-hir.  Nebes anedha o liwys yn splann, hag yth esens i ow splanna gans liwyow arghansek, owrek ha gwyrdh, mes an brassa rann anedha o po gwynn po loes.  Teyr skath vyghan loes re beu pareusys rag an vyajoryon, hag y'n re ma an Elfow a gargas aga gwara.  Ynwedh i a geworras terghennow2 a lovan,  teyr anedha yn pub skath.  Moen o aga semlans, mes krev, haval orth owrlin aga gwiasedh, loes aga liw haval orth an mantelli elfek.

'Pyth yw an re ma?' a wovynnas Sam, yn unn handla onan esa ow korwedha war an glesin.

'Lovanow dhe-wir!' a worthybis unn Elf esa ow sevel yn skath.  'Na vyaj pell nevra heb lovan!  Hag onan yw hir, krev ha skav.  Yth yw an re ma yndella.  Y hyllons i gweres orth edhommow pals.'

'Nyns yw res leverel henna dhymm!' a leveris Sam.  'My'wrug dos hebdhi, ha prederus en vy dredho.  Mes 'th esov vy owth omwovynn 'dro dhe'n pyth yw devnydhys dh'aga gul, my 'woer nebes 'dro dhe wul lovan: a-ji y'm teylu de'leverir.'

'Yth yns i gwrys a hythlain,' a leveris an Elf, 'mes nyns eus termyn lowr lemmyn rag dha dhyski y'n artweyth a'ga gwrians.  A kodhven ni bos da genes an greft ma, y hallsen ni dyski meur dhis.  Mes lemmyn elas! saw dehweles dh'omma yn neb termyn, yth eus res a vos lowen gans agan ro.  Re'th serfyo yn ta!'

'Dewgh!' a leveris Haldir.  'Parys yw puptra ragowgh lemmyn.  Entrewgh y'n skathow!  Mes bedhewgh war wostalleth!'

'Koelewgh orth an geryow!' a leveris Elf arall.  'Gwrys yn furv skav yw an skathow ma, buan yns i ha dihaval diworth skathow poblow erell.  Ny sedhons i, ny vern aga bern; mes yth yns i deantell mars yns i lywys heb rach.  Fur via dhe omassaya a omwaya a-bervedh ha dhe dir, y'n tyller ma may ma tirva, kyns dalleth war-rag nansres.

An kowethyans a veu ordenys y'n fordh ma: Aragorn, Frodo ha Sam yn unn skath; Boromir, Merri ha Pyppyn yn onan arall; hag y'n tressa yth esa Legolas ha Gymli re dheuth ha bos kowetha da.  Y'n diwettha skath ma yth esa kargys brassa rann aga gwara ha'ga seghyer.  An skathow a veu gwayys ha lywys gans roevigow6 berr aga dornla gans lown efan yn furv delenn. Pan veu parys puptra Aragorn a's ledyas dhe wul prov berr a-hys an Arghanswoeth.  An fros o skon hag i eth war-rag yn lent.  Sam a esedhas y'n penn a-rag, ow synsi yn stroth orth an tuyow hag ow mires war-lergh yn hirethek orth an lann.  An howlsplann ow tewynnya orth an dowr a wodhallas y dhewlagas.  Hag i ow tremena dres park glas an Taves, an gwydh a ystynnas war-nans dhe amal an avon.  Omma hag ena yth esa del owrek ow neuvella ha lyfansas war an fros ow krygha.  An ayr o pur splann ha kosel, hag yth esa taw, saw kan ahwesydhes pell hag ughel.

I a dreylyas a-dro pleg tynn an avon, hag ena, i a welas alargh a vraster meur ow neuvella yn prout gans an fros war-tu hag i.  An dowr a grygha dhe bub tu an vronn wynn yn-dann y gonna ow kamma.  Y elvin a splanna avel owr splannhes, hag y dhewlagas a derlentri avel men-du ynworrys yn gemmow melyn; y dhiwaskell kowrek gwynn o hanter drehevys.  Ilow a dheuth a-hys an avon hag ev ow tos nessa; distowgh i a gonvedhas bos hemma gorhel, gwrys ha furvys gans sleghneth elfek yn hevelep edhen.  Dew elf gwiskys yn dillas gwynn a'n lywyas gans roevigow du.  Yn mysk an gorhel yth esa Keleborn owth esedha hag a-dryv dhodho Galadriel ow sevel orth hy sav, hir ha gwynn; kylghynn a vleujennow owrek yth esa yn hy gols, hag yn hy leuv y synsis hi telynn, hag yth esa hi ow kana.  Trist ha hweg o son hy lev y'n ayr kler goyeyn:

Y kenis vy a dhel, ha del a devis avel owr:

Y kenis vy a wyns, ha gwyns a hwythas hwar dre'n skorr.

Ha dres an Howl, ha dres an Loer, ewyn war Vor efan,

Ha ryb treth Ilmarin y tevi Gwydhenn owrek splann.

Yn-dann ster Movynitha prest y splannas ev yn teg,

Yn Eldamar ryb fosow hir yn kyrghynn Tirion hweg.

Y tevis ena del a owr orth skorr blydhynyow hir,

Hag omma dres an Mor Efan y koedh prest dagrow gwir.

A Lorien! Y teu an Gwav, an Jydh yeyn loes heb del;

Y koedh an del y'n wover skav, an Dowr a fros a-bell.

A Lorien! Re bell y trigis pella tu an Mor

Hag yn kurun diliwys gwiys owr a elanor.

Mes mar kannen a worhel, py gorhel a dhothya dhymm,

Py gorhel eus a'm kemmersa 'dreus mor mar bell lemmyn?

Aragorn a hedhis y skath dell dheuth an gorhel a'y denewen.  An Arloedhes a worfennas hy han ha dynnerghi orta.  'Y teuthyn ni rag ri agan diwettha dibarth dhywgh,' a leveris hi, ha'gas danvonn gans bennathow a-dhiworth agan pow.'

'Kynth ewgh hwi agan gwestoryon,' a leveris Keleborn, 'ny wrussowgh hwi dybri genen hwath, hag y'gas gelwyn, rakhenna, dhe wledh diberthi, omma ynter an dowrow ow frosa a vydh agas doen pell a-dhiworth Lorien.'

An Alargh a besyas yn lent dhe'n dirva, hag i a dreylyas aga skath ha'y sywya.   Ena y'n pella penn Egladil war an glesin glas gwrys veu an gwledh dhiberthi; mes Frodo a dhybris hag eva boghes hepken, yn unn attendya orth travyth ma's tekter an Arloedhes ha'y lev.  Nyns esa semlans na beryllus na skruthus dhedhi, na semlans a nerth kudhys.  Seulabrys, y hevelis hi dhodho bos y'n keth furv hag yw gwelys Elfow termyn a dermyn hwath gans tus: y'ga lok mes pell, gwelesigeth yn fyw a'n pyth a veu gesys pell a-dhelergh seulabrys gans an frosow a Dermyn.

Wosa dybri hag eva, yn unn esedha war an gwels, Keleborn a gewsis gansa arta a’gas vyaj, hag yn unn drehevel y leuv ev a bysinyas war-soth war-tu ha’n koesow dres an Taves.

‘Dell vyajyowgh a-hys an dowr,’ a leveris ev, ‘y korfenn an gwydh, hag y tewgh yn pow difeyth.  Y’n pow na y fer an Avon yn nans meynek yn mysk goenyow ughel, kyns dos wor’tiwedh wosa lewyow pals dhe’n   ynys hir Kolghven a henwyn ni Tol Brandir.  Y’n tyller na y tewl an avon hy diwvregh a-dro dhe lannow serth an ynys, ha koedha a-wosa gans tros ha mog meur a-dreus dowrlammow Rawros war-nans yn Nyndalf, an Glypplen yn agas taves hwi.  Henn yw ranndir ledan a geunegennow leysek may teu an fros sowdhenys ha rynnys yn feur.  Y’n tyller na yth omjun an Entliv3 dre aberyow pals a-dhiworth Koes Fangorn war-tu ha’n west.  A-dro dhe’n dowr na, y’n tu ma a’n Avon Veur, yma Rohan.  Y’n tu pella yma breow difeyth Emyn Muil.  Y hwyth an gwyns a-dhiworth an Est y’n tyller na, drefenn i dhe vires a-dreus an Gwernow Marow4 ha’n Tiryow Gwag5 war-tu ha Kirith Gorgor ha yetys du Mordor.

‘Y fydh lesus rag Boromir, ha neb a vynn dos ganso dhe Vinas Tirith,  dhe asa an Avon Veur kyns Rawros ha treusi an Entliv kyns hi dhe dhos erbynn an Gwernow.  Mes y tal dhedha nag ellons re bell ughres a-hys an dowr na, na argelli dos maglennys yn Koes Fangorn.  Tir koynt yw henna, ha konvedhys boghes lemmyn.  Mes nyns yw res an gwarnyans ma dhe Voromir hag Aragorn heb mar.’

‘Yn hwir ni re glywas a Fangorn yn Minas Tirith,’ a leveris Boromir.  ‘Mes dell hevel dhymmo an pyth a glywis vy yw drollow gwragedh koth, a’n par a leveryn ni dh’agan fleghes.  Oll a’n tir dhe’n north a Rohan yw mar bell dhe-ves y’gan brys lemmyn may hyll awen gwandra ena yn rydh.  Y’n hendhydhyow yth esa Fangorn orth emlow agan gwlas; mes nans yw lies bewweyth a dus a-ban y’n godrigas nebonan ahanan, rag po previ po disprevi an henhwedhlow re dheuth a-dhiworth blydhynyow pell.

‘Yth esen evy ow honan yn Rohan treweythyow, mes nevra ny’s treusis vy war-north.  Pan en vy dannvenys avel kannas, y treusis vy dre’n Aswa ryb lostennow an Menydhyow Gwynn, ha treusi an Hornell ha’n Loesliv yn Nordir.  Vyaj hir ha skwithus.  Peswar kans lath herwydh ow reknans, ha lies mis; rag my dhe gelli ow margh orth Tharbad, yn unn treusi dre’n Loesliv.  Wosa an vyaj na, ha’n fordh re gerdhis vy gans an Kowethyans ma, nyns eus dout dhymm may kavav fordh dre Rohan, ha Fangorn ynwedh, mar pe res.’

‘Ny’m beus res a leverel moy ytho,’ a leveris Keleborn.  Mes na skorn orth skentoleth re dheuth a-dreus blydhynyow pell; lieskweyth gwragedh koth a wittho y’ga hov derivadow a draow a’n jevo res tus fur aga godhvos.’  

Ena Galadriel a sevis a-dhiworth an gwels, hag yn unn synsi hanaf a-dhiworth onan a’y maghtethyon hi a’n lenwis gans medh gwynn ha’y ri dhe Geleborn.

‘Hemm yw an prys mayth yw res dhyn eva diwes diberthi,’ a leveris hi.  ‘Yv, Arloedh an Galadrim!  Na wra tristans y’th kolonn, kynth yw res nos dhe sywya wosa gorthugher, ha seulabrys yma agan gorthugher ow tos nes.’

 Ena, hi a dhros an hanaf dhe bubonan y’n Kowethyans, ha pysi orta dhe eva ha leverel aga farwel.  Mes wosa i dhe eva hi a erghis orta dhe esedha arta war an gwels, ha kadoryow a veu dres rygdhi hi ha rag Keleborn.  Hy maghtethyon a sevis yn taw a-dro dhedhi, ha hi a viras orth hy gwestoryon pols.  Wor’tiwedh hi a gewsis arta.

‘Yth evsyn ni a-dhiworth an hanaf-diberthi,’ a leveris hi, ‘hag y koedh lemmyn an skeusow yntredhon ni.  Mes kyns hwi dhe vones, y tres vy yn ow gorhel rohow a brof Arloedh hag Arloedhes an Galadrim dhywgh lemmyn avel kovrohow a Lothlorien.’  Ena hi a elwis dhe bubonan yn tro.

‘Ottomma ro Keleborn ha Galadriel dhe ledyer agas Kowethyans,’ a leveris hi dhe Aragorn, ha hi a ros dhodho goen re beu gwrys rag y gledha.  Gorgudhys o gans gwiasweyth a vleujennow ha del gwrys a arghans hag owr, hag ynni a veu ynworrys runyow-elfek gwrys a emmow pals a skrifas an hanow Anduril ha linyeth an kledha.

‘Ny vydh na nemmys na derrys an lown yw tennys a-dhiworth an woen ma yn-dann fethyans keffrys,’ a leveris hi.  ‘Mes eus neppyth arall a vynnydh avel ro a-dhiworthiv kyns dibarth?  Rag tewlder dhe frosa yntredhon, ha martesen ny vetyn ni warbarth arta, saw pell alemma war fordh heb dehweles.’

Hag Aragorn a worthybis: ‘Arloedhes, y hwodhydh ow desir oll, ha hir y synsys jy yn-dann witha an unn tresor a hwilav.  Mes nyns yw dhisso rag hy ri genev, mar mynnes keffrys; ha dre dewlder yw an unn fordh rag dos dhedhi.’

‘Martesen y cher hemma dha golonn,’ a leveris Galadriel; ‘res veu dhymm rag y witha rag ma’n rylliv dhisso, mar tremenni dre’n pow ma.’  Ena hi a dhrehevis a-dhiworth hy barlenn gemm meur, kler ha glas, ynworrys yn brocha a veu gwrys yn furv er gans diwaskell lesys yn efan; ha hi ow sevel an gemm ev a splannas haval orth howl ow splanna dre dhel gwenton.  ‘An gemm ma y res vy dhe Kelebrian ow myrgh, ha hi a’n ros dh’y vyrgh hy honan; ha lemmyn y teu ev dhisso avel nos a wovenek.  Kemmer y’n eur ma an hanow a veu darleverys ragos, Elessar, Elfgemm chi Elendil!’

Ena, Aragorn a gemmeras an gemm ha’y staga dh’y vronn, hag yth esa marth dhe’n re a’n gwelas; drefenn na wrussons i gweles kyns may sevis ev mar hir ha ruwek, dell hevelis dhedha blydhynyow pals a lavur re goedhsa diworth y dhiwskoedh.  Rag an rohow a resys dhymm yth aswonnav gras,’ a leveris ev, ‘A Arloedhes a Lorien ahanas a veu dineythys Kelebrian hag Arwen Mosterenn.  Py gormel moy a allav vy leverel?’

An Arloedhes a omblegyas hy fenn, ha hi a dreylyas ena dhe Voromir, ha dhodho ev hi a ros grogys a owr; ha dhe Verri ha Pyppyn hi a ros grogys byghan a arghans, gans brocha gwrys yn furv bleujenn owrek.  Dhe Legolas hi a ros gwarak a’n par a veu devnydhys gans an Galadrim, hirra ha kreffa ages gwaregow Myrkoes, gans kordenn a wols elf.  Gensi yth esa goen ha sethow.

‘Ragos jy lowarther byghan ha karer gwydh,’ a leveris hi dhe Sam, ‘yma ro byghan hepken.’  Hi a worras yn y dhorn kistenn a brenn loes, anafinys saw gans unn run arghansek dh’y gorher.  ‘Ottomma G rag Galadriel,’ yn-medh hi; ‘mes ynwedh rag garth yn dha daves jy.  Y’n gist ma yma dor a-dhiworth ow avalennek, hag yma py bennath pynag a vo gesys dhe Galadriel warnodho.  Ny vydh ev dha witha war dha fordh, na vydh defendya erbynn peryll; mes, mara’n gwithydh ha gweles dha dre arta wor’tiwedh, ena martesen y fydh ev dha wobra. Kyn fe puptra yn dha vro difeyth ha skoellys, ny via saw nebes lowarthow yn Norvys Kres a wra tevi mar deg avel dha lowarth jy, mar lesydh an dor ma ena.  Ena martesen, y perthi kov a Galadriel, ha goweles gwelesigeth a-bell a Lorien, a welsys jy hepken yn agan gwav.  Drefenn agan gwenton hag agan hav dhe vos tremenys, ha nevra ny vydhons i gwelys arta y’n norvys saw yn kovyow.’

Fas Sam a dheuth ha bos rudh bys dh’y dhiwskovarn, hag ev a hanasas neppyth anklywadow hag ev ow synsi orth an gist, hag omblegya mar dha dell allas ev.

Ha py ro a via pysys a’n Elfow gans Korr?’ a leveris Galadriel, yn unn dreylya war-tu ha Gymli.

‘Travyth, Arloedhes,’ a worthybis Gymli.  ‘Lowr yw dhe weles Arloedhes an Galadrim, ha klywes hy geryow teg.’

‘Klywyewgh hwi Elfow oll!’ a grias hi dhe’n re yn hy hyrghyn.  ‘Na lever nagonan arta bos Korryon kraf hag anrassyes!  A nyns eus travyth a’th eus hwans anodho, Gymli mab Gloin, a allav vy ri?  Hanw ev, y’th pysav!  Ny vydhydh an gwester yn unnik heb ro.’

‘Nyns eus travyth, Arloedhes Galadriel,’ a leveris Gymli, yn unn omblegya isel ha tergewsel.  ‘Travyth, saw martesen – saw bos kummyas dhymm pysi, na, henwel unn treth a’th wols, a worbass owr an dor kepar ha’n ster dhe worbass gemmow an bal.  Ny bysav ro a’n par ma.  Mes ty a erghis orthiv dhe henwel ow desir.’

An Elfow a wayas ha hanasa gans marth, ha Keleborn a lagattas orth an Korr yn unn wul aneth anodho, mes an Arloedhes a vinhwarthas.  Yth yw leverys bos sleyghneth Korryon yn aga dorn yn le aga thaves,’ a leveris hi; ‘mes nyns yw henna gwir a Gymli.  Ny wrug nevra nagonan gorholedh mar hardh mes mar gortes.  Ha prag y fia gwiw y nagha, a-ban y’n erghis vy kewsel?  Mes lever orthiv, pandr’a wrusses jy gans ro a’n par ma?’

‘Y hwrussen vy y dresorya, Arloedhes,’ a worthybis ev, ‘avel kovro a’th heryow dhymm orth agan kynsa omvetyans.  Ha mar tehwelav byttydh dhe woveli ow thre, ev a vydh gorrys yn gwrys anpodradow avel hendresor ow theylu, hag arwoestel a vodh da ynter an Menydh ha’n Koes bys vynitha.’

Ena, an Arloedhes a anplethas onan a’y plethow hir, ha treghi dhe-ves teyr blewenn owrek, ha’ga gorra yn dorn Gymli.  ‘Yth yw res an geryow ma gans an ro,’ a leveris hi.  ‘Ny dharleverav drefenn bos euver darleverel oll lemmyn: dhe’n eyl tu yma tewlder ha dh’y gila govenek hepken.  Mes, mar ny fyll govenek, y leverav orthis, Gymli mab Gloin, dha dhiwleuv dhe frosa gans owr, mes ny vydh synsi owr mestrynses vyth orthis.

‘Ha ty, Bysowdeger,’ a leveris hi, yn unn dreylya war-tu ha Frodo.  ‘Y treylyav dhisso yn tiwettha ma nag yw an diwettha yn ow brys.  Y pareusis vy ragos jy hemma.’  Hi a sevis botellik a wrys:  ev a dhewynnyas ha hi dh’y waya, ha dewynnow a wolow gwynn a lammas diworth hy leuv.  ’Yma synsys y’n botellik ma,’ yn-medh hi ‘golow sterenn Earendil, gorrys yn mysk dowr ow fenten.  Y splann ev splanna hwath pan vo nos a-derdro dhis.  Re bo ev golow ragos yn tylleryow tewl, pan vo difeudhys golowys erell oll.  Perth kov a Galadriel ha’y Gweder-mires!’

Frodo a synsis an botellik, ha dre bols, hag ev ow splanna yntredha, ev a‘s gwelas arta ow sevel avel myghternes, meur ha teg, mes nyns o hi euthyk nafella.  Ev a omblegyas mes ny gavas ev geryow vyth dh’aga leverel.

An Arloedhes a sevis, ha Keleborn a’ga ledyas dhe’n dirva arta.  Yth esa dohajydh melyn ow liwya tir glas an Taves, ha’n dowr a derlentris yn arghansek.  Puptra a veu gwrys parys wor’tiwedh.  An Kowethyans a omdhyghtyas y’n skathow arta avel kyns.  Yn unn gria aga farwel, Elfow a Lorien a’s herdhyas y’n dowr ow frosa gans gwelynni hir loes, ha’n dowr ow krygha a’s dug dhe-ves yn lent.  An tremenysi a esedhas stag, heb po gwaya po kewsel.  War an lann las ogas dhe dhiwettha rynn an Taves an Arloedhes Galadriel a sevis, hy honan ha taw.  Hag i ow tremena dresti i a dreylyas, hag aga dewlagas a’s welas ow neuvella yn lent dhe-ves a-dhiworta.  Henn o an dra dell hevelis orta:  yth esa Lorien ow slynkya war-dhelergh, haval orth gorhel splann gans gwernow a wydh gorhenys, ow koelya war-rag dhe vorlannow ankevys, hag i owth esedha diweres orth amal an norvys loes ha heb del.

Hag i ow lagatta, an Arghanswoeth a besyas yn fros an Avon Veur, hag aga skathow a dreylyas ha dalleth uskishe war-soth.  Yn skon furv wynn an Arloedhes a dheuth ha bos byghan ha pell.  Hi a splannas haval orth fenester a weder orth bre bell ow tastewynnya golow an howl y’n west, po avel lynn bell yw gwelys a-dhiworth menydh:  gwrys re goedhsa yn barlenn an tir.  Ena, dell hevelis dhe Frodo, hi a sevis hy diwvregh avel farwel finek, ha pell mes kler yn tynn war’n gwyns a-dhelerghta y teuth son hy lev ow kana.  Mes lemmyn hi a ganas yn henyeth an Elfow dres an Mor, ha ny gonvedhas ev an geryow:  teg o an ilow, mes ny wrug hi y gonfortya.

Mes, herwydh fordh geryow Elfek, i a besyas gravys yn y gov, ha hir a-wosa ev a’s styryas, mar dha dell allas ev:  an yeth o an huni a Gan-elfek hag i a gewsis a-dro dhe draow boghes konvedhys yn Norvys Kres.

Ai! Laurie lantar lassi surinen,

Yeni unotime ve ramar aldaron!

Yeni ve linte yuldar avanier

mi oromardi lisse-miruvoreva

Andune pella, Vardo tellumar

nu luini yassen tintilar i eleni

omaryo airetari-lirinen.

Si man i yulma nin enquantuva?

An si Tintalle Varda Oiolosseo

ve fanyar maryat Elentari ortane

ar ilye tier undulave lumbule;

ar sindanoriello caita mornie

i falmalinnar imbe met, ar hisie

untupa Calaciryo miri oiale.

Si vanwa na, Romello vanwa, Valimar!

Namarie! Nai hiruvalye Valimar.

Nai elye hiruva. Namarie!

‘A! avel owr y koedh an del war’n gwyns, blydhynyow hir mar dhiniver avel eskelli gwydh!  Y tremenas an blydhynyow hir haval dhe swynnennow skav a’n medh hweg yn helyow ardhek dres an West, yn-dann nenlennow glas Arda may kren an ster ynna dre gan hy lev, sans ha myghternesek.  Piw, lemmyn, a dhaslenow an hanaf ragov?  Lemmyn an Dhewiores, Varda, Myghternes an Ster, a-dhiworth Menydh Bythwynn re sevis hy diwleuv avel kommol, ha hynsow oll yw beudhys down yn skeusow; hag yn-mes diworth pow loes tewlder eus a-dreus an tonnow ewynek yntredhon, hag y lenow niwl gemmow Kalakirya bys vynitha.  Kellys lemmyn, kellys dhe’n re a-dhiworth an Est yw Valimar!  Farwel!  Martesen y kevydh Valimar.  Y’s kyffi tejy keffrys.  Farwel!’  Varda yw hanow an Arloedhes yw henwys Elbereth gans Elfow y’n tiryow a dhivroedh ma.

Distowgh an avon a fistenas a-dro pleg, ha’n glannow a sevis dhe bub tu, ha golow Lorien a veu kudhys.  Nevra ny dheuth Frodo dhe’n tir hweg na arta.

An dremenysi a omdreylyas war-tu ha’n vyaj; yth esa an howl a-ragdha, hag aga dewlagas a veu godhallys, drefenn bos lenwys gans dagrow.  Gymli a oelas yn apert.

‘My re viras y’n diwettha tro orth an pyth o an tekka,’ a leveris ev dhe Legolas y geskoweth y’n skath.  ‘Alemma rag, ny vynnav vy leverel bos hweg travyth, saw hy ro.’  Ev a worras y dhorn dh’y vronn.

‘Lavar dhymm, Legolas, prag y hwrug vy dos y’n Negys ma?  Ny gonvedhis vy mann an tyller mayth esa an pennperyll!  Yn hwir y kewsis Elrond, yn unn leverel na yllsyn ni ragweles an draow may tyffyn ni er aga fynn y’n fordh.  Torment y’n tewlder o an peryll mayth esa own dhymm anodho, ha ny wrug ev ow lesta.  Mes ny dhothyen vy, mar kodhvien vy an peryll dre wolow ha lowenedh.  Lemmyn, shyndys ov vy gans an gwettha goli dre’n dhibarth ma, kyn ellen vy y’n nos ma dhe’n Arloedh Tewl yn poran keffrys.  Elas Gymli mab Gloin!’

‘Na!’ a leveris Legolas.  ‘Elas oll ahanan!  Ha’n re oll a gerdh y’n norvys y’n dydhyow-diwedhes ma.  Yndella yw fordh an dra: kavoes ha kelli, dell hevel dhe’n re usi yn skath war wover ow resek.  Mes yth osta bennigys y’m breus vy, Gymli mab Gloin: y perthydh jy dha goll a’th vodh jy dha honan, hag y tewisses fordh arall.  Mes ny eskessys jy dha geskowetha, hag an byghanna gwerison a’ fydh yw kov Lothlorien dhe besya pup-prys kler hag annemmys  yn dha golonn, ha ny dhiliw ev na dhos koth.’

‘Martesen,’ a leveris Gymli; ‘hag yth aswonnav gras dhis a’th heryow.  Geryow gwir heb dout; mes konfort oll a’n par na yw yeyn.  Nyns yw kov an pyth a vynn an golonn.  Gweder-mires hepken yw, kyn fo mar gler avel Kheled-zaram.  Yndella y lever kolonn Gymli an Korr.  Elfow a gonvedh traow yn fordhow erell martesen.  Devri, my re glywas bos kov moy haval orth an norvys a vyw ages hunros.  Nyns yw yndella dhe Gorryon.

‘Na gewsyn ni namoy anodho.  Attendyn ni orth an skath!  Re dhown yw y’n dowr gans an fardellow oll ma, ha’n Avon Veur yw skav.  Ny vynnav beudhi ow anken yn dowr yeyn.’  Ev a synsis roevik, ha lywya war-tu ha glann an west, yn unn holya warlergh skath Aragorn a-ragdha re wayas seulabrys diworth kres an dowr.    

Yndella yth eth an Kowethyans war-rag, a-hys an dowr efan ow fistena, degys prest war-soth.  Koesow didhel a wrug fos orth pub glann, ha ny allsons i gweles goweles vyth a’n tiryow dresta.  An awel-glor a lehas ha’n Avon a verha heb son.  Ny derri an taw lev a edhen vyth.  An howl a dheuth ha bos niwlek ha’n jydh ow tos ha bos koth, bys may terlentris ev yn ebron diliw haval orth perl gwynn ughel.  Ena, ev a dewlhas y’n West, ha mo a dheuth a-varr, sywys gans nos loes ha heb ster.  Pell y’n ouryow tewl kosel i a neuvellas war-rag, yn unn lywya aga skath yn-dann skeusow ow korgregi koesow an west.  Gwydhennow meur a dremenas haval orth tarosvannow, owth herdhya aga gwreydh sygh dre’n niwl war-nans y’n dowr.  Yeyn ha skwithus o.  Frodo a esedhas ha goslowes orth renkyans ha lapyans kosel an Avon ow troylya yn mysk gwreydh an gwydh ha’n dowrbrenn7 nes dhe’n lann, bys may troppyas y benn hag ev a goedhas yn kosk anes.                                                            

                                             

*1 Beornagh  Beornings (race of people)

*2 Terghenn (f.n.)  A coil (of rope)  

*3 Entliv   Entwash (river name) from Old English; ‘ent’ meaning a type of giant, ‘waesc’  

    meaning flood-water.  

*4 Gwernow Marow Dead Marshes (place-name)

*5 Tiryow Gwag  Noman-lands

*6 Roevik   Paddle (single-bladed)

*7 Dowrbrenn  Driftwood