13. Meur a Vetyansow

Nessa Skrif - Second Draft (checked & updated to Gerlyver Meur 3rd edition)

Frodo a dhifunas hag aswonn ev dhe worwedha yn gweli.  Y gynsa tybyans o ev dhe goska re, wosa hunros hir hag anhwek esa ow skolkya hwath orth amal y gov.  Po, martesen, ev re beu klav.  Mes yth esa semlans koynt dhe'n nen; gwastas o, hag yth esa kebrow du ha kervys yn fethus dhodho.  Ev a worwedhas nebes pella, ow mires orth golowynnow a howlsplann orth an fos, hag ow koslowes orth son dowrlamm.

'Ple'th esov vy, ha py eur yw?' a wovynnas ev orth an nen.

'Yn chi Elrond, ha deg eur y'n myttin yw,' a leveris lev.  'Myttin peswara warn ugens a vis Hedra, mar mynnydh godhvos.'  

'Gandalf!' a grias Frodo, yn-dann omsevel dhe esedha y’n gweli.  Yth esa an pystrier koth owth esedha yn kador orth an fenester igor.

'Gwir,' yn-medh ev,  'omma yth esov, ha ty yw feusik bos omma, ynwedh, wosa oll an traow gokki re wruss'ta a-ban essys jy tre.'

Frodo a worwedhas arta.  Ev a omglewas re attes ha re hebask dhe argya, hag yn neb kas, ny wrug ev tybi ev dhe waynya neb argyans.  Ev o difun yn tien lemmyn, hag yth esa kov a'y vyaj ow tehweles: an 'skochfordh' terroesus dre'n Koes Koth; an droglamm y'n Hoba ow Tonsya; ha'y folneth dre worra an Bysow dh'y vys y'n kommynn yn-dann Benngewer.  Hag ev ow tybi a-dro dhe'n traow ma oll hag assaya, heb seweni, dri dh'y gov y dhevedhyans yn Pansaven, yth esa taw hir nag o terrys gans travyth saw hwythow kosel pib Gandalf, hag ev ow hwytha kylghow-mog dres an fenester.

'Ple'ma Sam?' a wovynnas Frodo wor'tiwedh.  'Hag yw an re erell da lowr?'

'Yns, salow ha yagh yns i oll,' a worthybis Gandalf.  Yth esa Sam omma bys ma’n dannvenis vy dhe-ves rag kavoes nebes powes, nans yw a-dro dhe hanter our.'

'Pandr'a hwarva dhe'n Rys?' a wovynnas Frodo.  'Puptra a hevelis bos pur ankler, yn neb fordh; hag yndella yth yw hwath.'

'Henn a via gwiw.  Yth eses'ta ow talleth hepkorr,' a worthybis Gandalf.  'Yth esa an goli orth dha fetha wor'tiwedh.  Dres agan gweres a vies wosa nebes ouryow moy.  Mes yma nerth marthus ynnos, ow hobbyt ker!  Ha ty a dhiskwedhas yndella y'n Krug. Henn o nes dhe'n als1: martesen an peryllussa pols hwath.  Y'm beus hwans may halles bos kreffa orth Penngewer.'

'Dell hevel, ty a woer meur seulabrys,' a leveris Frodo.  Ny gewsis vy dhe'n re erell a-dro dhe'n Krug.  Y'n kynsa tro re euthyk o, hag a-wosa yth esa traow erell dhe dybi a-dro dhedha.  Fatell wodhydh tejy yn y gever?'

'Ty re gewsis meur ha ty ow koska, Frodo,' yn-medh Gandalf yn hwar, 'ha nyns o kales ragov dhe redya dha vrys ha'th kov.  Na vydh prederus!  Kyn leveris vy "gokki" kyns, nyns o henna ow styr.  Pes da ov vy ahanas - ha'n re erell.  Kowlwrians hardh yw dhe dhos dh'omma der peryllow a'n par na, hag an Bysow genes hwath.'

'Nevra ny'n gwrussen ni heb Hirgarr,' a leveris Frodo.  'Mes yth esa res dhyn ahanas jy.  Ny wodhyen vy an pyth dhe wul hebos.'

'Delatys en vy.' a leveris Gandalf, 'ha nammna wrug an ardak na agan fetha.  Mes, hwath, nyns ov vy sur; martesen an dra o gwell yndella.'

'Yma hwans dhymm may leverri orthiv an pyth a hwarva!'

'Wosa pols gwiw!  Difennys os na gewssi na brederi a-dro dhe dravyth hedhyw, warlergh arghadow Elrond.'

'Mes kewsel a'm lettsen rag tybi hag omwovynn, hag yw skwithus y'n keth myns,' a leveris Frodo.  'Difun yn tien ov vy lemmyn, hag y perthav kov a draow pals yw res aga igeri.  Prag yth es’ta delatys?  Y tal dhis igeri henna dhymm dhe'n leha.'

'Kyns pell y klewydh oll a via da genes godhvos,' yn-medh Gandalf.  'Ni a wra kuntelles, kettell vi yagh lowr.  Y'n eur ma, ny leverav namoy es my dhe vos synsys avel keth.'

'Ty!' a grias Frodo.

'Gwir, My, Gandalf Loes,' a leveris an pystrier yn sad.  'Yma nerthow pals war'n norvys, a-barth da ha drog.  Nebes anedha yw meurra agesov vy.  Nyns en vy musurys hwath erbynn nebes anedha.  Mes yma termyn a henna ow tos.  An Arloedh Morgul ha'y Varghogyon Dhu re dheuth war-rag.  Yma bresel ow pos ordenys!'

'A wodhyes'ta  a-dro dhe'n Varghogyon seulabrys - kyns my dh'aga metya?'

'Godhyen.  Yn hwir, my re leveris orthis yn aga hever seulabrys; awos an Varghogyon Dhu dhe vos Bysowvoekkaow2 , Naw Gwas Arloedh an Bysowyer.  Mes ny wodhyen vy i dhe sevel arta poken y fisen vy genes a-dhesempis.  Ny glewis vy nowdhow anedha kyns my dhe asa diworthis mis Metheven; mes res yw leverel an hwedhel na diwettha.  A-lemmyn, ni re beu sawys diworth terroes, gans Hirgarr.'

'Gwir,' a leveris Frodo, 'Hirgarr yth yw a’gan sawyas.  Mes yth en vy ownek anodho yn kynsa tro.  Ny drestyas Sam ynno, dhe'm brys vy, kyns ni dhe vetya gans Glorfindel yn neb kas.'

Gandalf a vinhwarthas.  'My re glewas meur a-dro dhe Sam,' yn-medh ev.  'Nyns eus dout vyth dhodho lemmyn.'

'Pes da ov,' a leveris Frodo.  'Drefenn bos Hirgarr pur dha genev.  Nyns yw pur dha lavar gwiw martesen.  Kar yw ev dhymm; kynth yw ev koynt, hag asper a dermyn dhe dermyn.  Dhe wir, ev yw haval orthis jy lieskweyth dhe'm brys vy.  Ny wodhyen vy bos tus avel henna yn mysk an Dus Vras.  My a dybis, wel, i dhe vos bras, ha nebes gokki: kuv ha gokki haval orth Baydhelenn, po gokki ha tebel haval orth Wella Redenek.  Mes ny wodhyn ni meur a-dro dhe Wer y'n Shayr, marnas martesen Tus Tirvrenn.'

'Ny wodhydh meur y'ga hever i ynwedh, mar tybydh bos gokki Baydhelenn koth,' yn-medh Gandalf.  Ev yw fur lowr war y dir y honan.  Ev a dyb le es dell gews ev, ha lentta; mes hwath ev a yll gweles dre fos a vrykk wosa termyn lowr (dell leverons yn Brenn).  Mes yma neb lies gesys yn Norvys Kres haval orth Aragorn mab Arathorn.  Agh an Myghternedh a-dhiworth dres an Mor yw ogas gorfennys.  Martesen an Bresel an Bysow ma a vydh aga diwettha aneth.'

'A leverydh yn hwir bos Hirgarr den a'n Myghternedh Goth?' a wovynnas Frodo gans marth.  'My a dybis i dhe dhisomdhiskwedhes nans yw termyn hir.  Ny dybis vy ev dhe vos namoy es Pellgerdher.'

'Namoy es Pellgerdher!' a grias Gandalf.  'Frodo ker, henn yw an pyth yw Pellgerdhoryon, diwettha remenant y'n North a'n dus veur, Gwer an West.  I re weresas orthiv kyns; hag y fydh res dhymm a'ga gweres y'n dydhyow ow tos; drefenn ni dhe dhrehedhes Pansaven, mes nyns yw homma powesva an Bysow.'

'Nag yw martesen,' a leveris Frodo.  'Mes bys y'n termyn ma nyns esa tybyans dhymm dres dos omma; hag yma govenek dhymm ma na vo res dhymm mos pella.  Pur deg yw dhe bowes yn unnik.  Yth esa mis a dhivroedh hag aneth dhymm ha dhe'm brys vy henn o lowr rag ow bodh.'

Ev a dheuth taw ha degea y dhewlagas.  Wosa pols ev a gewsis arta.  'Yth esen vy owth amontya,' yn-medh ev, 'ha ny allav vy dri an somenn bys dhe'n peswara warn ugens a vis Hedra.  Res yw bos an kynsa warn ugens.  Sur ov ni dhe dhos dhe'n Rys dhe'n ugensves.'

'Ty re gewsis hag amontya moy es dell yw da ragos,' a leveris Gandalf. 'Fatell yw gans an tu ha'n skoedh lemmyn?'

'Ny wonn,' a worthybis Frodo.  'Nyns eus omglewes dhedha vytholl: hag yw gwellheans, mes' - ev a wrug assay - 'y hallav gwaya ow bregh nebes arta.  Yma bywnans ow tehweles dhedhi.  Nyns yw yeyn,' a geworras ev, yn-dann dava orth y dhorn a-gledh gans y dhorn a-dheghow.

Da!' yn-medh Gandalf.  'Yma hi ow tasyaghhe yn skon.  Kyns pell ty a vydh yagh arta.  Elrond re'th yaghhas: ev re dhyghtyas orthis dre dhydhyow, a-ban veus dres omma.'

'O dydhyow?' a wovynnas Frodo.

'Wel, peder nos ha tri dydh, yn kewar.  An elfow a'th tros diworth an Rys yn nos an ugensves, ha henn yw an termyn may hwruss'ta kelli dha reknans.  Prederys yn euthyk yth en, ha skantlowr ny wrug Sam dha asa, po nosweyth po dydhweyth, saw rag delivra messachys.  Elrond yw mester a yaghheans,  mes arvow an Eskar yw marwel.  Dhe wir, nyns esa govenek meur dhymm; drefenn bos gogrys dhymm bos neb dernik diworth an lown y'n goli deges.  Mes ny veu kevys kyns nyhewer.  Ena, Elrond a removyas skyrrenn.  Ynkleudhys yn town o, hag yth esa hi ow kwaya war-ji.'

 Frodo a grenas hag ev ow perthi kov a'n gollell fell gans lown kribys a dhisomdhiskwedhas yn dorn Hirgarr.  'Na vydh prederus!' a leveris Gandalf.  'Gyllys yw lemmyn.  Teudhys yw.  Ha dell hevel hobbytow a wann pur yn lent.  My re aswonnis breseloryon grev a'n Dus Vras a via fethys yn skon gans an skyrrenn na a berthsys jy dre seytek dydh.'

'Pandra wrussens i dhymm?' a wovynnas Frodo.  'Pyth esa an Varghogyon owth assaya gul?'

'I a assyas pechya dha golonn gans kollell-Morgul a bes y'n goli.  Mar piens i sewen, ty a dhothya ha bos an keth ha dell yns i, mes gwanna hag isrenkel dh'aga arghadow.  Ty a dhothya ha bos tarosvann yn-dann rewl an Arloedh Du; hag ev a'th tormentsa rag assaya gwitha diworto y Vysow.  Mars o galadow torment brassa es bos ledrys an Bysow a-dhiworthis ha'y weles orth y dhorn.'

'Da yw genev na wodhyen vy an peryll euthyk!' yn-medh Frodo yn hwann.  'Ownek en vy a'm mernans heb mar; mes mar kodhvien vy moy, ny vedhsen vy gwaya vytholl.  Marthus yw my dhe dhiank!'

'Gwir, po chons da po tenkys re weresas orthis,' a leveris Gandalf, 'ha kolonnekter ynwedh.  Ny veu tevys dha golonn saw dha skoedh yn unnik a veu pechys; drefenn ty dhe settya er y bynn yn kettep tro3.  Mes euthyk ogas dhe'n als o, dell leverir.  Y feus peryllys an moyha gans an Bysow orth dha vys, rag y'n tro na yth eses'ta dha honan hanter a-ji y’n norvys-tarosvann, hag y hallsens i dha synsi.  Ty a allas aga gweles, hag i a allas dha weles jy.'

'My a woer,' yn-medh Frodo.  'Ass o euthyk aga semlans!  Mes prag y hyllsyn ni oll gweles aga mergh?'

'Drefenn i dhe vos mergh gwir;  kepar dell yw gwir an hukys du a omwiskons rag ri furv dh'aga thravythter4 pan esons i ow tyghya gans tus vew.'

'Prag y perth an mergh du na marghogyon a'n par na?  Pub eneval arall yw dyegrys pan dheuthons i yn ogas, margh-elf Glorfindel ynwedh.  An keun a oul hag an goedhow a us orta.'

'Drefenn bos genys ha megys an mergh na yn gonis an Arloedh Du yn Mordor.  Nyns yw tarosvannow oll y wesyon ha chatel!  Yma orkow ha kowrvoekkaow, yma vilvleydhes5 ha denvleydhes6 ; hag yth esa, ha hwath yma meur a Wer, breseloryon ha myghternedh, a gerdh yn few yn-dann an Howl mes hwath ymons i yn-dann y rewl.  Hag yma aga niver owth ynkressya dydh ha dydh.'

'Pyth yw studh Pansaven ha'n Elfow?  Yw salow Pansaven?'

'Yw, y'n eur ma, bys pan vo fethys puptra arall.  Yma own dhe'n Elfow a'n Arloedh Du hag i a fi a-dheragdho, mes nevra namoy ny wrons i goslowes orto na soedha ragdho.  Hag omma yn Pansaven a drig hwath nebes a'y eskerens chyf: an Furelfow7, arlydhi an Eldar a-dhiworth an tiryow dres an pella moryow.  Nyns eus own dhedha a'n Bysowvoekkaow, drefenn an re re drigas y'n Wlaskor Vennesik8 a vew y'n keth tro y'n dhew norvys, hag yma nerth meur dhedha erbynn traow ha gweladow hag anweladow.

'My a dybis my dhe weles denfurv wynn a splannas ha ny dheuth ha bos godewl haval orth an re erell.  O henna Glorfindel ytho?'

'O, ty a'n gwelas dre bols y'n furv dell yw ev y'n tu arall: den galloesek a'n Kynsa-genys.  Arloedh-elf yw ev a linyeth a bennsevigow.  Dhe wir, yma nerth yn Pansaven dhe sevel erbynn nerth Mordor, dre bols: hag yn leow erell y trig nerthow erell hwath.  Yma nerth a eghenn arall y'n Shayr ynwedh.  Mes tylleryow a'n par na a vydh dos ha bos ynysow yn-dann omsettyans, mar pes traow dell yns i y'n eur ma.  Yma'n Arloedh Du ow korra war-rag oll y nerth.'

'Mes, hwath,' a leveris ev, ow serthi distowgh ha herdhya war-rag y elgeth, diwedhyn ha kompes y varv haval orth gwiver,  'res yw dhyn gwitha agan kolonn.  Ty a vydh dasyaghhes kyns pell, mar ny wrav vy kewsel orthis bys dhe'th mernans.  Yth esos'ta yn Pansaven, ha nyns yw res dhis prederi a-dro dhe dravyth y'n eur ma.'

'Nyns eus kolonn dhymm rag y witha,' yn-medh Frodo, 'mes nyns ov vy prederus y'n eur ma.  Ri dhymm nowodhow a'm kowetha, ha leverel orthiv penn an dra orth an Rys, dell wovynnav, ha pes da vydhav rag an termyn.  Wosa henna y fydhav koska arta, dell dybav: mes ny vydhav galloes degea ow dewlagas kyns ty dhe worfenna an hwedhel ragov.'

Gandalf a wayas y gador ryb an gweli, ha mires orth Frodo gans rach.  An liw re dhehwelsa dh'y fas, hag y dhewlagas o kler, ha difun yn tien ha war.  Yth esa ev ow minhwerthin, ha dell hevelis yth esa boghes kamm dhodho.  Mes dhe vrys an pystrier yth esa chanj byghan, martesen tamm byghan a vollder a-dro dhodho, hag yn arbennik a-dro dh'y dhorn a-gledh esa ow korwedha yn-mes war an lenn.

'Mes, hwath, res yw dhe watya henna,' a dybis Gandalf.  'Ny wrug ev hanter an vyaj hwath, ha pynag a vo y dhiwedhva ny yll darleverel nagonan, Elrond keffrys.  Ny vydh drog, dell dybav.  Martesen ev a wra dos ha bos haval orth gwedrenn lenwys gans golow kler rag lagasow a yll y weles.'

'Dha semlans yw splann,' a leveris ev yn ughel.  'Yth argellav vy hwedhel berr heb hwilas kusul Elrond.  Mes pur verr, yn sur, hag a-wosa res yw dhis koska arta.  Hemm yw an pyth a hwarva, dell y’n konvedhav vy.  An Varghogyon a dheuth orthis yn poran, kettoeth ha ty ow fia.  Nyns esa res dhedha gidyans a-dhiworth aga mergh namoy: ty re dhothya ha bos gweladow dhedha, drefenn ty dhe vos orth amal aga norvys seulabrys.  Hag ynwedh, yth esa an Bysow orth aga thenna.  Dha gowetha a lammas a-denewen, 'mes an fordh, poken y fiens i knoukys dhe'n dor.  I a wodhya nag esa travyth a allas dha sawya, mar ny allas an margh gwynn y wul.  An Varghogyon o re skav dhe dremena dresta, ha re rag settya er aga fynn.  A-droes, ny allsa Glorfindel hag Aragorn warbarth sevel erbynn oll an Naw yn kettermyn.

'Pan veu tremenys an Bysowvoekkaow, dha gowetha a boenyas war aga lergh.  Ogas dhe'n Rys yma kew vyghan ryb an fordh kudhys gans nebes gwydh istevys.  Y'n tyller na i a enowis tan yn skon;  drefenn Glorfindel dhe wodhvos liv dhe dhos, mar kwrug assaya treusi an Varghogyon, hag ena y fia res dhodho dyghtya orth an re anedha a veu gesys dh'y du ev a'n avon.  Kettoeth ha'n liv dhe omdhiskwedhes, ev a fistenas war-rag, gans Aragorn ha'n re erell war y lergh gans yttewi ow leski.  Maglennys ynter tan ha dowr, ha dre weles Arloedh-elf diskwedhys yn sorr, amayys ens, hag aga mergh a veu lenwys gans muskotter.  Tri anedha a veu degys dhe-ves gans kynsa omsettyans an liv;  an re erell a veu tewlys y'n dowr gans aga mergh hag oversettys.'

'Yw henna gorfenn an Varghogyon Dhu?' a wovynnas Frodo.

'Nag yw,' yn-medh Gandalf.  'Gwirhaval yw aga mergh dhe verwel, hag evredhys yns i hebdha i.  Mes ny yll bos distruys an Bysowvoekkaow aga honan mar es.  Byttegyns, nyns eus skila rag own dredha y'n eur ma.  Dha gowetha a dreusis wosa an liv dhe dremena; hag i a'th kavas, ow korwedha fas war'n dor dhe benn an lann, gans kledha terrys yn-dannos.  Yth esa an margh ow sevel yn-dann witha rybos.  Gwannliwek ha yeyn es'ta, hag yth esa own dhedha ty dhe vos marow, po gweth.  Gwerin Elrond a's metyas, hag i orth dha doen yn lent war-tu ha Pansaven.'

'Piw a wrug an liv?' a wovynnas Frodo.

'Elrond a'n erghis,' a worthybis Gandalf.  'Yma avon an nans ma yn-dann y nerth, ha hi a vydh liva gans sorr pan vo edhomm dhodho degea an Rys.  Kettoeth ha kapten an Bysowvoekkaow dhe dhos y'n dowr an liv a veu livrys.  Y fynnav leverel bos nebes manylyon keworrys genev vy: ny wruss'ta aga gweles martesen, mes nebes tonnow a wrug furv mergh gwynn bras gans marghek kann ow splanna; hag yth esa meur a belveyn9 ow rolya hag ow mala.  Dre bols yth esa own dhymm ni dhe livra omsettyans re wyls, hag y tothya ha bos an liv mes a'gan rewl ha'gas doen dhe-ves.  Yma nerth bras y'n dowrow a dheu diworth erghow an Menydhyow Niwlek.'

'Yma puptra ow tehweles dhymm lemmyn.' a leveris Frodo: an bedhyglans meur.  My a dybis my dhe veudhi, gans ow howetha, ow eskerens hag oll.  Mes ni yw salow lemmyn!'

Gandalf a viras yn skon orth Frodo, mes ev re dhegesa y dhewlagas.  'Gwir, hwi oll yw salow rag an termyn dell yw.  Kyns pell y fydh kevywyans ha lowender rag solempnya trygh Rys Bruinen, hag y fydhowgh hwi oll ena yn savlaow enorys.'

'Splann!' yn-medh Frodo.  'Marthus yw Elrond ha Glorfindel hag arlydhi mar vras, ha Hirgarr ynwedh, dhe vos movys ha diskwedhes orthiv kemmys a guvder.'

'Wel, yma skilaow pals i dhe wul yndella,' a leveris Gandalf, yn unn vinhwerthin.  'My yw unn skila dha.  An Bysow yw onan arall: ty yw an Bysowdheger.  Ha ty yw her Bylbo, an Bysowdrover.'

'Bylbo ker!' yn-medh Frodo yn koskek.  'Yth omwovynnav a'n tyller may ma ev.  Yma hwans dhymm may fo ev omma ha klewes oll yn y gever.  Y hwrussa dhodho hwerthin.  An vugh a lammas dres an Loer!  Ha'n kowrvoekka truedhek!'  Kettoeth ha'n ger na ev a goedhas yn kosk down.  

Frodo o salow y'n Diwettha Chi Hebask dhe du est an Mor.  An chi na o, dell lavarsa Bylbo nans yw hirneth, 'chi perfeyth, mars yw da genes po boes po kosk, hwedhla, po kana po travyth saw esedha ha tybi, po kemmysk teg a oll anedha'.  Bos ena yn sempel o kur rag skwithter, own, ha tristans.

An gorthugher a besyas ha Frodo a dhifunas arta, ha ny wrug ev omglewes bos res dhodho po powes po kosk, mes yn y vrys yth esa tybyansow a voes ha diwes, hag yn hwirhaval, kana ha hwedhla a-wosa.  Ev a asas an gweli hag aswonn bos y vregh ogas mar dhe-les dell o bythkweth kyns.  Ev a gavas dillas glan a bannweyth gwyrdh restrys parys ragdho, gwiw yn kewar aga braster.  Hag ev ow mires yn gweder, amovys o ev dhe weles dastewynnyans anodho y honan moenna dres eghenn es dell govhas ev: Yth esa semlans dhodho marthus haval orth noy yowynk Bylbo a wre gwandra gans y ewnter y'n Shayr; mes an dewlagas a viras orto yn prederus.

'Yn hwir, ty re welas nebes traow a-ban yksys diworth gweder y'n diwettha tro,' a leveris ev dh'y dhastewynnyans.  'Mes lemmyn y fydh kuntelles lowen!'  Ev a ystynnas y dhiwvregh ha hwibana ton.

 Y'n pols na y teuth knouk orth an daras, ha Sam a dheuth a-ji.  Ev a boenyas dhe Frodo ha synsi y dhorn a-gledh yn hwohelus.  Ev a's palvas yn hwar hag ena rudha ha treylya dhe-ves yn hast.

'Hou, Sam!' a leveris Frodo.

'Toemm yw!' yn-medh Sam.  'Dha dhorn, Mr. Frodo.  Hi o pur yeyn dre'nosow ‘ir.  Mes glori ‘a gwynnvys!' a grias ev yn-dann dreylya a-dro, ow tonsya war an leur, splann y dhewlagas.  'Splann yw dhe'th weles 'mes a weli hag omdhehwelys10 arta, syrr!  Gandalf ‘wrug govynn orthiv dhe dhos ha gweles mars os'ta parys dh’dhos y’nans, ha my ‘wrug tybi bos ges.'

'Parys ov,' a leveris Frodo.  'En ha hwilas an re erell a’n bagas!'

'My ‘yll dha gemmeres dhedha, syrr,' yn-medh Sam.  'Chi bras yw an huni ma, ha pur goynt.  Pup-prys ‘ma tamm arall dh'y dhiskudha, ha ny wodhir an pyth eus ‘dro dhe'n nessa kornell.  Hag elfow, syrr!  Elfow omma, hag Elfow ena!  Nebes anedha ‘vel myghternyow, splann ha sevur; ha nebes yw mar lowen ‘a fleghes.  Hag ass eus ilow ha kana!  Kyn nag esa termyn po kolonn lowr dhymm dhe woslowes orth meur a-ban wrussyn ni dos omma.  Mes ‘th esov ow talleth aswonn nebes manerow an le.'

'My a woer an traow re wruss'ta, Sam,' a leveris Frodo, yn-dann synsi y vregh.  'Mes ty a vydh lowen haneth, ha goslowes rag lenwel dha golonn.  En, ha’m gidya a-dro dhe'n kornellow!'

Sam a'n ledyas a-hys nebes helfordhow10a hag yn-nans grisyow pals hag yn-mes yn lowarth ughel a-ugh glann serth an avon.  Yth esa y gowetha owth esedha yn porth dhe du an chi ow mires war-tu ha'n est.  Skeusow re dewlhas y'n nans a-woeles, mes yth esa golow hwath orth fasow an menydhyow pell a-ugh.  An ayr o toemm.  Son a dhowr ow resek hag ow koedha o ughel, hag ayr an gorthugher o lenwys gans ethenn vedhel a wydh ha bleujennow, kepar dell dreynyas hav hwath yn lowarthow Elrond.

'Splann!' a grias Pyppyn, yn-dann lamma yn-bann. 'Ottomma agan kenderow nobyl!  Gwrewgh hyns rag Frodo, Arloedh an Bysow!'  

'Taw taves!' a leveris Gandalf a-dhiworth skeusow a-dhelergh y'n porth.  'Ny dheu traow drog y'n nans ma; byttegyns y tal dhyn ma na'ga henwyn ni.  Nyns yw Frodo Arloedh an Bysow, yndella yw mester Tour Tewl Mordor, hag yma y nerth owth ystynna arta der an norvys!  Yth eson ni owth esedha yn dinas.  Yn-mes anodho, yma'n jydh ow tos ha bos tewl.'

'Gandalf re leveris meur a draow lowen avel honna,' yn-medh Pyppyn. 'Ev a dyb bos res my dhe vos amendys.  Mes analladow yw, dell hevel, rag omglewes po trist po duwenik y'n le ma.  Kana a via da genev, dell omglewav, unnweyth a kodhven kan wiw rag an prys.'

'Kana a via da genev vy ynwedh,' a leveris Frodo ynn unn hwerthin.  'Mes y fia gwell genev dybri hag eva y'n eur ma!'   

'Henn a vydh digelmys kyns pell,' a leveris Pyppyn.  'Herwydh usadow ty re omdhiskwedhas bos kall dre sevel a-brys rag boes.'

'Moy es boes! Gwledh!' yn-medh Merri.  'Kettoeth ha Gandalf dhe dherivas ty dhe vos dasyaghes, an darbarow a dhallathas.'  Skantlowr y hworfennas ev kewsel hag i a veu gelwys dhe'n hel gans son klegh pals ow seni.

 Hel chi Elrond o lenwys gans tus: Elfow dre vras, kynth esa nebes gwestoryon a hilyow erell.  Elrond, herwydh y us, a esedhas yn kador vras orth penn an voes hir war an hirarethva11; ha ryb dhodho orth unn du yth esedhas Glorfindel ha dh’y gila yth esedhas Gandalf.

Frodo a viras orta gans marth, drefenn na welsa ev Elrond seulabrys, neb esa kows yn y gever yn meur a hwedhlow; ha der esedha a'n barth dhyghow ha kledh dhodho, Glorfindel, ha Gandalf ynwedh, neb a dybis Frodo ev dh'y aswonn pur yn ta, a veu diskwedhys avel arlydhi a nerth ha dynita meur.

Gandalf o berra y ughelder ages an dhew erell; mes y wols hir gwynn, y varv arghansel nobyl ha'y dhiwskoedh efan a wrug dhodho semlans a vyghtern fur yn henhwedhel. Orth y vejeth goth yn-dann dhiwabrans erghek meur y dhewlagas tewl a veu desedhys avel glow a allsa enowi distowgh gans tan.

Glorfindel o hir ha syth; yth esa y wols ow splanna avel owr, y fas o teg ha yowynk hag anownek ha leun a lowender; y dhewlagas o splann ha tynn, hag avel ilow y lev; orth y dal a esedhas furder, hag yn y dhorn yth esa krevder.

Bejeth Elrond o heb oes, na goth na yowynk, mes ynni y feu skrifys kovyow a draow pals ha heudh ha moredhek.  Y wols o tewl avel skeusow a vo, ha warnodho y feu gorrys kylghynn a arghans; y dhewlagas o loes avel gorthugher kler, hag ynna yth esa golow avel golow ster.  Enoradow o ev, dell hevelis, avel myghtern kurunys gans gwavow pals, mes hwath yagh avel breselyer prevys hag orth leunder a'y grevder.  Arloedh Pansaven o ev ha galloesek yn-mysk Elfow ha Gwer.

Dhe gres an voes, erbynn an pannweyth afinys orth an fos, yth esa kador yn-dann nenlenn, hag ynni yth esedhas benyn; arloedhes deg hy gweles, ha mar haval o hi orth Elrond yn furv venynses may tysmygis Frodo hy bos goes nes dhodho.  Yowynk o hi, mes nyns o.  Ny davsa rew vyth orth plethennow hy gols tewl, hy diwvregh gwynn ha fas kler o levan ha dinamm, hag yth esa golow ster yn hy dewlagas splann, loes avel nos dhigommol; mes avel  myghternes hy semlans, hag yth esa tybyans ha godhvos yn hy govirans, avel den re wodhva meur a draow a veu dres gans an vlydhynyow.  A-ugh hy thal hy fenn o kudhys gans keghik a las arghansel gans roes a emmow byghan, ow tewynnya kann; mes nyns esa afinyans vyth dh'y gwisk loes medhel saw kyngel a dhel gonedhys a arghans.

Yndella yth o Frodo dhe weles neb na welsa marnas boghes a dus varwel; Arwen myrgh Elrond, hag ynni, dell veu leverys, semlans Luthien re dhothya war an norvys arta; ha hi a veu henwys Undomiel, rag hy bos Sterennvo12 hy fobel.  Dre dermyn hir hi re beu yn tir neskerens hy mamm, yn Lorien dres an menydhyow, ha nyns o saw a-gynsow may tehwelsa hi yn Pansaven dhe ji hy thas.  Mes yth esa hy breder, Elladan hag Elrohir, dhe-ves ow kul anethow; rag lieskweyth i dhe varghoga pell gans Pellgerdhoryon a'n North, ow kovhe prest torment aga mamm yn fowys an orkow.

Nevra ny welsa Frodo tekter a'n par na yn tra vew ha ny's dysmygsa ev yn y vrys; hag ev o ha sowdhenys hag ankombrys bos esedh ragdho orth moes Elrond yn-mysk oll an dus ma pur ughel ha teg.  Yth esa kador wiw ragdho hag ev o ughelhas war bluvogow pals mes hwath ev a omglewas pur vyghan ha nebes kammdhesedhys; mes an omglewans na a dremenas yn skon.  An wledh o lowen hag an boes o gorfalster dh'y nown.  Termyn pell a dremenas kyns ev dhe vires a-dro arta po treylya war-tu ha'y gentrevogyon.

Kynsa, ev a hwilas y gowetha.  Sam re byssa kummyas dhe servya orth y vester, mes ev re beu kedhlys ev dhe vos gwester enorys y'n prys ma.  Frodo a allas y weles lemmyn, owth esedha gans Pyppyn ha Merri orth penn ughella onan a'n moesow tenewen ogas dhe'n hirarethva.  Ny allas ev gweles Hirgarr.

Ryb Frodo dh’y du a-dhyghow yth esa owth esedha korr gans semlans poesek, gwiskys yn kevoethek.  Y varv, pur hir ha gowlek, o gwynn, ogas mar wynn avel pann gwynn-ergh y dhillas.  Gwiskys gans grogys arghansel o ev, hag a-dro dh'y gonna a gregi kadon a arghans hag adamantys.  Frodo a hedhis dybri rag mires orto.

'Dynnargh hag omvetyans da!' a leveris an korr, yn-dann dreylya war-tu hag ev.  Ena ev a sevis hag omblegya.  'Glóin kavadow dhis,' yn-medh ev hag omblegya isella hwath.

'Frodo Bagyns kavadow dhiso ha'th teylu,' a leveris Frodo yn ewn, yn-dann sevel gans marth ha skattra y bluvogow.  'Yw ow dysmyk ewn ty dhe vos an Glóin a-vri, onan a'n dewdhek keskoweth Thoryn Derowskoes meur?'

'Ov, dhe-wir,' a worthybis an korr, yn-dann guntell an pluvogow ha gweres yn kortes orth Frodo dhe dhasesedha war y gador.  'Ha ny wovynnav, drefenn my dhe vos kedhlys seulabrys, ty dhe vos kar ha her adoptys  agan koweth Bylbo gerys-da.  Gas vy dhe geslowenhe genes orth dha dhasyaghheans.'

'Meur ras dhis yn feur,' a leveris Frodo.

'Ty re wrug nebes anethow pur goynt dell glewav,' yn-medh Glóin.  'Yth omwovynnav yn feur a-dro dhe'n dra a dhre peswar hobbyt dre vyaj mar bell.  Ny hwarva travyth a'y bar a-ban dheuth Bylbo genen ni.  Mes martesen ny via gwiw my dhe wovynn re,  drefenn nag yw da gans Gandalf nag Elrond kewsel yn y gever dell hevel!'

'My a dyb ma na gewsyn yn y gever, na hwath dhe gyns,' a leveris Frodo yn kortes.

Ev a dhysmygis ma nag o gwiw mater an Bysow avel kows anformel yn chi Elrond keffrys; hag yn neb kas ev a vynnas ankovhe a-dro dh'y ahwer dre bols.  'Mes govynnus ov vy yn kekemmys,' a geworras ev, 'dhe dhyski a'n dra a dhre korr mar a-vri pellder hir a-dhiworth an Menydh Morynysek.'

Glóin a viras orto.  'Mar ny glewsys seulabrys, my a dyb ma na gewsyn a henna ynwedh.  Arloedh Elrond a vydh agan gelwel oll kyns pell, dell grysav, hag ena ni oll a vydh klewes traow pals.  Mes yma meur a draow erell a yll bos leverys.'

Dre dermyn o gesys a'n boes i a geskewsis warbarth, mes Frodo a woslowas moy es kewsel; rag nowodhow a'n Shayr,  saw an Bysow, dhe heveli bos byghan ha pell dhe-ves hag anpoesek, ha Glóin a dherivas meur a-dro dhe hwarvosow yn ranndiryow north Gwylvostir13.  Frodo a glewas Grymbeorn Koth, mab Beorn, dhe dhos ha bos arloedh a lies gwer hardh, hag y'ga thir ynter an Menydhyow ha Myrkoes14 ny vedhsa mos nag ork na vleydh.

'Dhe wir,' yn-medh Glóin, 'heb an Veornagh, an dreusva dhiworth Glynn15 dhe Bansaven a dhothya ha bos analladow nans yw hirneth.  Gwer golonnek yns i hag i a with igor an Bolgh a-Wartha ha Rys Garrek.  Mes aga thollow yw kostek,' a geworras ev yn-dann shakya y benn; 'ha haval orth Beorn kyns nyns yw korryon pur dha gansa.  Hwath, len yns i, ha henn yw talvosek y'n dydhyow ma.  Nyns eus le vyth may ma gwer mar gowethek dhyn avel Glynn.  Gwerin da yns i, an Vardagh.  Mabwynn Bard an Gwareger yw aga arloedh, Brand mab Beyn mab Bard.  Myghtern krev yw ev, ha'y wlaskor a ystynn lemmyn pell dhe'n soth hag est a Esgaroth.'

'Ha pyth eus a'th tus dha honan?' a wovynnas Frodo.

'Yma meur dhe leverel, ha da ha drog,' a leveris Glóin: 'mes hwath yth yw da y'n brassa rann: feusik en bys lemmyn, kyn na dhienkyn diworth skeus an termyn ma.  Mars eus hwans dhis dhe-wir dhe glewes a-dro dhyn, pes da y fydhav dhe leverel orthis nowedhys.  Mes hedh orthiv pan vi skwith! Taves Korryon a worlavur pan esons i ow kewsel a'ga dornweyth, dell yw leverys.'

Ena, Glóin a dhallathas derivadow hir a hwarvosow yn gwlaskor an Gorryon.  Pur dha o ganso dhe gavoes goslowyas pur gortes; drefenn na dhiskwedhas Frodo skwithter vytholl ha ny assayas ev chanjya an keskows, kyn dheuth ha bos nebes kellys y gonvedhes yn mysk henwyn an dus ha'n tylleryow koynt ma na glewsa ev anedha kyns.  Dhe les o ganso, byttegyns, dhe glewes bos Dáin Myghtern yn-dann an Menydh hwath, ha koth o ev lemmyn (wosa treusi y dhew gans degves ha dew ugens bloedh), enoradow, ha golusek yn farthus.  Yth esa ganso hwath seyth a'n deg keskoweth a vatalyas y'n Vatel a Bymp Lu: Dwalin, Glóin, Dori, Nori, Bifur, Bofur ha Bombur.  Mar dew o Bombur ma na allas ev omwaya diworth y weli-dydh dh'y gador orth an voes, ha res o hwegh korr yowynk rag y dhrehevel.

'Ha pyth eus a-dro dhe Valin hag Ori hag Óin?', a wovynnas Frodo.

Skeus a dewlhas fas Glóin.  'Ny wodhyn ni,' a worthybis ev.  'An mater a Valin yw brassa rann an skila may teuth vy rag pysi kusul a neb a drig yn Pansaven.  Mes kowsyn a-dro dhe draow lowenna haneth!'

Ena, Glóin a dhallathas kewsel a oberennow y dus, ow leverel orth Frodo a-dro dh'aga lavur meur yn Glynn hag yn-dann an Menydh.  'Ni re wrug traow da,' a leveris ev.  'Mes y'n mater a vetolweyth ny yllyn ni parya gans ober agan tasow, ha lies a’ga hevrinyow yw kellys.  Ni a wra arvwisk da ha kledhedhyow gluw,  mes ny yllyn ni gul lemmyn po kaspows po lown yw par dhe'n re a veu gwrys kyns an dhragon dhe dhos.  Yn balweyth ha drehevel yn unnik y hworbassyn ni oberennow an dydhyow koth.  Splann via ty dhe weles dowrhynsyow Glynn Frodo, ha'n fentenyow, ha'n pollow!  Da via ty dhe weles an fordhow konsys gans meyn a liwyow pals!  Ha'n helyow ha stretow kowrvogowek16 yn-dann an dor gans gwaregow kervys yn furv gwydh; ha'n terrasow ha touryow war skoedhow an Menydh!  Ena y hwelses jy ma nag en ni diek.'

'Y fydhav dos ha'ga gweles, heb dout vyth mars eus chons dhymm,' yn-medh Frodo.  'Ass via marthus dhe Vylbo dhe weles oll an chanjyow yn Ynyalder Smawg!'

Glóin a viras orth Frodo ha minhwerthin.  'Bylbo o pur dha genes, a nyns o ev?' a wovynnas ev.

'O,' a worthybis Frodo.  'Y fia gwell genev y weles ev ages gweles oll an touryow ha palesyow y'n bys.'  

Wor'tiwedh an wledh a worfennas.  Elrond hag Arwen a sevis ha mos a-hys an hel, ha'n gwestoryon a’s holyas yn aray gwiw.  An darasow a veu tewlys yn igor, hag i eth a-dreus dhe helfordh ledan ha dres darasow erell, ha dos yn hel arall.  Nyns esa moesow ynni, mes yth esa tan splann ow leski yn oeles veur ynter an peulveyn kervys dhe'n dhew du.

Frodo a dheuth ha kerdhes gans Gandalf.  Homm yw Hel an Tan,' a leveris an pystrier.  'Omma y klewydh lies kan ha hwedhel - mar kyllydh pesya difun.  Mes gwag ha kosel yw herwydh usadow saw yn dydhyow dy'goel, ha tus a vynn ombrederi ha kavoes kosoleth a dheu omma.  Yma tan omma pup-prys, dre'n vlydhen oll, mes nyns eus meur a wolow nahen.'

Hag Elrond owth entra ha mos dhe'n gador a veu darbarys ragdho,  ilowydhyon elfek a dhallathas gul ilow hweg.  Yn lent an hel a lenwis, ha Frodo a viras yn lowen orth an fasow teg pals esa kuntellys warbarth;  golow owrek an tan a dhonsyas orta hag isterlentri orth aga gols.  A-dhesempis ev a welas, orth pellder berr diworth tu pella an oeles, denfurv vyghan owth esedha war skavell gans y geyn erbynn peulvan.  War an leur rybdho yth esa hanaf-diwes ha nebes bara.  Frodo a ombrederas mars o ev klav (mars esa kleves byttydh dhe dus yn Pansaven), ha ny allsa ev dos dhe'n wledh.  Dell hevelis, y benn o koedhys yn kosk war y vronn, ha yth esa pleg a'y vantell dewl tennys a-dreus dh’y fas.

Elrond eth ha sevel ryb an dhenfurv daw.  'Difun, mester byghan!' a leveris ev yn-dann vinhwerthin.  Ena, yn-dann dreylya war-tu ha Frodo ev a'n wayelwelis.  'Lemmyn, wor'tiwedh, y teuth an pols may fynnes jy, Frodo,' yn-medh ev.  'Ottomma koweth mayth esa hireth anodho dhis dre dermyn pell.'

An dhenfurv dewl a sevis y benn ha diskudha y fas.

'Bylbo!' a grias Frodo gans aswonnvos tromm, hag ev a lammas war-rag.

'Hou, Frodo chett!' yn-medh Bylbo.  'Ytho, ty re dheuth omma wor'tiwedh, yth esa govenek dhymm ty dh'y wul.  Wel, wel! Ytho, an wledh ma yw gwrys rag enora orthis jy, dell glewav.  Yma govenek dhymm ty dh'y omlowenhe!'

'Prag nag eses jy ena?' a grias Frodo.  'Ha prag nag esa kummyas dhymm dhe'th weles kyns?'

'Drefenn ty dhe vos yn kosk.  Y'th welis vy lieskweyth.  My re esedhas rybos gans Sam pub dydh.  Mes yn kever an wledh, ny wrav vy traow a'n par na yn feur lemmyn.  Hag yth esa neppyth arall o res dhymm y wul.'

'Pyth eses'ta ow kul?'

'Esedha ha tybi heb mar.  My a wra meur a henna y'n dydhyow ma, ha hemm yw an gwella tyller dh'y wul, herwydh usadow.  Difun, dar!' a leveris ev yn-dann ismires orth Elrond.  Yth esa terlenter splann yn y dhewlagas heb semlans a gosk a allas gweles Frodo.  'Difun!  Nyns en vy yn kosk, Mester Elrond.  Mar mynnowgh godhvos, hwi oll re dheuth a-dhiworth agas gwledh re a-varr, ha hwi re'm ankresyas - yn mysk dysmygi kan.  Yth esa kudynn dhymm yn linenn po diw, hag yth esen vy ow tybi y'ga hever; mes lemmyn ny vydhav vy aga howlwul.  Y fydh kemmys a gana may fydh herdhys glan an tybyansow diworth ow fenn.  Res vydh dhymm gul dhe'm koweth an Dúnadan dhe'm gweres.  Ple'ma ev?'

Elrond a hwarthas.  'Y fydh ev kevys,' a leveris ev.  'Ena, y fydh mos hwi dew yn kornell ha kowlwul agas oberenn, hag y fydhyn hy klewes ha'y breusi kyns gorfenna agan kevywi.'  Kannasow a veu dannvenys rag kavoes koweth Bylbo, kyn na wodhva nagonan an le mayth esa ev, na'n skila nag esa ev y'n wledh.

Rag an termyn, Frodo ha Bylbo a esedhas an onan ryb y gila, ha Sam a dheuth yn skon hag omdhesedha ogas dhedha.  I a geskewsis warbarth dre levow kosel, heb arwodhvos a'n lowender hag ilow y'n hel a-dro dhedha.  Nyns esa meur a nowodhow dhe Vylbo a-dro dhodho y honan.  Wosa gasa Trehobbyt ev re wandersa a-dro yn antowlek, po a-hys an Fordh po y'n powdir a-denewen; mes yn neb maner ev re lewsa pup-prys war-tu ha Pansaven.

'My a dheuth omma heb meur a aneth,' yn-medh ev, 'ha wosa powes yth yth vy war-rag gans an gorryon dhe Lynn: ow diwettha vyaj.  Ny vydhav vy vyajya arta.  Balin koth re alsa.  Ena y tehwelis vy omma, hag omma yth esen vy a-dhia an termyn na.  My re wrug traow divers.  My re skrifas nebes moy a'm lyver.  Ha, heb mar, my a dhysmyk nebes kanow.  I a's kan a dermyn dhe dermyn: saw rag ow flesya, dell dybav; drefenn nag yns i da lowr rag Pansaven, heb mar.  Ha goslowes a wrav ha tybi a wrav.  Dell hevel, ny wra besya termyn omma, yth yw hepken.  Tyller marthus dhe-wir.

My a glew nowodhow a bub eghenn, diworth an tiryow dres an Menydhyow, ha 'mes an Soth mes boghes diworth an Shayr.  My a glewas a-dro dhe'n Bysow, heb mar.  Gandalf re beu omma lieskweyth.  Kyn na leveris ev meur orthiv vy, ev re dheuth ha bos kevrinekka es bythkweyth kyns y'n vlydhen po diw yw passys.  An Dúnadan re leveris moy dhymm.  Ass yw koynt ow bysow dhe wul kemmys a ankresyans!  Anfeusik yw na wrug Gandalf kavoes skonna moy a dherivadow. Y hallsen vy ow honan dri an dra omma nans yw pell heb kemmys a ahwer.  My re dybis treweythyow a-dro dhe dhasweles dhe Drehobbyt rag y gyrghes; mes yth esov vy ow tos ha bos koth, hag i a'm lettya: Gandalf hag Elrond. Dell heveli, i a dybi bos an Eskar orth ow hwilas yn pub le, hag ev a wrussa kigereth dhymm, mara'm synsa ev ow kwandra a-dro y'n Gwylvos.

'Ha Gandalf a leveri:  "An Bysow re dremenas war-rag, Bylbo.  Ny via dhe-les po dhiso po dhe dus erell, mar kwruss'ta assaya mellya yn y gever arta."  Kampoell koynt o, gwiw diworth Gandalf.  Mes ev a leveris ev dhe witha warnas, ytho, ny'n helghis vy.  Pes da ov dhe-wir dhe'th weles salow omma.'  Ev a hedhis ha mires gans dout orth Frodo.

'Usi ev genes omma?' a wovynnas ev yn unn hwystra.  Ny allav vy omlettya omglewes govynnus, ty a woer, wosa oll a glewis vy.  Y fia pur dha genev gyki orto arta.'

'Usi, ymava genev,' a worthybis Frodo, yn-dann omglewes anvodh koynt.  'Y semlans yw an keth ha bythkweyth kyns.'

'Wel, y fia da genev y weles saw pols berr,' yn-medh Bylbo.

Pan omwis’sa ev, Frodo re notsa an Bysow dhe vos gorrys dhe gadon nowydh, skav mes krev, a-dro dh'y gonna hag ev ow koska.  Yn lent ev a'n tennas ha diskwedhes.  Bylbo a ystynnas dorn.  Mes Frodo a gildennas an Bysow yn skon.  Gans ankres ha marth ev a aswonnis nag esa ev ow mires orth Bylbo namoy; dell hevelis, skeus re dhothya yntredha , ha dresto ev a welas kroadur byghan krebogh gans fas nownek ha diwdhorn askornek ow palvala.  Ev a omglewas hwans dh'y weskel.

Dell hevelis, an ilow ha'n kanow a-dro dhedha a hokyas ha taw a dheuth.  Bylbo a viras yn skon orth fas Frodo ha treusi dorn a-rag y dhewlagas.  'My a gonvedh lemmyn,' a leveris ev.  'Kudh e!  Drog yw genev: drog yw genev an bern ma dhe goedha warnas: drog yw genev 'dro dhe bup-tra.  A nyns eus gorfenn dhe anethow?  Nag eus, dell dybav.  Pup-prys yth yw res dhe nebonan arall dhe besya an hwedhel.  Wel, ny yll bos hedhys.  Eus skila dhe assaya kowlwul ow lyver, dell omwovynnav?  Mes, na brederyn 'dro dhe henna lemmyn - klewyn nebes Nowodhow gwir!  Lever orthiv a-dro dhe'n Shayr!'

Frodo a gudhas an Bysow, ha'n skeus a dremenas heb gasa saw temmik a gov.  Yth esa golok hag ilow Pansaven a-dro dhodho arta.  Bylbo a vinhwarthas ha hwerthin yn lowen.  Pub temmik a nowodhow a-dhiworth an Shayr a allas leverel Frodo - gweresys hag ewnhes a dermyn dhe dermyn gans Sam - o dhe les yn feur dhodho, ha treghyans an anpoesekka gwydhenn ha prattys an byghanna flogh yn Trehobbyt.  Yth esens i mar dhown yn mysk hwarvosow an Peswar Kwartron ma na wrussons i notya devedhyans gour gwiskys yn pann glas du.  Dre lies mynysenn ev a sevis ha mires war-nans orta gans minhwerthin.

A-dhesempis Bylbo a viras yn-bann.  'Ah, ottaji wor'tiwedh, Dúnadan!' a grias ev.

'Hirgarr!' yn-medh Frodo.  'Dell hevel yma meur a henwyn dhis.'

'Wel, Hirgarr yw onan na glewis vy kyns, yn neb kas.' a leveris Bylbo.  'Prag y hwre'ta y elwel yndella?'

'I a'm gelow yndella yn Brenn.' a leveris Hirgarr yn unn hwerthin, 'hag yndella y feuv kommendys orto.'

'Ha prag y hwre'ta y elow Dúnadan?' a wovynnas Frodo.

'An Dúnadan,' yn-medh Bylbo.  'Lieskweyth yw ev gelwys yndella omma.  Mes my a dybis ty dhe wodhvos lowr a Elvek dhe aswonn dún-adan : Gour an West, Numenoragh.  Mes nyns yw hemma termyn gwiw rag dyskansow!'  Ev a omdreylyas war-tu ha Hirgarr.  'Ple'th eses'ta, ow howeth?  Prag nag eses'ta y'n wledh?  Yth esa an Arloedhes Arwen ena.'

Hirgarr a viras yn-nans orth Bylbo yn sevur.  'My a woer,' yn-medh ev.  'Mes lieskweyth yth yw res my dhe worra a-denewen lowender.  Elladan hag Elrohir re dhehwelas 'mes an Gwylvos yn anwaytys, hag yth esa nowodhow dhedha a vynnis vy aga klewes distowgh.'

'Wel, ow howeth,' a leveris Bylbo, 'wosa klewes an nowodhow, a yllydh ri dhymmo pols?  Yma res dhymm a'th weres gans neppyth ter.  Elrond a lever bos res dhymm gorfenna an gan ma kyns diwedh an gorthugher ma, ha hedhys ov.  En yn kornell ha'y splanna!'

Hirgarr a vinhwarthas.  'War yew ytho!' a leveris ev.  'Gas vy hy klewes!'

Frodo a veu gesys y honan dre bols, drefenn Sam dhe goedha yn kosk.  Y honan o ev hag ev a omglewas nebes gwayvys, kyn feu kuntellys gwerin Pansaven oll a-dro dhodho.  Mes an re ogas dhodho o taw, hag i ow koslowes orth an ilow a levow ha maynys, ha ny goelsons i orth travyth arall.  Frodo a dhallathas goslowes.

Yn kynsa, tekter an melodiow ha'n geryow keswiys der tavosow elfek a'n synsas yn-dann husenn kettell dhallathas ev attendya orta,  kyn na’ga konvedhas ev saw boghes.  Dell hevelis dhodho, an geryow a wrug furvow, hag igerys a-ragdho yth esa gwelyow a diryow pell ha traow splann na wrug ev dysmygi hwath; ha'n hel danenowys a dheuth haval orth niwl owrek a-ugh moryow a ewyn a hanasas orth emlow an bys.  Ena, an husenn a dheuth ha bos moy haval orth hunros, bys pan omglewas ev bos avon dhibenn a owr hag arghans ow hwedhi hag ow frosa dresto, re routhek o dhe gonvedhes hy fatron; hi a dheuth rann an ayr esa ow polsa a-dro dhodho, ha hi a'n gorlybyas ha beudhi.  Yn skon ev a sedhis yn gwlaskor dhown a gosk.

Ena ev a wandras, dre dermyn hir, yn hunros a ilow a dheuth ha bos dowr ow resek hag a dheuth ha bos lev a-dhesempis.  Dell hevelis, yth o lev Bylbo, ow keurgana gwersow.  Kosel ens yn kynsa hag ena klerra y pesyens i.

Eärendil hardh o marner kyns

a daryas yn Arvernien;

yn Nimbrethil 'th oberis ha

gul skath vrav rag gul vyaj hen;

Hy goelyow arghans gwiys teg,

a arghans teg hy lugern splann,

hy flour-rag gwrys yn furv alargh,

ha war'n baneryow golow kann.

'Vel myghtern hen ervys 'veu ev

gans kaspows grev a gylghyow loes,

y skoes gans runyow skrifys down

rag gwitha own ha drog ragdho.

Gwarak a gorn-dragon 'veu gwrys,

y sethow gwrys a eboni,

a arghans splann y hoberjon

ha hir y woen chalsedoni.

Kolonnek gans kledha a dhur,

y vasnet meur a adamant,

pluvenn a er a-wartha penn

ha splann; gwyrven dh'y vronn efan.

Yn-dann an Loer ha ster, diworth

trethow an North ev eth a-bell,

sowdhenys yn hynsyow a hus

ha dydhyow dres tiryow marwel.

D'worth dor a horn y'n Tiryow Rew

gans skeusow tewl war vreow fell,

d'worth syghor krin yn gwylvos poeth

ev eth gans toeth, ha gwandra pell

war voryow tewl yn hyns an nos  

a-bell, ha dos yn Nos Travyth,

ha mos arta heb gweles mann

na vorlann splann na wolow vyth.

Gans goelyow leun dre wynsow krev

y fias ev der ewyn yeyn

d'worth west dhe est, dhe-dre yn tall

ha heb rag-galow yn toeth men

Y teuth yn nij Elwing dhodho

gans flamm enowys; splannder kann

ow leski gwynn 'vel adamant,

yth esa, rann hy thorgh, an tan.

Y kelmis Silmaril orto,

kurunys o gans golow bew.

Heb own, ow treylya gorhel meur;   

golow, yn eur a nos, yn fyw.

D'worth Tir Heb Oes a-dreus dhe’n Mor

'teuth tewedh meur ow sevel rydh;

gwyns bras y nerth yn Tarmenel,

yn hynsyow pell a'gan norvys;

owth herdhya orth y worhel hardh

'vel hwyth ow tardha 'dreus an mor

eskesys loes, terfyskus fest,

d'worth est dhe west yn gwynsow oer.

Dre Nos Bythkwethek, degys hwath,

mordonnow skav ha du ha rydh,

dre lewyow tewl ha dres morlann

beudhys yn-dann an liv kyns Dydh.

Y klewis ev war dreth a berl;

gorfenn an nor, an ilow hir

ha tonnow bras dibowes prest,

ow rolya fest orth jow'lys kler.

Menydhyow taw y hwelas ev;  

ow sevel krev war dhewlin bell

a Eldamar ha Valinor

yw gwelys d'worth an moryow kel.

'Vel gwandryas diworth an nos

y hwrug ev dos yn porth gwynn teg,

wostiwedh saw yn Elfustir

gans golow kler hag ayr yw hweg,    

yn-dann bre Ilmarin may splann

a-is yn nans yw serth, lugern

a Dirion; hy thouryow prout

yn dowr Lynndhu yw gwelys kler.

Y taryas ev y'n tyller na

ha kanow da y'n dysksons i,

ha hwedhlow hen gans doethyon fur,

telynn a owr y trosons i.

Y'n gwisksons i gans dillas kann,

golowys splann a-ragdho, ha

dre'n Kalakirian y teuth

yn tiryow kudh, y studh; truan.

Y teuth ev bys yn hel heb oes;

ynni a goedh blydhynyow splann,

ha raynya hwath an Myghtern Hen

ha prest war Menydh Ilmarin,

ha geryow taw 'veu kewsys kler

a werin Gwer hag aghow-Elf,

ha gwelys traow yw dres an nor

yw kudhys d'worth tus oll marwel.

Gorhel nowydh 'veu gwrys ragdho,

a vithril o ha gweder bol,

hy flour ow splanna; roevow vyth

na woelyow orth gwern arghans oll:

an Silmaril 'vel lugarn splann

ha baner kann, flamm bew dhodho,

gorrys hewel gans Elbereth;

Varda a dheuth ha gul ragdho

diwaskell wynn, anvarwel hardh

ha gorra warnodho dever

dhe vyajya y'n ebron dibenn,

a-dhelergh splannder Howl ha Loer.

D'worth breow ughel yn Aman;  

dowrow arghansel, gwynsow hweg,

y nijas ev; golow a-bell

ow kwandra pell dres Menydh teg.

D'worth penn an nor y treylyas ev

gans hireth grev rag dos arta

dh'y dre, der skeusow, vyaj hir,

ow leski kler 'vel sterenn, ha

dres niwlow tewl y teuth avel

flamm kann a-bell 'dherag an Howl,

ha marthus kyns bora dhe dhos

yn Nordir, loes ow frosa dowr.

Dres Norvys-Kres y treusis ev

ha klewes levow wor'tiwedh;

an ahwer a vorenyow-elf

y'n dydhyow fell, blydhynyow hen.

Mes orto 'th esa dever meur;

bys yn an Loer disliw dhe dhos,

dhe besya prest heb tarya moy

yn morlann mayth yw marwel tus.

Bys vykken hwath kannas y fydh,

heb powes vyth d'worth dever prest;

dhe dhoen a-bell y lugarn splann,

an Deger Flamm a Westiredh.

An geurgan a worfennas.  Frodo a igoras y dhewlagas ha gweles bos esedhys Bylbo war y skavell a-ji dhe gylgh a woslowysi esa ow minhwerthin ha takkya.

'Yth yw res lemmyn a'y klewes arta.' a leveris unn Elf.

Bylbo a sevis hag omblegya.  'Feklys ov, Lindir,' yn-medh ev.  'Mes y fia re skwithus dh'y dasleverel oll.'

'Ny via re skwithus ragos jy,' a worthybis an Elfow yn unn hwerthin.  Y hwodhes nag osta nevra skwithys dre dhythya dha wersyow dha honan.  Mes ny yllyn ni gorthybi yn hwir dha wovynn wosa y glewes saw unnweyth!'

'Pyth?' a grias Bylbo.  'A ny yllowgh hwi dysmygi py rannow a veu gwrys genev vy ha'n re gans an Dúnadan?'

'Nyns yw es ragon dhe aswonn an dihevelepter ynter dew dhen marwel.' a leveris an Elf.

'Flows, Lindir,' a leveris Bylbo yn unn renki.  'Mar ny yll'ta aswonn diveleptrow ynter Gour ha Hobbyt, dha vreus yw gweth es dell dybis vy.  Mar dhihaval avel pys hag avalow yns.'

'Martesen. Yth yw dihaval semalans deves yn dewlagas deves erell heb dout,' yn-medh Lindir yn unn hwerthin.  'Po yn dewlagas bugeledh dheves.  Mes ny wrussyn ni studhyans a dus varwel.  Yma negys arall dhyn.'

'Ny vydhav vy dadhla genes,' yn-medh Bylbo.  'Koskek ov vy wosa kemmys a ilow ha kana.  Hwi a yll dysmygi mar mynnydh.'

'Ev a sevis ha dos war-tu ha Frodo.  'Wel, henn yw gwrys,' a leveris ev, kosel y lev.  'Ev a hwarva yn fordh gwell es dell waytis vy.  Nyns eus govynn a nessa tro lieskweyth.  Pandr'a dybydh yn hy hever?

'Ny vydhav vy assaya dysmygi,' yn-medh Frodo yn-dann vinhwerthin.

'Ny res,' a leveris Bylbo.  'Dhe-wir, oll a veu gwrys genev vy.  Saw Aragorn o ter my dhe worra ynni neppyth a-dro dhe ven glas.  Ev a dybis bos henna poesek dell hevelis.  Ny wonn praga.  Apert o ev dhe dybi bos an dra oll dresov, hag ev a leveris bos ow negys ow honan mars en vy tontek lowr dhe wul gwersow 'dro dhe Eärendil yn chi Elrond.  Ewn yw ev martesen.'

'Ny wonn,' a leveris Frodo.  'Gwiw o yn neb maner, dell hevelis dhymm, mes ny allav vy y styrya.  Hanter yn kosk en vy pan dhallethsys, ha dell hevelis hi a besyas war-rag diworth neppyth mayth esen vy ow hunrosa a-dro dhodho.  Ny gonvedhis vy bos dha lev ow kewsel kyns tamm ogas dhe'n diwedh.'

'Kales yw dhe besya difun omma dhe-wir, kyns bos aswonnys an tyller,' yn-medh Bylbo.  'Kyn nevra ny gavsa hobbytow ewl elfek rag ilow ha bardhonieth ha hwedhlow.  Dell hevel, i a's gar kemmys ha boes, po moy.  I a vydh pesya dre dermyn pell hwath.  A via da genes slynkya dhe-ves rag kewsel nebes moy yn kosel?'

'A yllyn ni?' yn-medh Frodo.

'Heb mar.  Hemm yw lowender yn le negys.  Deus ha mos dell vynnydh, mes na wra tros.'

I a sevis ha kildenna yn kosel y'n skeusow, ha mos war-tu ha'n darasow.  I a asas Sam, down yn kosk hwath gans minhwerthin orth y fas.  Yn despit dh'y dhelit a vos yn herwydh Bylbo, Frodo a omglewas nebes edrek hag i ow kasa Hel an Tan.  Yn kettermyn hag i ow treusi an treudhow unn lev kler a iselhas yn-dann gana.

A Elbereth Gilthoniel,

silivren penna miriel

o menel aglar elenath!

Na chaered palan-diriel

o galadhremmin ennorath.

Fanuilos, le linnathon

nef aer, si nef aearon!

Frodo a hedhis pols, yn-dann vires war-dhelergh.  Yth esa Elrond yn y gador hag yth esa an tan orth y fas haval orth golow hav orth gwydh.  Ogas dhodho yth esedhas Arloedhes Arwen.  Gans marth Frodo a welas bos Aragorn ow sevel rybdhi; y vantell dhu o tewlys war-dhelergh dres y skoedh, ha dell hevel ev o gwiskys gans kaspows elfek, hag yth esa sterenn ow splanna orth y vronn.  I a gewsis warbarth, hag ena Arwen a omdreylyas war-tu ha Frodo distowgh dell hevelis dhodho, ha golow hy dewlagas a goedhas warnodho diworth pellder ha gwana y golonn.

Ev a sevis stag, gorhenys, ha syllabennow hweg an gan elfek a goedhas a-dro dhodho haval orth jowelys kler a eryow ha melodi kemmyskys.  'Kan a-barth Elbereth yw,' a leveris Bylbo.  'I a vydh kana honna, ha kanow erell a'n Wlaskor Vennesik, lieskweyth haneth.  War yew!'

Ev a hembronkas Frodo dh'y stevell vyghan y honan.  Yth esa daras y'n lowarth dhedhi ha settys o war-tu ha'n soth a-dreus dhe gownans an avon Bruinen.  Ena i a esedhas dre dermyn hir, ow mires dres an fenester orth an ster splann a-ugh an koesow owth yskynna yn serth an kownans, hag ow kewsel yn kosel.  Ny gowssons i namoy a nowodhow byghan an Shayr pell dhe-ves, na'n skeusow tewl ha peryllow esa yn aga hyrghynn, saw a'n draow teg re welsens i y'n norvys warbarth, a'n Elfow, a'n ster, a wydh, ha tro hwar an vlydhen splann y'n koes.

Wor'tiwedh y teuth knouk orth an daras.  'Gav dhymm mar mynnowgh,' a leveris Sam yn-dann worra y benn y'n stevell, 'mes ‘th esen vy owth omwovynnav mars y’ res dhywgh a neppyth.'

'Ha gav dhymmo, Sam Gamji,' a worthybis Bylbo.  'My a dyb dha lavar gwir yw bos eur wiw dha vester dhe vones dh'y weli.'

'Wel, syrr, ‘ma Kusulyans a-vorrow a-varr, de’ wrav vy klewes, ha n’wrug ev sevel y'n kynsa tro ma's hedhyw.'

'Gwir dhe-wir, Sam,' a leveris Bylbo yn unn hwerthin.  'Ty a yll goresek dhe-ves ha leverel orth Gandalf ev dhe vos gyllys dh'y weli.  Nos dha, Frodo!  Gwynn ow bys, da re beu dhe'th weles arta!  Nyns eus tus vyth haval orth hobbytow rag gul keskows da.  Yth esov vy ow tos ha bos pur goth, hag yth esov vy ow talleth omwovynn mar kwrav vy bewa hir lowr dhe weles dha japtraow a'gan hwedhel.  Nos dha!  Y hwrav vy kerdhes y'n lowarth, dell dybav, ha mires orth ster Elbereth.  Kosk yn ta!'                                    

*1 'Ogas dhe'n als'  Used here to translate 'touch and go', also used for 'a close shave'.  

*2 'Bysowvoekka'  Ringwraith   

*3 '...yn kettep tro...' 'Until the last moment', adapted from 'yn kettep gwas' - 'to the last man'.  

*4 Travythter  'Nothingness'.

*5 Vilvleydh  (m.n.) Warg

*6 Denvleydh  (m.n.) Werewolf

*7 Furelfow  'Elven-wise'

*8 Gwlaskor Vennesik Blessed Realm

*9 Pelven (m.n.)  Boulder

*10 Omdhehweles (v) To return to one's normal state

*11 Hirarethva  (f.n.) Dias

*12 Sterennvo  (f.n.) Evenstar / Evening Star (Arwen)    

*13 Gwylvostir  (p.n.) Wilderland (Rhovanion)

*14 Myrkoes  (p.n.)  Mirkwood (Phonetic adaptation by Tolkien from historical geographical references)

*15 Glynn  (p.n.)  Dale

*16 Kowrvogowek  Cavernous (Implying great size rather than just similarity to a cave)