Projects 3 LOTR 19

19. Gweder-mires Galadriel

Kynsa Skrif - First Draft (updated to Gerlyver Meur 2nd edition)

Yth esa an howl ow sedhi a-dryv an menydhyow, ha'n skeusow ow tewlhe y'n koes, pan wrussons i pesya arta. Aga hynsow eth lemmyn yn goedhyli mayth esa duhes seulabrys an mo. Nos a dheuth yn-dann an gwydh hag i ow kerdhes, ha'n Elfow a dhislennis aga lugern arghansek.

A-dhesempis i a dheuth yn lannergh arta yn-dann ebron wannliwek an gorthugher dyjynnys gans nebes sterennow a-varr. Yth esa spas ledan heb gwydh a-ragdha, ow kul kylgh meur a blegyas dhe-ves anedha dhe bub tu. Dresto yth esa kleys down gyllys yn skeus disliw, mes an gwels orth y lann o glas hwath, owth issplanna martesen rag kov a'n howl a veu gyllys. Orth tu arall an kleys y sevis bys dhe ughelder meur fos las ow kyrghynna bre las leun a wydh mallorn o hirra es gwydhenn arall re welsens i kyns y'n tir oll. Ny allas bos dismygis aga ughelder, mes i a sevis y'n mo haval orth touryow byw. Yn-mysk aga skorr liesek aga nivel hag yn-mysk aga del ow kwaya dibenn yth esa golowys diniver owth issplanna, glas hag owrek hag arghansek. Haldir a dreylyas war-tu hag an Kowethyans.

'Dynnargh yn Karas Galadon!' a leveris ev. 'Ottomma sita an Galadrim may trig Arloedh Keleborn ha Galadriel Arloedhes Lorien. Mes ny yllyn ni entra omma, rag nag eus yetow war-tu ha'n north. Y'gan beus res a vones a-dro dhe du an soth, ha nyns yw berr an hyns, rag bos meur an sita.'

Yth esa fordh gonsys gans meyn gwynn o kehynsek gans glann a-ves an kleys. A-hys dhedhi y kerdhsons i war-tu ha'n west, hag an sita owth yskynna prest a-gledh haval orth kommolenn las; hag an nos ow tewlhe moy a wolowys a veu enowis, bys pan veu gorrys tan a ster y'n vre oll dell hevelis. I a dheuth wor'tiwedh erbynn pons gwynn, hag a-dreus dhodho yetow meur an sita: drehevys ens war-tu ha'n soth-west, gorrys ynter pennow an fos ow kyrghynna a worgudha omma, hag i o hir ha krev gans meur a lugern kregys orta.

Haldir a frapyas ha kewsel, ha'n yetow a igoras yn tison; mes gwithysi ny welas Frodo vyth. An dremenysi a dremenas a-ji hag an yetow a dhegeas a-dhelerghta. Yth esens i yn bownder dhown ynter pennow an fos, hag yn unn dremena dresti yn skon i a entras y'n Sita a'n Gwydh. Tus vyth ny wrussons i gweles, na glywes troesow vyth war an hynsow; mes yth esa levow pals, a-dro dhedha, hag y'n ayr a-ugh. Pell dhe-ves war an vre y hallsons i klywes son a gana ow koedha a-dhiworth an ughelder haval orth glaw medhel war dhel.

I eth a-hys hynsow pals hag yskynna grisfordhow pals, bys pan dheuthons i y'n tylleryow ughel ha gweles a-dheragdha, yn mysk glesin ledan, fenten owth isterlentri. Enowys o gans lugern arghansek ow leska orth skorr gwydh, hag an dowr anedhi a goedha yn bason a arghans may fenna a-dhiworto goverik gwynn. Orth tu soth an glesin y sevi an kowrekka gwydhenn; hy horf meur levan a isterlentri avel owrlin loes, ha war-vann a wre yskynna bys mayth igeri hy hynsa skorrennow, pell a-ugh, aga lithyow bras yn-dann kommolennow skeusek a dhel. Rybdhi y sevi skeul ledan gwynn, hag orth hy goeles yth esa owth esedha tri Elf. I a lammas yn-bann pan dheuth nes an dremenysi, ha Frodo a welas i dhe vos hir ha gwiskys ens i gans kaspows loes, hag a-dhiworth aga diwskoedh y kregi mantell wynn hir.

'Y trig omma Keleborn ha Galadriel,' a leveris Haldir. 'Y's teves hwans mayth yskynnowgh ha kewsel gansa.'

Unn withyas-Elf a hwythas ena ton kler dre gorn byghan, hag y teuth gorthyp teyrgweyth pell a-ugh. 'Yth hembrokyav,' yn-medh Haldir. 'Y teu Frodo war ow lergh ha ganso Legolas. Y hyll sywya an re erell herwydh aga bodh. Ynskynnans hir yw rag an re na aswonn grisfordhow a'n par ma, mes y hyllowgh hwi powes y'n fordh.'

Hag ev owth yskynna yn lent Frodo a dremenas fletow pals: nebes dhe unn du nebes dhe du arall, ha nebes gwrys a-dro dhe gorf an wydhenn may dremenas dredha an skeul. Orth ughelder meur a-ugh an dor ev a dheuth war talan ledan, haval orth flour gorhel meur. Warnodho a veu drehevys chi mar vras may fia hel a Wer war an dor. Ev a entras a-ji warlergh Haldir, ha dos yn stevell hirgylghyek hy furv, may tevi dhredhi korf an mallorn meur, ow moenhe lemmyn war-tu ha'y benn, mes yth o peulven a gompas pur vras hwath.

An stevell o lenwys gans golow teg; hy fosow o glas hag arghansek ha'y to o owrek. Lies Elf a veu esedhys ena. War dhiw gador a-rag korf an wydhenn, yn dann nenlenn hag o skorr byw, yth esa owth esedha, an onan ryb y gila Galadriel ha Keleborn. I a sevis rag dynnerghi orth aga gwestoryon, warlergh gis Elfow, an re o myghteryow ughel keffrys. Pur hir ens i, ha'n Arloedhes kemmys ha'n Arloedh; hag i o sevur ha teg. Gwiskys yn dillas gwynn yn tien ens i; ha liw gols an Arloedhes o owrek fethus, ha liw gols an Arloedh Keleborn o arghansek, hir ha splann; mes nyns esa semlans a oes dhedha, saw martesen y'n downder aga dewlagas; rag i dhe vos tynn avel lonsyow y'n stergann, mes down, puthow a gov hir.

Haldir a ledyas Frodo a-dheragdha, an Arloedh a dhynnerghis orto der y davas y honan. Ny leveris Arloedhes Galadriel ger vyth mes hi a viras pell orth y fas.

'Esedh lemmyn ryb ow hador, Frodo a'n Shayr!' a leveris Keleborn. 'Pan vo devedhys oll y kowsyn ni warbarth.'

Ev a dhynnerghis yn kortes orth pub esel an Kowethyans yn unn dhevnydhya aga hanow hag i owth entra.

'Dynnargh, Aragorn mab Arathorn!' yn-medh ev. 'Eth warn ugens blydhen yth yw a'n norvys yn-mes a-ban dheuthys y'n tir ma; ha poes yw an blydhynyow na warnas. Mes an diwedh yw nes, a-barth po da po drog. Y'n le ma, gorr a-denewen dha vegh pols!'

'Dynnargh, mab Thranduil! Nammenowgh ny wra ow neshevin an vyaj dh'omma a-dhiworth an North.'

'Dynnargh, Gymli mab Gloin! Hirneth dhe-wir yth yw a-ban welsyn ni neb huni a'n dus Durin yn Karas Galadon. Mes hedhyw y terryn ni agan lagha goth. Re bo ragarwoedh mayth yw nes dydhyow gwell kynth yw tewl an norvys lemmyn, ha may fo nowydhhes kowethyans ynter agan pobel.' Gymli a omblegyas isel.

Pan veu esedhys an westoron oll a-dherag y gador an Arloedh a viras orta arta. 'Omma yma eth,' a leveris ev. 'Naw a dhallathsa: yndella a leveris an messajys. Martesen y feu gwrys neb chanj war'n dowlenn na glywsyn ni yn y gever. Pell dhe-ves yw Elrond, ha tewlder a dheu yntredhon, hag y hirhi an skeusow dre'n vlydhen ma oll.'

'Nyns esa chanj vyth war an dowlenn,' a leveris Arloedhes Galadriel, ow kewsel y'n kynsa tro. Hy lev o kler hag ilowek, mes fabordenna ages usadow dhe venynes. 'Gandalf Loes a dhallathas gans an Kowethyans, mes ny dremenas ev emlow an pow ma. Leverewgh dhyn an le may ma ev; y'm beus hwans meur a geskewsel ganso. Mes ny allav vy y weles a-bell, saw pan dheffo ev a-ji dhe emlow Lothlorien: yma niwl loes yn y gyrghynn, ha fordhow y dhewdroes ha'y vrys yw kudhys a-dhiworthiv.

'Ellas!' yn-medh Aragorn. 'Gandalf Loes a goedhas yn skeus. Yma ev yn Moria hwath ha ny wrug ev diank.'

Kettoeth ha'n ger na oll an Elfow y'n hel a grias gans anken ha marth. 'Nowedhys drog yw an re ma,' a leveris Keleborn, 'an drokka nowedhys re beu kewsys omma yn blydhynyow hir leun a weythresow ankensi.' Ev a dreylas war-tu ha Haldir. 'Prag na veu leverys travyth an dra ma dhymm kyns?' a wovynnas ev der an yeth Elfek.

'Ny gewssyn ni dhe Haldir a'gan gweythresow po agan negys,' a leveris Legolas. 'Wostalleth skwith en ni ha peryll o re nes war agan lergh ha wosa ogas ankevys dhyn o agan galar dre bols, ha ni ow kerdhes yn lowender war hynsow teg Lorien.'

'Mes agan galar yw meur ha ny yll bos ewnhes agan koll,' a leveris Frodo. 'Gandalf o agan gidyer, hag ev a'gan ledyas dre Voria, ha pan o dres govenek agan diank dell hevelis ev a'gan sawyas, hag ev a goedhas.'

'Leverewgh dhyn lemmyn an hwedhel leun!' a leveris Keleborn.

Aragorn a dherivas oll re hwarvia yn bolgh Karadras, hag y'n dydhyow re sywsa; hag ev a gewsis yn kever Balin ha'y lyver, ha'n gas yn Stevell Mazarbul, ha'n tan, ha'n pons kul ha devedhyans an Browagh. Drogedh an Hen Norvys o dell hevelis, y bar ny welis vy kyns,' a leveris Aragorn. 'Yth o ha skeus ha flamm, krev hag euthyk.'

'Balrog a Vorgoth o,' a leveris Legolas; 'an marwella diswrians-elf oll, saw an Onan a esedh y'n Tour Tewl.'

'Dhe-wir my a welas war an pons an dra a skolk y'gan hunrosow a'n tewlla, my a welas Diswrians Durin,' a leveris Gymli, isel y lev, hag yth esa agha yn y dhewlagas.

'Ellas!' a leveris Keleborn. 'Y prederyn ni yn hirneth may koska yn-dann Karadras browagh. Mes mar kodhvien vy may tifunsa arta an Gorryon an drogedh ma yn Moria, y'th tifennsen vy a dreusi emlow an north, ty ha re oll esa genes. Ha, mars o galladow, y leverir may koedhas Gandalf wor'tiwedh a furneth yn follneth, yn unn vones yn euver yn roes Moria.'

'Diswar dhe-wir a via ev a leveris an dra ma,' yn-medh Galadriel yn sevur. Nyns o euver gwreythres vyth Gandalf yn y vywnans. Ny wodhya an re a'n sywya y vrys ha ny yllons i derivas y entent oll. Mes, pynag a vo gans an gidyer, divlam yw an holoryon. Na gyv edrek a'th tynnargh dhe'n Korr. Mar pe divres agan tus pell hag yn hirneth a-dhiworth Lothlorien, piw eus a'n Galadrim, Keleborn Fur keffrys, a dremensa nes heb hwans a vires orth aga hendre, kyn fe trigva dragones?

'Tewl yw dowr Kheled-zaram, ha yeyn yw fentenyow Kibil-nala, ha teg o an helyow peulvenys Khazad-dum yn Hendhydhyow kyns koedha myghternyow meur yn-dann veyn.' Hi a viras orth Gymli, esa owth esedha yn trist yn unn dalgamma, ha hi a vinhwarthas. Ha'n Korr, ow klywes an henwyn kewsys der y henyeth y honan, a viras war-vann ow metya gans hy dewlagas hi; ha dell hevelis dhodho ev re virsa tromm yn kolonn eskar ha gweles ena kerensa ha tregeredh. Marth a dheuth dh'y fas, hag ena ev a vinhwarthas avel gorthyp.

Ev a sevis yn kledhek hag omblegya yn gis Korr, yn unn leverel: 'Tekka hwath yw tir byw Lorien, hag Arloedhes Galadriel yw ughella ages an jowelys oll a worwedh yn-dann an dor!'

Taw a dheuth. Wor'tiwedh Keleborn a gewsis arta. 'Ny gonvedhis vy bos mar dhrog agas plit,' yn-medh ev. 'Ankov, Gymli, ow geryow anhwek: y kewsis vy dre ahwer ow holonn. Y hwrav vy pynag a ylliv rag gweres orthewgh, pubonan herwydh y hwans hag edhomm, mes yn arbennik an huni a'n dus vyghan a berth an begh.'

'Dha negys yw konvedhys genen,' a leveris Galadriel, yn unn vires orth Frodo. 'Mes ny vydhyn ni kewsel omma anodho yn ryttha. Euver ny vydh, martesen, dha dhos y'n tir ma yn unn hwilas gweres, herwydh entent apert Gandalf. Degemmerys yw Arloedh an Galadrim avel an furra yn-mysk Elfow oll Norvys Kres, ha riyas a rohow dres nerth myghternyow. Y triga ev y'n West a-dhia dhydhyow an dallethvos, hag y trigen vy ganso dre vlydhynyow dres nivera; kyns fethans po Nargothrond po Gondolin y treusis vy dres an menydhyow, ha warbarth dre oesow an norvys y fatalyen ni an fethans hir.

'My yth o a elwis an kynsa Konsel Gwynn. Mar ny fallsa ow thowlennow, y fia governys gans Gandalf Loes, hag yndella martesen traow a hwarvia ken. Mes lemmyn keffrys yma govenek. Ny rov dhis kusul, yn unn leverel gwra po hemma po henna. Rag na allav vy gweres der po gwreythresow po darbarow, na dhewis ynter an fordh ma ha'y ben; mes hepken dre wodhvos an pyth o ha'n pyth yw, hag yn rann ynwedh an pyth a vydh. Mes yndella y leverav dhis: dha negys a sev war vin lown. Gwander saw boghes hag ev a vydh fyllel, ow tri diswrians dhe bubonan. Hwath, govenek a sev hedra vo lel an Kowethyans oll.'

Yn unn leverel yndella hi a's synsis gans hy dewlagas, hag yn taw hi a viras orth pubonan anedha onan hag onan. Ny allas nagonan anedha perthi hy golok dre dermyn hir saw Legolas hag Aragorn. Sam a rudhas yn skon ha penndroppya.

Wor'tiwedh Arloedhes Galadriel a's livras diworth hy dewlagas, ha hi a vinhwarthas. 'Na esewgh bos grevys agas kolonn,' a leveris hi. 'Haneth y koskowgh yn kres.' Ena, i a hanasas hag omglywes skwith a-dhesempis, haval i dhe vos arholys yn hir hag yn tynn, kyn na veu leverys ger vyth.

'Kewgh lemmyn!' a leveris Keleborn. 'Skwithys owgh hwi der ahwer ha lavur meur. Mar ny ve bern meur dhyn a'gas Negys keffrys, y fia harber ragowgh y'n Sita ma, erna vowgh dasyaghhes ha diskwithys. Lemmyn y powesowgh, ha ny gowsyn ni a'gas fordh war-rag dre bols.'

Y'n nos na an Kowethyans a goskas war an dor, hag o plegadow yn feur dhe'n hobytow. An Elfow a sevis ragdha pabell yn-mysk an gwydh nes dhe'n fenten, hag ynni i a worras gorwedhvaow medhel; ena, yn unn leverel geryow a gres dre levow elfek teg, i a's asas. Dre nebes termyn an dremenysi a geskewsis a'n nos kyns yn pennow an gwydh, hag a-dro dhe vyaj an jydh, hag an Arloedh hag Arloedhes; drefenn nag esa hwath kolonn lowr dhedha rag mires pella war-dhelergh.

'Prag y hwruss'ta rudhhe, Sam?' a leveris Pyppyn. 'Ty a vrywis skon. Den a dybsa bos brys kablus dhis. Yma govenek dhymm ma na vo travyth gweth es bras treus dhe ladra pallenn dhiworthiv.'

'Nevra ny wrug vy tybi dra 'n par,' a worthybis Sam, nag esa cher dhodho rag gesya. 'Mar mynn'ta godhvos, my 'omglywas bos noeth dien, ha nyns o da genev. 'Th esa hi o'mires 'ji ynnov dell'evelis ha govynn orthiv prandr'wrussen vy mar kwrella hi ri dhymm chons a nija dhe'n Shayr dhe doll teg o'honan gans - gans lowarth byghan o'honan.'

'Koynt yw,' a leveris Merri. 'Ogas an keth a omglywis vy ow honan; saw, saw wel, y tybav na leverav moy.' a worfennas ev yn ydhil.

Oll anedha, dell hevelis, re borthas an keth tra: pub a omglywas bos profys dhodho dewis ynter skeus leun a own esa ow sevel a-rag, ha neppyth a vynnas gans ewl veur: kler a-rag y vrys y sevis an dra, ha rag y synsi res o treylya a-denewen hepken ha gasa an Negys ha'n vresel erbynn Sawron dhe dus erell.

'Ha dell hevel dhymmo ynwedh,' a leveris Gymli, 'ow dewis a vydh gwithys kevrinek ha godhvedhys genev vy ow honan.'

'Dhymmo y hevelis bos koynt dres eghenn,' yn-medh Boromir. 'Martesen nyns o moy es prevyans, ha hi a vynnas godhvos agan tybyansow rag achesonyow da hy honan; mes nammna lavarsen vy hi dh'agan godhynya, ha profya an pyth a dholas bos nerth dhedhi y ri. Nyns yw res dhe leverel may neghis vy goslowes. Gwer Minas Tirith yw len ha gwir agas ambos.' Mes an pyth a dybis ev bos profys dhodho gans an Arloedhes ny leveris Boromir.

Frodo ny vynnas ev kewsel kyn y'n herdhyas Boromir gans govynnow. 'Hi a'th synsas pell yn unn lagatta, Bysowdeger,' a leveris ev.

'Gwir,' yn-medh Frodo; 'mes an pyth pynag a dheuth y'm brys, y fydhav vy y witha ena.'

'Wel, bydh war!' a leveris Boromir. 'Ny omglywav sur a-dro dhe'n Aloedhes Elfek ma ha'y ententys.'

'Na gews drog vyth a'n Arloedhes Galadriel!' a leveris Aragorn yn asper. 'Ny wodhydh an pyth a leverydh. Nyns eus ynni hag y'n tir oll ma drog vyth, marnas gour y honan dh'y dhri dh'omma. Ena war ev! Haneth y hwrav vy koska heb own y'n kynsa tro a-ban esis vy Pansaven. Ha re goskiv yn town, hag ankovhe dre bols ow galar! Skwith ov vy yn kig ha kolonn.' Ev a omystynnas war y worwedhva ha koedha distowgh yn kosk hir.

An re erell a wrug an keth, ha ny ankresyas aga hun na son na hunros. Pan dhifunsons i, y hwelsons bos golow splann an jydh war an glesin a-rag an babell, hag yth esa an fenten ow lamma ha koedha yn unn dhewynnya y'n howlsplann.

I a drigas nebes dydhyow yn Lothlorien, herwydh aga brys ha'ga hov. Der an termyn oll a wrussons i triga ena an howl a splannas kler, saw prysyow may koedhas glaw medhel, ow tremena dhe-ves ha gasa puptra fresk ha glan. An ayr o goyeyn ha kosel avel gwenton a-varr, mes i a omglywas a-dro dhedha kosoleth down ha prederus a wav. Dell hevelis dhedha i a wrug boghes saw dybri hag eva ha powes, ha kerdhes yn-mysk an gwydh; ha lowr o.

Ny welsens i an Arloedh ha'n Arloedhes arta, hag y hwrussons i keskows boghes gans an dus Elfek rag neb lies anedha dhe wodhvos konvedhes an taves Westrek po y dhevnydhya. Haldir re lavarsa orta farawell ha dehweles dhe emlow an North mayth esa hewoelder meur lemmyn a-ban dhothya nowedhys Moria gans an Kowethyans. Legolas o gyllys lieskweyth yn-mysk an Galadrim, ha wosa an kynsa nos ny goskas ev gans an keskowetha erell, kyn tehweli ev rag dybri ha keskewsel gansa. Lieskweyth Gymli o ganso pan e ev a-les y'n tir, ha'n re erell a wre aneth a'n chanj ma.

Dell esedha po kerdhes warbarth an keskowetha y kewsens i a-dro dhe Gandalf, ha puptra a wodhvia ha gwelsa pubonan anodho a dho kler y'ga brys. Hag i ow tos ha bos yaghhes a shyndyans ha skwithter a'ga horf, galar a'ga holl a devi tynna. Yn fenowgh y klywens i levow Elfek ow kana yn ogas, hag i a wodhya i dhe wul kanow a dhrem rag y vernans, drefenn i dhe glywes y hanow yn-mysk an geryow hweg trist na gonvedhens i.

Mithrandir, Mithrandir a gana an Elfow, A bergherin loes! Yndella y karens i y elwel. Mars esa Legolas gans an Kowethyans ny styrsa ev an kanow ragdha, ynn unn leverel nag esa dhodho an sleyghneth, ha ragdho ev yth esa an galar re nes hwath, mater rag dagrow hwath yn le kan.

Frodo o an kynsa huni a worras nebes a'y dhuwon yn geryow. Ev a veu movys boghes venowgh dhe wul po kan po rim; yn Pansaven keffrys ev re woslowas heb kana, kynth esa gwithys yn y gov lies traow a veu gwrys gans dus erell kyns. Mes lemmyn hag ev owth esedha ryb an fenten yn Lorien ha klywes yn y gyrghynn lev Elfow, y dybyansow a wrug furv a gan a hevelis dhodho bos teg; mes, pan assayas ev hy dasleverel dhe Sam yth esa gesys temmigow hepken, disliw avel dornas a dhelennow gwedhrys.

Y'n Shayr y'n gorthugher loes

y dhewdroes klywys war an Vre;

diberth didros kyns golow mo

yn vyaj hir ev eth dhe-ves.

D'worth Gwylvostir dhe'n arvor pell

d'worth difeyth north dhe vre an soth,

dre wodegh-dragon, daras kell

ha koesow tewl y kerdhi rydh.

Gans Elfow, Gwer, Hobbyt ha Korr,

gans tus marwel hag anvarwel,

gans best yn fow, edhen war skorr,

'konvedhi aga thaves kell.

Kledha marwel, yaghus y dhorn,

begh a blegya keyn dhe'n dor;

faglenn o splann, lev 'vel hirgorn,

pergherin skwithys war an fordh.

Esedhys ughel, arloedh fur,

skon y sorr mes skav y hwarth;

gour o koth gans hatt o meur

a boesa yn poes orth y lath.

Sevel war an pons y hwrug

ha tan ha skeus yth eryas krev;

y lath erbynn meyn terrys veu,

yn Khazad-dum y ferwis ev.

'Ty 'wra fetha Mr. Bylbo kyns pell!' a leveris Sam

'Na wrav, dhe-wir,' yn-medh Frodo. 'Mes honn yw a gwella a allav y wul y'n eur ma.'

'Wel, Mr. Frodo. Mar kwredh jy assaya arta, 'ma govenek dhymm ty dhe leverel ger 'dro dh'y danweythyow,' a leveris Sam. 'Neppyth 'vel homma:

An gwella 'mysk fusennow splann:

y tardhens; ster ha glas ha gwyrdh,

kowas owrek wosa taran

'vel glaw a vleujennow a dheuth.

Kyn na wra honna leverel aga splannder der aswa da.1'

'Ny wrav, y kasav henna ragos jy, Sam. Po rag Bylbo martesen. Mes - wel, ny allav kewsel yn y gever namoy. Ny allav perthi an tybyans a dhri an nowodhow dhodho.'

Yn unn worthugher yth esa Frodo ha Sam ow kerdhes warbarth y'n mo goyeyn. Yth esa an dhew anedha owth omglywes dibowes arta. Skeus diberth re dheuth distowgh a-dreus Frodo: ev a wodhva yn neb maner bos nes an eur may fedha res dhodho gasa Lothlorien.

Pandr'a dybydh 'dro dhe Elfow lemmyn, Sam?' a leveris ev. My a wovynnas orthis an keth govynn kyns - nans yw termyn hir lemmyn dell hevel, mes ty re welas moy anedha a-dhia an termyn na.'

'Gwrug dhe-wir!' a leveris Sam. 'Ha my 'wra tybi bos Elfow hag Elfow. Oll anedha yw elfek lowr mes nyns yns i oll keth. Nyns yw'n dus ma gwandrysi po didre, hag i a hevel bos nessa dh'agan eghenn ni: i yw gwiw omma dell'evel, moy es Hobbytow y'n Shayr. A wrussons i furvya'n tir po 'wrug an tir aga furvya? Kales yw dhe leverel, dell gonvedhydh. Marthus kosel yw omma. Nyns eus travyth o'hwarva ha nyns eus nagonan a vynn hwarvos. Mars eus neb hus a-dro, gyllys pur dhown yw, ma na allav vy y dava, yn neb fordh.'

'Y hyllir y weles ha'y omglywes yn pub le,' a leveris Frodo.

'Wel,' yn-medh Sam, 'ny yllir gweles nagonan orth y wul. Nyns eus tanweythyow a'n par a dhiskwedha Gandalf truan. 'Ma marth dhymm na wren ni gweles travyth a'n Arloedh hag Arloedhes y'n dydhyow oll ma. Hi a allsa gul nebes traow marthus dhe'm brys vy, mar mynn'i. 'Fia da dhymm gwir dhe weles nebes hus-Elf, Mr. Frodo!'

'Ny vynnav evy,' a leveris Frodo. 'Kontentys ov vy. Ha nyns eus hwans dhymm a danweythyow Gandalf, yn le y dhiwabrans vlewek, ha'y sorr skav, ha'y lev.'

'Gwir yw,' a leveris Sam. 'Ha nyns esov'y ow plamya. Lieskweyth'esa hwans dhymm gweles tamm a bystri haval dhe'n pyth yw hwedhlys yn hwedhlow koth, mes nevra ny wrug vy klywes 'dro dhe dir gwell es hemma. Haval bos tre hag yn dy'goel yn kettermyn, yn fordh dh'y leverel. Ny vynnav gasa. Mes, 'th esov vy o'talleth omglywes bos tybyans da dh'omherdhya war-rag skon, mars yw res y wul.

'An oberenn na vo dallethys yw an diwettha diwedhys, dell leveri ow hothwas. Ha ny wrav vy tybi bos meur a draow moy a yll bos gwrys gans an dus ma dh'agan gweres, gans hus keffrys. Pan esyn ni an tir ma ni 'wra yeuni moy warlergh Gandalf, dell dybav.'

'Henn yw fest gwir dhe'm brys vy, Sam,' a leveris Frodo. 'Yma govenek meur dhymm may hwellyn ni Arloedhes an Elfow arta kyns diberth.'

Kettoeth ha'n ger na, haval orth hi dhe dhos herwydh aga gorholedh, i a welas Arloedhes Galadriel ow neshe. Hir ha gwynn ha teg y kerdhas hi yn-dann an gwydh. Ny gewsis hi ger vyth, mes hi a's dynyas.

Yn unn dreylya a-denewen, hi a's ledyas war-tu ha ledrow a'n Soth bre Karas Galadon, ha wosa tremena dres ke glas hir i a dheuth yn lowarth klos. Nyns esa ow tevi ena gwydh vyth, hag yth esa to an ebron a-ugh. Ster an gorthugher re sevis hag yth esa hi ow splanna gans tan kann a-ugh koesow a'n west. Y tiyskynnas an Arloedhes grisfordh hir yn kew down glas ha dredho yth esa ow resek yn unn hanasa an gover arghansek a dheuth yn-mes diworth an fenten orth an vre. A-woeles an kew, war beulven isel kervys yn furv gwydhenn ow lesa, yth esa owth esedha bason a arghans, ledan ha bas, ha rybdho y sevis podik arghansek. Gans dowr a-dhiworth an gover Galadriel a lenwis an bason dh'y vin hag anella warnodho, ha pan o kosel an dowr arta hi a gewsis. 'Ottomma gweder-mires Galadriel,' a leveris hi. 'Y'gas dres vy omma rag may hwellowgh ynno, mar mynnowgh.'

An ayr o pur gosel, ha'n kell o tewl, ha'n arloedhes-Elf rybdho o hir ha disliw. 'Pandr'a hwilyn ni, ha pandr'a welyn ni?' a wovynnas Frodo, lenwys gans agha.

'Traow pals y hallav vy gorhemmynna an Gweder-mires dh'aga diskwedhes,' a worthybis hi, 'ha dhe nebes y hallav vy diskwedhes an pyth a vynnons i gweles. Mes y hyll an Gweder-mires dhiskwedhes traow anbysis ynwedh, ha koyntta ha lesekka yw an re na lieskweyth ages an traow a vynnyn ni gweles. An pyth a welydh, mar kesydh an Gweder-mires dhe oberi yn rydh, ny wonn. Ev a dhiskwedh traow yw passys, ha traow a-lemmyn, ha traow a vo. Mes ny yll leverel pup-prys an furra dus keffrys an huni yw gwelys. A vynnydh mires?'

Ny worthybis Frodo.

'Ha ty?' a leveris hi, yn unn dreylya war-tu ha Sam. 'Hemm yw an pyth yw henwys pystri gans dha dus, dell grysav; kyn na gonvedhav yn kler styr an ger; hag y tevnydhons i an keth ger a fallasow an Eskar. Mes hemma, mar mynnydh, yw pystri Galadriel. A ny leversys jy bos hwans dhis gweles pystri-Elf?'

'Gwrug,' a leveris Sam, yn unn dhegrena nebes rag omglywes ynter own ha troenekter. 'Y hwrav vy gyki, Arloedhes, mar mynnydh.'

'Hag y fia da genev kavoes gowel a'n pyth usi o'hwarvos yn tre,' a leveris ev dhe denewen dhe Frodo. 'Gyllys dre dermyn euthek hir ov vy dell hevel. Mes gwirhaval 'vel ken2 my a wra gweles an ster hepken, po neppyth na wrav'y konvedhes.'

'Gwirhaval 'vel ken,' a leveris an Arloedhes yn unn hwerthin yn hwar. 'Deus, y fydhydh mires ha gweles an pyth a vo. Na dav orth an dowr!'

Sam a yskynnas war ven an peulven ha poesa a-dreus an bason. Semlans an dowr o kales ha tewl. Ster a veu dastewynnys ganso.

'Nyns eus ma's ster, dell dybis vy,' a leveris ev. Ena ev a wrug dyenans drefenn an ster dhe vos difeudhys. Haval orth bos tennys dhe-ves vayl dewl, an Gweder-mires a dheuth ha bos loes, hag ena kler. Yth esa an howl ow splanna, hag yth esa skorr gwydh ow kwevya y'n gwyns. Mes kyns konvedhes Sam an pyth a welis ev, an golow a dewlhas; ha lemmyn ev a dybis ev dhe weles Frodo gans fas disliw ow korwedha yn kosk yn-dann als dewl meur. Ena ev a welas ev y honan ow mos a-hys skochfordh tewl, hag yskynna grisfordh wius dibenn. Ev a gonvedhas tromm ev dhe hwilas neppyth, mes ny wodhva ev an pyth. Haval orth hunros an gwel a wayas ha kildenna, hag ev a welas gwydh arta. Mes y'n tro ma nyns ens i mar nes, hag ev a allas gweles an pyth esa ow hwarvos : nyns esens i ow kwevya dre wyns, yth esens i ow koedha hag ow tiskara dhe'n dor.

'Dar!' a grias Sam, outrayys y lev. 'Ottena an Ted Sandiman na o'korra dhe'n dor gwydh na dal ev. Nyns eus skila dh'aga threghi: 'th yw an res na dres an Velin a wra goskeusi an for'dhe Dhowrlann3. My 'vynn synsi Ted, my 'wrussa y worra eev dhe'n dor!

Mes lemmyn Sam a welas bos disomdhiskwedhys an Velin Goth, hag yth esa drehevyans bras a vrykkweyth rudh ow pos drehevys y'n le may sevis hi kyns. Yth esa meur a dus owth oberi yn tiwysyk. Yth esa chymbla hir rudh yn ogas. Mog du a dewlhas enep an Gweder-mires dell hevelis.

''Ma neb drogwriansow4 owth oberi y'n Shayr,' a leveris ev. 'Elrond a wodhva an dra pan vynnas ev danvonn Mr. Merri tre.' Ena, distowgh, Sam a grias ha lamma dhe-ves. 'Ny allav vy gwitha omma,' yn-medh ev yn kwyls. 'Res y'dhymm mos tre. I re balas Rew Bagshot, hag ottena an Kothwas koth truan ow tos yn-nans an vre gans y dhaffar oll war ravath-ros. Res y'dhymm mos tre!'

'Ny yllydh mos tre dha honan,' a leveris an Arloedhes. 'Ny vynnsys mos tre heb dha vester kyns mires y'n Gweder-mires, kyn hwodhyes jy bos gwirhaval mayth esa traow drog owth hwarvos y'n Shayr. Perth kov may tiskwedh an Gweder-mires traow pals, ha ny hwarva hwath oll anedha. Nevra ny hwer nebes anedha, saw an re a wel an welesigethow dhe dreylya a-dhiworth aga fordh rag aga lettya. An Gweder-mires yw peryllus avel gidyer gweythresow.'

Sam a esedhas war an dor ha gorra y benn yn y dhiwla. 'My 'vynn ma na wrellen vy dos omma, ha ny vynnav gweles namoy a bystri,' yn-medh ev ha dos taw. Wosa pols ev a gewsis arta yn lent, haval ev dhe wynnel erbynn dagrow. 'Na, my a wra mos tre dre'n fordh 'ir gans Mr. Frodo, poken ny wrav 'ytholl,' a leveris ev. 'Mes 'ma govenek dhymm may hwra' vy dehweles nep-prys. Mars yw gwir an pyth a wrug vy gweles, nebonan a wra gweles ow heller5!'

'A vynnydh jy mires, Frodo?' a leveris an Arloedhes Galadriel. 'Ny vynnsys jy gweles pystri-Elf ha kontentys es ta.'

'A gusulydh jy orthiv may mirriv?' a wovynnas Frodo.

'Na gusulyav,' a leveris hi. 'Ny'th kusulyav vy a'n eyl fordh po hy ben. Nyns ov vy kusulyadores. Y tyski jy neppyth, po da po drog, a vo lesek, mes ny vo. Gweles yw ha da ha peryllus. Mes y tybav, Frodo, dha vos kolonnek ha fur lowr rag an aventur, poken ny'th trosen vy omma. Gwra dell vynnydh!'

'Mirav,' a leveris Frodo, hag ev a yskynnas an peulven ha plegya a-dreus an dowr tewl. Distowgh an Gweder-mires a glerhas hag ev a welas tir yn-dann mo. Menydhyow a sevis tewl nep-pell erbynn ebron gwannliwek. Fordh hir loes a dreylyas war-dhelergh ha 'mes a wel. Pell dhe-ves, denfurv a dheuth a-hys an fordh yn lent, byghan hag ankler yn kynsa, mes ow tos ha bos brassa ha klerra hag ev ow neshe. A-dhesempis, Frodo a gonvedhas bos an denfurv haval orth Gandalf. Nammna wrug ev gelwel hanow an pystrier, hag ena ev a welas bos gwiskys an denfurv yn gwynn yn le loes, gwynn a splannas gwannliwek y'n mo; hag yn y dhorn yth esa lorgh wynn. An penn o plegys dhe'n dor ma na allas ev gweles fas vyth, ha wor'tiwedh an denfurv a dreylyas a-dro pleg a'n fordh ha gasa gwel an Gweder-mires. Dout a dheuth yn brys Frodo: o honna gwelesigeth a Gandalf yn onan a'y vyajyow digoweth pals nans yw hirneth, po o ev Saruman?

An welesigeth a janjyas. Skav ha byghan mes pur luw ev a welas goweles a Bylbo ow kerdhes yn tibowes a-dro dh'y stevell. An voes o ankempen gans paperyow direwl; yth esa glaw ow frappya orth an fenestri.

Ena y teuth hedh, hag a-wosa meur a welyow skav a fistenas ha Frodo a wodhva dre neb fordh i dhe vos rann a istori meur mayth o ev omvyskys ynno. An niwl a glerhas dhe-ves hag ev a welas gwel na welsa ev kyns mes ev a's aswonnis distowgh: an Mor. Tewlder a dheuth. An mordonnow a sevis ha konneri yn tewedh meur. Ev a welas an howl ow sedhi kogh avel goes yn kommol skethrek, hag erbynn an howl, furv dhu gorhel hir gans goelyow skwerdys ow tos diworth an West. Ena, avon efan ow frosa der sita boblus. Ena, skons gwynn gans seyth tour. Hag arta, gorhel du y woelyow, mes lemmyn myttin o arta, hag an dowr a gryghas yn-dann golow, ha baner gans arwoedh a wydhenn wynn a splannas y'n howlsplann. Mog a-dhiworth tan ha kas a dheuth, hag arta an howl a sedhis avel rudh ow leski a dhisliwyas yn niwl loes; hag yn-mysk an niwl gorhel byghan a dremenas, ow terlentri gans golowys. Ev a dhisomdhiskwedhas, ha Frodo a hanasas hag ombareusi dhe omdenna dhe-ves.

Mes distowgh an Gweder-mires a goedhas tewl, avel toll dhe igeri y'n norvys a wel, ha Frodo a viras yn gwakter. Y'n islonk du yth omdhiskwedhas unn Lagas a vrashas yn lent bys pan lenwis ev ogas oll an Gweder-mires. Mar euthyk yth o may sevis stag Frodo, ha ny allas ev po gelwel po tenna dhe-ves y dhewlagas. An Lagas o kyrghynnys gans tan mes stag o, melyn avel lagas kath, hewoel ha tynn, ha'n skward du o y vyw a wrug aswa avel pytt, fenester orth travyth.

Ena, an Lagas a dhallathas gwaya, ow hwilas a-dro; ha Frodo a wodhva devri ha gans euth bos ev y honan onan a'n traow pals mayth esa an Lagas ow hwilas. Mes ev a wodhva ynwedh ma na allas an Lagas y weles - na hwath, marnas ev dhe asa yndella. An Bysow a gregi orth y jayn a-dro dh'y gonna, a dheuth ha bos poes, poessa ages men bras, hag y benn a veu tennys war-nans. Yth esa an Gweder-mires ow tos ha bos poeth dell hevelis, hag yth esa ethenn ow krullya a-dhiworth an dowr. Yth esa ev ow slynkya war-rag.

'Na dav orth an dowr!' a leveris Arloedhes Galadriel yn kosel. An welesigeth a dhiliwas, hag yth esa Frodo ow mires orth an ster goyeyn ow terlentri y'n bason a arghans. Ev a gammas war-dhelergh yn unn grena yn y gorf oll ha mires orth an Arloedhes.

'Y hwonn vy an diwettha tra a welsys jy,' a leveris hi; 'drefenn bos honna yn ow brys evy ynwedh. Na borth own! Mes na dyb bos mentenys ha defendys erbynn y Eskar an tir ma dre gana yn-mysk an gwydh hepken, po gans sethow moen gwaregow elfek keffrys. Y leverav orthis, Frodo, may konvedhav vy an Arloedh Du ha godhvos y vrys ha my ow kewsel genes jy lemmyn, po oll y dybyansow a-dro dhe'n Elfow. Ha prest y palval ev rag ow gweles ha gweles ow thybyans. Mes an daras yw deges hwath!'

Hi a sevis hy diwvregh wynn, hag igeri hy diwla war-tu ha'n Est yn tokyn skonyans ha nagh. Earendil, Ster an Gorthugher, meurgerys a'n Elfow, a splannas kler a-ugh. Mar splann o may hworras denfurv an venyn Elfek skeus gwannliwek war an dor. Hy dewynnow a dhastewynnyas a-dhiworth bysow a-dro dh'y bys; ev a lyttras haval dhe owr polsyes ha gorgudhys gans golow arghansek, ha gemm gwynn esa ynno a derlentris haval orth Ster an Gorthugher dhe dhiyskynna ha powes war hy dorn. Frodo a lagattas orth an bysow gans agha; drefenn ev dhe gonvedhes a-dhesempis dell hevelis dhodho.

'Gwir.' a leveris hi, yn unn redya y dybyansow, 'nyns eus kummyas dhe gewsel yn y gever, ha ny allas Elrond gul yndella. Mes ny yll ev bos kudhys a-dhiworth an Bysowdeger, ha neb a welas an Lagas. Yn hwir, yn Lorien orth bys Galadriel yma onan an Tri ow triga hwath. Hemm yw Nenya, an Bysow a Adamant, hag yth ov vy y withyades.

'Y kogrys ev, mes ny worr ev - na hwath. A ny gonvedhydh lemmyn prag yth yw dha dhevedhyans avel ragarwoedh a Vreus dhyn? Mar fyllydh, ni yw diskudhys a-rag an Eskar. Mar sewenydh, agan nerth yw lehes, ha Lothlorien a vydh disliwa, ha'n mordidys a Dermyn a vydh y wolghi dhe-ves. Y'gan bydh res a dhiberthi y'n West, po lehe bys pan dhyffyn ha bos tus drevesik yn kommynnow ha fowys, owth ankevi hag ow pos ankevys.'

Frodo a hedhis pols. 'Ha pandr'a vynnydh tejy?' a leveris ev wor'tiwedh.

'Y fynnav may fo an pyth a vo.' a worthybis hi. 'Kerensa an Elfow a'ga thir ha'ga oberennow yw downna ages downderyow an Mor, ha nevra ny worfenn aga edrek na vos sewajys yn leun. Mes y fydhons i skoelya puptra kyns omblegya dhe Sawron: rag i dh'y aswonn lemmyn. Rag tenkys Lothlorien nyns os ta omgemmeryek, saw rag gul dha negys dha honan yn unnik. Mes y fynnsen vy, mar pe neb nerth dhe'n hwans, na veu gwrys nevra an Unn Bysow, po ev dhe besya kellys bys vykken.'

'Ty yw fur ha heb own ha teg, Arloedhes Galadriel,' a leveris Frodo. 'Y fydhav vy ri dhis an Unn Bysow, mara'n pysydh. Mater re vras yw ragov vy.'

Galadriel a hwarthas gans hwarth tromm ha kler. ‘Fur yw an Arloedhes Galadriel martesen,’ a leveris hi, ‘mes omma yma hy far yn kortesi. Yn hweg y kevydh drog-gras rag my dhe brevi dha golonn orth agan kynsa omvetyans. Y tallethydh gweles gans lagas tynn. Ny naghav bos ewl y’m holonn dhe bysi an pyth a brofydh. Dre lies blydhen hir y prederyn an pyth a wrellen vy, mar teffa an Bysow Meur dhymm, hag ott! dres veu a-berth yn hedhes ow leuv. An drogedh a veu devisys nans yw hirneth a bes oberi dre fordhow pals, a koettho po sevel Sawron y honan. A ny via henna gweythres ughel dhe worra dhe vri y Vysow, mara’n kemmersen vy dre po nerth po own a-dhiworth ow gwester?

‘Ha lemmyn, wor’tiwedh y teu ev. Y fydhydh ri dhymm an Bysow a-vodh! Yn le an Arloedh Du y sevydh Myghternes. Ha ny vydhav tewl, mes teg hag euthyk avel an Myttin ha’n Nos! Mar deg avel an Mor ha’n Howl ha’n Ergh war an Menydh! Mar wyls avel an Tewedh ha’n Lughes! Kreffa ages fondyans an dor. Y’m kar oll heb govenek!’

Hi a sevis hy leuv ha diworth an bysow esa orth hy bys y teuth golow meur a enowis orti hi yn unnik ha gasa tewl puptra erell. Hi a sevis a-rag Frodo hag y hevelis hi bos hir dres musuryans, ha teg dres perthyans, meur ha leunwordhyadow. Ena, hi a dhroppyas hy leuv hag an golow a dhisomdhiskwedhas, ha distowgh y hwarthas hi arta, hag ott! hi o lehes: benyn-elf moen, gwiskys yn gwynn sempel, medhel ha trist hy lev hwar.

‘Y sewenav erbynn an prov,’ a leveris hi. ‘Y tanowhav, ha mos y’n West, ha pesya bos Galadriel.’

I a sevis taw dre bols hir. Wor’tiwedh an Arloedhes a gewsis arta. ‘Dehwelyn!’ a leveris hi. Y’fydh res a dhiberth ternos, drefenn bos dhewisys lemmyn, hag yma an mordidys a denkys ow frosa.’

‘Y fia da genev gul unn wovynn kyns mones,’ a leveris Frodo, ‘neppyth esa y’m brys dh’y wovynn a Gandalf yn Pansaven. Yma kummyas dhymm gwiska an Unn Bysow: prag na allav vy gweles an re erell ha godhvos an tybyansow an re a’ga gwisk?’

‘Ny assaysys jy,’ a leveris hi. ‘Saw triweyth y hworres jy an Bysow dhe’th vys a-ban wodhves jy an dra eus dhis. Na assay! Y’th tistrussa ev. A ny leveris Gandalf orthis an bysowyer dhe ri nerth herwydh gnas pub perghennek? Kyns galloes devnydhya an nerth na y’fia res dos ha bos kreffa fest, ha treynya dha vrys yn gwarthevyans a dus erell. Byttegyns, yth os ta Bysowdeger, y’n hworrsys jy dhe’th vys ha gweles an traow yw kudhys, ha dha lagas re dheuth tynna. Y hwonvedhsys jy ow brys yn klerra ages meur a dus yw gelwys fur. Y hwelsys jy Lagas an huni a syns an Seyth ha’n Naw. A ny welsys jy hag aswonn an bysow dhe’m bys vy? A welsys jy ow bysow?’ a wovynnas hi yn unn dreylya war-tu ha Sam arta.

‘Na, Arloedhes,’ a worthybis ev. ‘Yn gwiryonedh, ‘th esen vy owth omwovynn a’n pyth esowgh hwi ow klappya yn y gever. My ‘wrug gweles sterenn dre dha vys. Mar mynnydh gava ow ger, my ‘dyb bos ewn ow mester. My ‘vynn may kemmerri jy y Vysow. Ty a wrussa ewnhe traow. Ty a wrussa aga hedhi a bala dhe wast an gothwas ha’y worra a-les. Ty a wrussa gul edrek dhe dus a’ga drog-oberennow.’

‘Gwrussen,’ a leveris hi. ‘Y fia honna an fordh yn talleth. Mes ny hedhsa orth honna, elas! Na gewsyn yn y gever moy. En!’

*1 'der aswa da' 'by a good gap', idiomatic phrase translating 'by a long road'. 'Da' used here in its 'full measure' context.

*2 'gwirhaval 'vel ken' Idiomatic phrase: '(as) likely as otherwise' translating 'like as not'.

*3 Dowrlann Place name: Bywater

*4 Drogwriansow 'Wrong-doings'. Used here to translate 'devilry', since the concept of devilry and its dictionary translation assumes the theoretical existence of the Christian 'Devil'. Although Melkor could be understood as a close equivalent to this, the doctorine of pseudo-religious beliefs amongst the peoples of Middle-Earth frames him differently.

*5 'Gweles ow heller' Idiomatic phrase 'see my wild-side' translating 'catch it hot'.