12. Fo dhe'n Rys
Kynsa Skrif - First Draft (updated to Gerlyver Meur 2nd edition)
Pan dhasomarwodhva*1 Frodo, yth esa ev ow synsi yn tynn orth an Bysow hwath. Yth esa ev ow korwedha ryb an tan o bernys yn ughel hag ow leski yn splann. Yth esa y dri howeth ow plegya dresto.
'Pandr'a hwarva? Ple'ma'n myghtern disliw?' a wovynnas ev yn kwyls.
Wosa y glywes ow kewsel, re ughlowenek ens i dre bols dhe worthybi; ha ny wrussons i konvedhes y wovynn. Wosa termyn berr ev a gonvedhas dre Sam na welsens i travyth saw furvow skeusek ankler ow tos war hag i. Distowgh, ha gans euth bras, Sam a gonvedhas y vester dhe dhisomdhiskwedhes; ha dhe'n pols na skeus du a fistenas dresto, hag ev a goedhas. Ev a glywas lev Frodo mes dell hevel ev a dheuth a-dhiworth pellder meur, po diworth yn-dann an dor, ow kria geryow koynt. Ny welsons i travyth moy, bys yn i dhe dhiskudha korf Frodo, ow korwedha avel marow, y fas war-nans war an gwels ha'y gledha yn-danno. Hirgarr a erghis orta dh'y dhrehevel ha'y worra nes dhe'n tan, hag ena ev a dhisomdhiskwedhas. Henn o nans o pol'ta.
Apert o Sam dhe dhalleth doutya orth Hirgarr arta; mes hag i ow kewsel ev a wrug dehweles, ev a omdhiskwedhas tromm diworth an skeusow. I o amovys, ha Sam a dennas y gledha ha sevel dres Frodo; mes Hirgarr eth skon war benn-glin rybdho.
'Nyns ov vy marghek-du, Sam,' a leveris ev yn fedhel, 'nag ov vy y'ga holmedh. My re beu owth assaya diskudha neppyth a-dro dh'aga gwayansow; mes ny wrug vy kavoes travyth. Nyns yw kler dhymm prag y hwrussons i mos heb omsettya arta. Mes nyns eus omglywans anedha yn le vyth a-dro.'
Pan glywas ev derivas Frodo, ev a dheuth ha bos leun a vern, ha shakya y benn ha hanasa. Ena ev a erghis orth Pyppyn ha Merri dhe boetha kemmys a dhowr hag y hyllens i y'ga halter vyghan, ha badhya an goli ganso. 'Gwithewgh da an tan, ha gwithewgh toemm Frodo!' yn-medh ev. Ena ev a sevis ha kerdhes dhe-ves, ha gelwel Sam war y lergh. 'My a dyb my dhe gonvedhes traow nebes gwell es kyns lemmyn,' a leveris ev, kosel y lev. Dell hevel, nyns esa moy es pymp eskar. Ny wonn prag nag esons i oll omma: mes my a dyb nag esa gwaytyans a dhefens dhedha. I re gildennas rag an termyn. Mes nyns yns i pell, dhe'm brys vy. I a vydh dos arta yn nos arall, mar ny yllyn ni diank. Yth esons i ow kortos drefenn i dhe dybi aga amkan dhe vos ogas dhe gowlwrys, ha ny yll fia an Bysow saw pellder berr. My a dyb, Sam, i dhe grysi bos goli marwel dhe'th vester, goli a vydh y fetha yn-dann aga brys. Godhvydhyn!'
Sam a dagas dre dhagrow. 'Na wra desper!' a leveris Hirgarr. 'Res yw dhis trestya ynnov lemmyn. Dha Frodo yw gwrys a dhafar kreffa es dell dismygis vy, kynth isprofya*2 Gandalf bos prevys yndella. Nyns yw ev ledhys, ha my a dyb ev dhe settya erbynn nerth tebel an goli termyn pella es dell wayt y eskerens. Y hwrav vy oll a allav dh'y weres ha yaghhe. Gwith orto yn ta ha my dhe-ves!' Ev a fistenas dhe-ves ha disomdhiskwedhes arta y'n tewlder.
Frodo a wogoskas, kynth esa payn y woli ow tevi yn lent, hag yth esa goyeynder marwel ow lesa diworth y skoedh dh'y vregh ha tu y gorf. Y gowetha a withas warnodho, ow toemmhe orto, hag ow padhya y woli. An nos a dremenas yn lent hag yn skwithus. Yth esa bora ow tevi y'n ebrenn, hag yth esa an kommynn ow lenwel gans golow loes, pan dhehwelas Hirgarr wor'tiwedh.
'Mirewgh!' a grias ev; hag yn unn warrgromma ev a dhrehevis diworth an dor huk dhu re worwedhsa ena kudhys gans an tewlder. Troes-hys a-ugh an gwremm a-woeles yth esa lash. 'Hemm yw lash kledha Frodo,' yn-medh ev. 'An unn pystik hepken a wrug ev dh'y eskar, soweth; drefenn bos ankisys, mes lownyow oll a bech orth an Myghtern euthek na a wra merwel. Marwella dhodho ev o hanow Elbereth.'
'Ha marwella dhe Frodo o homma!' Ev a wargrommas arta ha drehevel kollell hir moen. Yth esa golow yeyn dhedhi. Pan y's drehevas Hirgarr, i a welas bos bolghik ogas dhe benn hy hollell ha an bleyn o terrys dhe-ves. Mes hag ev dh'y sevel y'n golow ow tevi, i a lagattas gans marth, drefenn an lown dhe deudhi dell hevel, ha disomdhiskwedhes avel mog y'n ayr, ha nyns esa travyth saw unnsel an dornla yn dorn Hirgarr. 'Agh tru!' a grias ev. 'Yth o an gollell vollethek ma a wrug an goli. Yma boghes a dus lemmyn gans an sleghneth yaghhe rag gorthybi erbynn arvow tebel a'n par ma. Mes y fydhav gul an pyth a allav.'
Ev a esedhas, kemmeres dornla an dagyer ha'y gorra a-dreus y dhewlin, hag ev a ganas dresti kan lent der taves koynt. Ena, wosa y worra a-denewenn, ev a dreylyas war-tu ha Frodo ha dre lev medhel kewsel geryow na allas klywes an re erell. A-dhiworth an saghik dh'y rogys ev a dennas delyow hir plans.
'An delyow ma,' a leveris ev, 'my re gerdhis pell rag aga havoes; rag na wra tevi an plans ma y'n breow digloes; saw y'n pryskys nebes soth a'n Fordh. My a'n gavas y'n tewlder dre ethenn y dhel.' Ev a vrywis delenn ynter y vysies, ha hi a wrug ethenn hweg ha mosek. 'Feusik yw my dhe alloes y gavoes, awos bos plans yaghus a dhros Tus an West dhe Norvys Kres. Athelas a wrussons i y henwel, ha lemmyn ev a dev yn skant ha nes dhe dylleryow may hwrussons i po triga po kampya hepken; ha nyns yw godhvedhys y'n North, marnas gans nebes a wander y'n Gwylvos. Yma vertus meur dhodho, mes erbynn goli haval dhe henna y nerthow-yaghhe a vo munys.'
Ev a dewlis an del yn dowr ow pryjyon ha badhya orth skoedh Frodo. Blas an ethenn o diskwithus, hag an re a veu anpystigys a omglywis bos koselhes ha klerhes aga brys. Ynwedh, yth esa neb nerth dhe'n losow erbynn an goli, drefenn Frodo dhe omglywes bos lehes an payn hag ynwedh an yeynder-rewek dhe'n tu y gorf; mes ny wrug dehweles omglywans dh'y vregh, ha ny allas ev po sevel po devnydhya y dhorn. Yth esa edrek a-has dhodho a'y follneth, hag ev a omgeredhis a wannder a vodh; drefenn ev dhe gonvedhes lemmyn nag esa y dhesir y honan dhe worra an Bysow dh'y vys, mes yth esa ev owth obaya hwans owth erghi y eskerens. Ev a omwovynnas mar pesya ev bos mans dre y vywnans oll, ha fatell wrens i pesya aga vyaj alena rag. Ev a omglywas re wann dhe sevel.
Yth esa an re erell ow tadhla an keth govynn yn poran. Yn skon i a erviras dhe asa Penngewer seulvegyns. 'My a dyb lemmyn,' yn-medh Hirgarr, 'an eskar dhe vires orth an tyller ma dre nebes dydhyow. Mar teuth Gandalf omma, ev a via ynniys dhe varghogeth dhe-ves, ha ny vydh ev dehweles. Yn neb kas, y fydhyn ni peryllys yn feur omma nosweyth, wosa omsettyans nyhewer, ha skant ny yllyn ni omvetya gans peryll brassa yn py le pynag a yllyn.'
Kettell dheuth golow gwir an jydh, i a dhybris yn unn fyski ha fardella. Analladow o Frodo dhe gerdhes, ytho i a gevrannas bassa rann aga fardellow ynter an peswar anedha, ha gorra Frodo war an hoba. Dre'n dydhyow o passys an enyval truan re wellhas yn farthus; seulabrys dell hevel ev o tewwa ha kreffa, hag ev a dhallathas diskwedhes hegaredh rag y vestrysi nowydh, rag Sam yn arbennik. Apert o dyghtyans Byll Ferni dhe vos pur gales mars o an vyaj y'n gwylvos gwell dres eghenn es y vywnans kyns.
I a dhallathas war-tu ha'n soth. Res via treusi an Fordh, mes honn o an skaffa fordh dhe dir gwydhyella. Ha res o dhedha keunys; drefenn Hirgarr dhe leverel bos res gwitha toemm Frodo, nosweyth yn arbennik, ha tan a via nebes difresyans rag oll anedha. Ynwedh, yth esa war y dowlenn dhe verrhe aga fordh dre dhigamma diworth kogrenn vras arall an Fordh: war-tu ha'n est dres Penngewer hi a janjyas hy hyns ha gul pleg ledan war-tu ha'n north.
I eth yn lent ha gans rach a-dro ledrow soth-west an vre ha, wosa pols berr, dos dhe amal an Fordh. Nyns esa menek vyth a'n Varghogyon. Mes hag i ow fistena dresti i a glywas pell dhe-ves dew gri: lev yeyn ow kelwel ha lev yeyn ow korthybi. Yn unn grena i a lammas war-rag, ha gul hyns war-tu ha'n kaswydh a-rag. An tir a-dheragdha a dhiyskynnas war-tu ha'n soth, mes gwyls o ha heb hyns: bosow ha gwydh istevys*3 a devis yn bonniow tew ha spasow ledan ha difeyth y'ga mysk. An gwels o skant, garow ha loes; ha del an kaswydh o disliw ha yth esens i ow koedha. Tir heb cher o ha'ga vyaj o lent ha digennerthys. I a gewsas saw boghes hag i dhe droesya. Kolonn Frodo o grevys hag ev dhe vires orta, ow kerdhes rybdho ha'ga fasow war-tu ha'n dor ha kromm aga heyn yn-dann aga bern. Hirgarr ynwedh a hevelis bos skwith ha moredhek.
Kyns bos gorfennys kerdh an kynsa dydh payn Frodo a dhallethas meurhe arta, mes ny wrug ev kewsel yn y gever dre dermyn hir. Peswar dydh a dremenas heb chanj bras po a'n dor po a'n tirwel, saw Penngewer dhe sedhi yn lent a-dryv dhedha, hag a-ragdha an menydhyow a-bell a omdhiskwedha nebes nessa. A-dhia an kynsa kri na ny glewsens i na gweles sin vyth an eskar dhe verkya hyns aga fo po aga holya. Yth esa euth dhedha a'n euryow tewl, hag i a wre goelyas dew ha dew dre'n nos, pup-prys gans gwaytyans gweles furvow du ow skolkya y'n nos loes, enowys disliw gans an loer islennys dre gommol, mes ny welens i travyth, ha ny glywens i son vyth marnas hanasans del ha gwels gwedhrys. Ny wrens i omglywes unnweyth an klywes a dhrogedh a wrug omsettya er aga fynn y'n kommynn. Ny wrens i bedha perthi govenek an Varghogyon Dhu dhe gelli aga ol arta. Martesen, yth esens i ow kortos rag gul kontrewaytyans yn tyller kul.
Dhe benn an pympes dydh an dor a dhallathas dastrehevel yn lent yn-mes a'n nans ledan ha bas may hwrussens i diyskynna ynno. Hirgarr a dreylyas aga hyns war-tu ha'n north-est arta lemmyn hag y'n hweghves dydh i a dhrehedhas barr leder hir, ha gweles pell war-rag breow gwydhek gyllys yn gronn warbarth. A-barth-woeles dhedha i a allas gweles an Fordh ow mos yn unn kamma a-dro dhe ven an breow; hag a-dhyghow dhedha avon loes a splannas yn tisliw yn-dann an howlsplann terlesus*4. Y'n pellder i a wowelas avon arall hwath yn nans meynek hanter kudhys dre niwl.
'Soweth, res yw dhyn dehweles dhe'n Fordh omma dre bols.' a leveris Hirgarr. Ni re dheuth lemmyn dhe'n Wynnloesdhowr*5 yw henwys Mitheithel gans Elfow. Hi a ver a-dhiworth Goengewri*6 , an ugheldiryow-kowrvoekka*7 a-gledhbarth a Bansaven, hag omjunya gans an Ugheldhowr*8 pella y'n Soth. Nebes tus a's henwel an Loesliv*9 wosa henna. Avon meur yw kyns dos dhe'n Mor. Nyns eus fordh vyth dh'y treusi wosa hy fentenyow yn Goengewri marnas an Diwettha Pons may treus an Fordh warnodho.'
'Pyth yw an avon arall na a yllyn ni gweles pell dhe-ves eno?' a wovynnas Merri.
'Honn yw Ugheldhowr, Bruinen Pansaven,' a worthybis Hirgarr. 'An Fordh yw keslinennsek gans emlow an breow dre lies mildir a-dhiworth an Pons dhe Rys Bruinen. Mes ny wrug vy tybi hwath a-dro dhe'n fordh may hwren ni treusi an dowr na. Unn avon hag onan! Y fydh chons da ragon dhe-wir mar ny welyn an Diwettha Pons dhe vos synsys er agan pynn.
Y'n nessa dydh, a-varr y'n myttin, i a dhiyskynnas arta dhe amal an Fordh. Sam ha Hirgarr eth war-rag, mes ny dhismygsons i lergh a dremenyas po marghek vyth. Omma yn-dann skeus an breow hi a wrussa glaw. Breus Hirgarr o an glaw dhe goedha nans o dew jydh, ha golghi dhe-ves olow troes oll. Ny dreussa marghek vyth a-dhia ena, dh'y vreus ev.
I a fistenas war-rag toeth men, ha wosa po mildir po dew i a welas an diwettha pons a-ragon, a-woeles leder verr serth. Yth esa euth dhedha a weles denfurvow du ow kortos ena, mes ny welsons i travyth. Hirgarr a wrug dhedha omgudha yn prysk a-denewenn dhe'n Fordh, hag ev dhe vones war-rag rag hwithra.
Kyns pell ev a dhehwelas yn unn fistena. 'Ny allav vy gweles lergh vyth a'n eskar,' yn-medh ev, 'ha my a omwovynn yn feur a-dro dhe styr a henna. Mes my re gavas neppyth pur goynt.'
Ev a ystynnas y dhorn, ha diskwedhes unn jowel gwynnlas. 'My a'n gavas yn leys yn mysk an Pons,' a leveris ev. 'Beryl yw, men-elf. Ny wonn mar pia ev gorrys ena, po koedha dre jons; mes ev a dhre govenek dhymm. Y fydhav y dhegemmeres yn tokyn bos salow ni dhe dreusi war an Pons; mes dres henna ny vedhav vy gwitha war'n Fordh heb tokyn klerra.'
I a besyas war-rag arta distowgh. I a dreusis war an Pons yn salow, ny glywsons i son vyth marnas an dowr ow hwythfi erbynn y deyr warak veur. Wosa mildir an Fordh a dremenas dres kownans kul a wrug hyns war-tu ha'n north dre'n tiryow serth a-gledh dhe'n Fordh. Omma Hirgarr a dreylyas aga hyns a-denewen, ha kyns pell i o kellys yn tir tewl a wydh du, ow stumma aga hyns yn mysk ben breow talgamm.
Pes da o an hobbytow dhe asa an tiryow anlowenek ha'n Fordh peryllus a-dhelerghta; mes y hevelis dhedha bos godrosek hag angowethek an tir nowydh ma. Hag i ow mos war-rag an breow a-dro dhedha a dhrehevi tamm ha tamm. Yn tylleryow treweythus, war bennow ha drummow i a woweli hen fosow a ven, ha magoryow a dour: yth esa golok godrosek dhedha. Frodo, nag esa ow kerdhes, a'n jevo chons dhe lagatta war-rag ha tybi. Ev a borthas kov a dherivas Bylbo a-dro dh'y vyaj ha'n touryow godrosek a-gledhbarth a'n Fordh, y'n tir nes dhe goes an gowrvoekaow, an le may hwarvia y gynsa aneth gwir. Frodo a dhismygi i dhe vos y'n keth ranndir lemmyn, hag omwovynn mar tremennons i dre jons nes dhe'n keth tyller.
'Piw a drig y'n tir ma?' a wovynnas ev. 'Ha piw a wrug an touryow na? Yw henna tir kowrvoekkaow?
'Nag yw!' a leveris Hirgarr. 'Ny dhrehev kowrvoekkaow. Ny drig nagonan y'n tir ma. Tus a driga omma, nans yw oesow; mes nyns eus nagonan gesys lemmyn. I a dheuth ha bos pobel debel, dell dheriv henhwedhlow, drefenn i dhe goedha yn-dann skeus Angmar. Mes oll anedha a veu distruys y'n bresel a worfennas Myghterneth an North. Mes henn o nans yw mar bell lemmyn an breow dh'aga ankovhe, kynth eus skeus hwath war an tir ma.'
'Ple hwruss'ta dyski henhwedhlow a'n par na, mars yw gwag hag ankovek oll an tir?' a worthybis Peregryn. 'Ny lever ydhyn ha bestes hwedhlow a'n par na.'
'Ny ankov heryon Elendil traow oll yw passys,' yn-medh Hirgarr; 'ha lies traow moy es dell allav vy leverel yw kovhes yn Pansaven.'
'A wruss'ta mos dhe Bansaven lieskweyth?' a wovynnas Frodo.
'Gwrug,' a leveris Hirgarr. 'My a drigas ena kyns, ha hwath y tehwelav pan allav. Ena yma ow holonn; mes nyns yw ow tenkys dhe esedha yn kres, na hwath yn chi teg Elrond.'
An breow a dhallathas aga heas. An Fordh a-dhelerghta a withas y hyns war-tu ha'n Avon Bruinen, mes an dhew o kudhys diworth aga gwel lemmyn. An dremenysi a dheuth yn nans hir; kul, treghys yn town, du ha taw. Gwydh gans gwreydh koth ha treylys a gregis dres alsyow ha bernya war-dhelergh war ledrow serttha a bin.
An hobbytow a dheuth ha bos pur skwith. I eth war-rag yn lent, drefenn bos res dhedha kavoes fordh dre dir heb hyns, lettys gans meyn ha gwydh koedhys. I a wohelas yskynna dre dermyn mar bell dell allsons awos Frodo, ha drefenn bos kales dhe wir dhe gavoes fordh war-vann mes a'n nansow kul. I re beu dew jydh y'n tir ma pan wrug an gewer dos ha bos glyb. An gwyns a dhallathas hwytha prest a-dhiworth an West ha diveri dowr an moryow a-bell war penn tu an breow dre law niwlek ha gorlybyek. Gwlyghys ens i oll kyns nos, hag aga hampyans o anlowenek, drefenn nag allsons i gul tan. Y'n nessa dydh an breow a dhrehevas ughella ha serttha hwath a-ragdha, ha herdhys ens i dhe dreylya war-tu ha'n north mes a'ga hyns. Hirgarr a hevelis dos ha bos prederus: ogas dhe dheg dydh diworth Penngewer ens i hag yth esa aga kreunans a sosten ow talleth dos ha bos skant. An glaw a besyas.
Y'n gorthugher na i wrug aga hampva war estyllenn veynek gans fos a ven a-dryv dhedha, hag ynni fow vas, namoy es lodellik*10 y'n als. Frodo o dibowes. An gewer yeyn ha glyb re wrug moy a bayn es kyns dh'y woli, ha'n payn ha'n omglywans a woyeynder marwel a gemmeras dhe-ves y gosk. Ev a worwedhas yn unn dreylya ha goslowes yn ownek orth trosow fel an nos: gwyns yn aswaow meyn, dowr ow tevera, son krakk, men lows ow koedha tromm yn unn kryghylli. Ev a omglywas bos furvow du ow tos rag y vegi; mes pan wrug ev esedha ny welis ev mann saw keyn Hirgarr owth esedha yn unn warrgromma, ow megi orth y bibell, ha goelyas. Ev a worwedhas arta ha koedha yn hunros anes, may hwrug ev kerdhes war'n gwels yn y lowarth y'n Shayr, mes ev a hevelis bos disliw ha godewl, le kler es an skeusow du hir a sevis yn unn vires dres an ke.
Y'n myttin ev a dhifunas ha gweles an glaw dhe hedhi. An kommolennow o tew hwath, mes yth esens i ow terri ha skethow a ebrenn las disliw a omdhiskwedhas yntredha. Yth esa an gwyns ow chanjya arta. Ny wrussons i dalleth a-varr. Distowgh wosa aga hansel yeyn hag anblegadow Hirgarr eth dhe-ves y honan, wosa leverel orth an re erell dhe witha yn-dann goskes an als, bys pan tehwello ev. Y fynnas ev krambla war-vann, mars o galladow, ha mires orth gnas an tir.
Pan dhehwelas ev nyns o kolonnek y dherivas. 'Ni re dheuth re bell war-tu ha'n north,' a leveris ev, 'ha res yw dhyn kavoes fordh dhe dreylya war-tu ha'n soth arta. Mar pesyn y'gan hyns ni a vydh mos yn-bann yn Goengewri pell a-gledhbarth a Bansaven. Henn yw tir kowrvoekkaow, ha skant ny'n aswonnav. Martesen ni a allsa kavoes hyns dredho ha dos dhe Bansaven a-dhiworth an north; mes termyn re hir y fia, drefenn na wonn fordh, ha ny bessa agan boes. Ytho, res yw dhyn kavoes Rys Bruinen yn neb maner.'
Dre'n jydh na i a skramblas dres dor meynek. I a gavas bolgh ynter diw vre a'ga gorras yn nans war-tu ha'n soth-est, honn o an fordh a vynnsons, mes ogas dhe benn an jydh i a welas bos lettys aga fordh arta gans drumm a dir ughel; y vin, du erbynn an ebron, o terrys yn lies poyntys lomm haval orth dens heskenn sogh. Yth esa dewis dhedha po dehweles po yskynna dresto.
I a erviras assaya y yskynna, mes pur gales o. Kyns pell yth o res Frodo dhe dhiyskynna diworth an hoba ha gwynnel war-rag a-droes. Mes lieskweyth hwath i a gelli govenek a dhri aga hoba yn-bann, po, dhe-wir, kavoes hyns ragdha aga honan, bernys dell ens. Ogas ha gyllys o an golow ha skwithhes dinerth ens i oll pan wrussons i drehedhes an penn wor'tiwedh. I re grambsa war dhiber kul ynter dew boynt ughella, ha'n tir a goedhas yn serth arta, namoy es pellder berr a-rag. Frodo a goedhas yn unn dewlel war'n dor, ha gorwedha ena yn unn dhegrena. Y vregh a-gledh o marow, hag yth esa omglywes dh'y du ha skoedh haval orth bos ewines rewek gorrys warnedha. An gwydh ha'n meyn a-dro dhodho a hevelis bos skeusek ha disliw.
'Ny yllyn ni mos pella,' yn-medh Merri dhe Hirgarr. 'Dhe'm brys vy henna re beu re rag Frodo. Yth ov vy prederus yn feur a-dro dhodho. Pandra yllyn ni gul? A dybydh i dhe alloes y yaghhe yn Pansaven, mar tyffyn ni ena?
'Godhvedhyn,' a worthybis Hirgarr. 'Nyns eus travyth moy a allav vy gul y'n gwylvos, hag y woli yw an brassa skila bos hwans dhymm herdhya war-rag, mes unnver ov na yllyn ni mos pella haneth.'
'Pyth yw an dra gans ow mester?' a wovynnas Sam, isel y lev, ow mires orth Hirgarr yn unn bysi. 'Y woli o byghan ha deges yw seulabrys. Ny yllir gweles travyth moy es merk yeyn gwynn dh'y skoedh.'
'Frodo re beu tevys gans arvow an eskar,' a leveris Hirgarr, 'hag yma neb venim po drogedh owth oberi hag yw dres ow sleyghneth dh'y herdhya yn-mes. Mes, na wra hepkorr govenek, Sam!'
Nos o yeyn war an drumm ughel. I a enowis tan byghan yn-dann gwreydh kolmek pinenn goth esa ow kregi dres dyppa bas: dell hevelis, meyn re beu mengleudhyas ena. I a esedhas gyllys yn gronn warbarth. An gwyns a hwythas yeyn dre'n bolgh, hag i a glywas pennow an gwydh pella war-nans ow kyni hag ow hanasa. Frodo a worwedhas hanter yn hunros, ow tybi bos eskelli du ow fistena dresto, hag yth esa ow marghogeth war'n eskelli helghoryon esa orth y hwilas yn kewyow oll an breow.
An myttin a dardhas splann ha teg; an ayr o glan, ha'n golow o disliw ha kler yn ebron golghys dre law. Aga holonn o kennerthys, mes yth esa hwans dhedha a'n howl rag toemmhe aga eseli yeyn diwedhyn. Kettoeth ha golow an jydh, Hirgarr eth gans Merri rag arhwithra an tir a-dhiworth an penn orth tu est an bolgh. An howl re savsa hag yth esa ev ow splanna pan wrug ev dehweles gans nowodhow nebes moy lowenek. Yth esens i ow mos yn hyns ewn, po a-dro dhodho. Dre besya war-rag, yn-nans tu pella an drumm, y fia an Menydhyow a-gledh dhedha. Orth neb pellder war-rag Hirgarr re wowelas an Ugheldhowr arta, hag ev a wodhva bos an Fordh war-tu ha'n Rys pellder berr diworth an avon hag y'n tu nessa dhedha, kyn feu hi kudhys diworth aga gwel.
'Res yw dhyn mos war-tu ha'n Fordh arta.' yn-medh ev. 'Nyns eus govenek dhyn kavoes hyns dre'n breow ma. Py peryll pynag a vo a-dro dhedhi, an Fordh yw an unnsel hyns dhe'n Rys.
I a dhallathas arta kettell dyb'sens. I a dhiyskynnas tu soth an drumm yn lent; mes an hyns o esya es dell waytsens, drefenn bos le serth an leder dhe'n tu ma, ha kyns pell Frodo a allas marghogeth arta. Yth esa hoba truan Byll Ferni ow tiskwedha roas anwaytys a gavoes hyns, hag a selwel y varghek diworth keniver a jagys hag o galladow. Spyrys an bagas a ughelhas arta. Frodo ynwedh a omglywas bos gwell yn goglow an myttin, mes termyn a dermyn niwl a gudha y wel dell hevelis, hag ev a dreusi dorn a-rag y dhewlagas.
Yth esa Pyppyn nebes a-rag an re erell. Distowgh ev a dreylyas ha gelwel dhedha. 'Yma hyns omma!' a grias ev.
Pan y'n drehedhsons, i a welas na wrug ev kammgonvedhyans vyth: yn kler yth esa merk a lergh a yskynnas dre dreylyansow pals diworth a'n koesow a-woeles ha disomdhiskwedhes yn kradhel war benn an vre a-dhelerghta. Yn nebes tylleryow pur wann o ev ha gordevys, po tegys gans gwydh ha meyn koedhys; mes dell hevelis ev re beu devnydhys yn fenowgh yn neb termyn o passys. Hyns gwrys dre vreghow krev ha treys poes. Omma hag ena, gwydh koth re beu po treghys po terrys dhe'n dor, ha kerrek bras re beu po folsys po herdhys a-denewen rag gul fordh.
I a holyas an lergh dre bols, drefenn ev dhe brofya an esya fordh war-nans heb dout vyth, mes i eth war-rag gans rach, ha'ga freder a ynkressyas dell dheuthons i y'n koesow tewl, hag an hyns a dheuth ha bos klerra ha ledanna. Ev a dheuth a-dhesempis yn-mes a len a sybwydh, mos yn serth yn-nans leder, ha treylya yn tynn a-dro dhe gornell skoedh veynek an vre. Pan dheuthons i dhe'n gornell i a viras a-dro dhedhi ha gweles an hyns dhe besya war len kompes dhe ven als isel ughlennys gans gwydh. Orth an fos veynek yth esa daras ow kregi igor yn kamm der medyner veur unnik.
I a hedhis nessa dhe'n daras. Yth esa po fow po stevellven*11 a-dryv dhodho, mes nyns esa travyth a allas bos gwelys y'n tewlder a-ji. Dre herdhya gans aga nerth oll warbarth, Hirgarr, Sam ha Merri a allas igeri an daras nebes ledanna, ha Hirgarr ha Merri eth a-ji. Ny wrussons i mos pell, rag bos lies askorn koth ow korwedha war an leur ha nyns esa travyth arall a allas bos gwelys nes dhe'n entrans saw nebes sethow meur ha pottow terrys.
'Yn sertan henn yw toll-kowrvoekka, heb dout vyth!' a leveris Pyppyn. 'Dewgh yn-mes, hwi dhew, hag en. Lemmyn ni a woer an pyth a wrug an hyns ma - y fia tybyans da ni dh'y asa toetta.'
'Nyns yw res. Dhe'm brys vy,' yn-medh Hirgarr, hag ev ow tos yn-mes. 'Yn sur toll-kowrvoekka yw, mes eskesys dre bell yw dell hevel. Nyns yw res dhyn perthi own. Mes en war-nans gans rach, ha godhvedhyn.'
An hyns eth war-rag arta a-dhiworth an daras, ha wosa treylya war-dheghow arta a-dreus an len kompes ev a dhiyskynnas tromm yn-nans leder a wydhek dew. Pyppyn eth nebes a-rag gans Merri drefenn nag o da ganso diskwedhes orth Hirgarr ev dhe vos ownek hwath, ha Sam ha Hirgarr a dheuth nebes a-dhelergh dhe bub tu hoba Frodo, drefenn bos an hyns ledan lowr lemmyn rag po peswar po pymp hobbyt dhe gerdhes an eyl ryb y gila. Mes ny wrussons i mos pell kyns Pyppyn dhe dhehweles yn unn poenya, sywys gans Merri. Dyegrys o fara an dhew.
'Yma kowrvoekkaow dhe wir!' a leveris Pyppyn yn unn dyena. 'Dhe woeles yn lannergh pols war-rag. Ni a's gwelas der an wydh. Pur vras yns i!'
'Ni a vydh dos ha mires orta,' yn-medh Hirgarr, hag ev ow synsi gwelenn. Ny leveris Frodo mann, mes ownek o fara Sam.
An howl o ughel lemmyn, hag ev a splannas war-nans dre skorrow hanter-lommhes an gwydh, hag enowi an lannergh gans pollow a wolow splann. I a hedhis a-dhesempis orth an amal, ha lagatta dres korfow an gwydh, heb anella. Ena yth esa ow sevel an kowrvoekkaow: tri howrvoekka bras. Yth esa onan ow kwarrgromma, hag yth esa an dhew erell ow mires orto.
Hirgarr a gerdhas war-rag heb rach. 'Sav yn-bann, men koth!' a leveris ev, ha terri y welenn war an kowrvoekka esa ow kwarrgromma.
Ny hwarva travyth. Y teuth dyenans a varth a-dhiworth an hobbytow, hag ena oll anedha a hwarthas ha Frodo ynwedh. 'Wel!' yn-medh ev. 'Yth eson ni owth ankovhe agan istori teylu! Dell hevel an re ma yw an keth tri a veu kevys gans Gandalf, hag i ow kedrynna a-dro dhe'n fordh ewn dhe gegi trydhek korr ha hobbyt.'
'Nyns esa tybyans vyth dhymm ni dhe vos nes dhe'n tyller!' a leveris Pyppyn. Ev a wodhva an hwedhel yn ta. Bylbo ha Frodo re'n leveras lieskweyth; mes dhe wir nevra ny wrug ev y grysi yn tien. Lemmyn hwath ev a viras orth an kowrvoekkaow a ven gans gogrys, owth omwovynn mara's gwrella byw arta distowgh neb pystri.
'Yth esowgh hwi owth ankovhe moy es agas istori teylu, ynwedh oll a wodhyewgh bythkweth a-dro dhe gowrvoekkaow.' a leveris Hirgarr. 'Yma golow glan an jydh gans howl splann, mes hwath hwi a dheu hag assaya ow ownekhe dre hwedhlow a gowrvoekkaow byw orth agan gortos y'n lannergh ma! Yn neb kas, y fia da hwi dhe verkya bos neyth edhen koth a-dryv y skovarn. Henn a via tegenn pur anusadow rag kowrvoekka byw!'
Oll anedha a hwarthas. Frodo a omglywas y spyrys dhe dhasvywa: kovheans a'n kynsa aneth sewen Bylbo a wrug kolonn dhodho. An howl, ynwedh, o toemm ha lowenek, hag yth esa an niwl a-rag y dhewlagas ow klerhe nebes. I a bowesas pols y'n lannergh, ha gul aga li yn poran yn-dann skeus garrow bras an kowrvoekkaow.
'A vynn nebonan gul ragon neb kan, hag an howl ughel?' yn-medh Merri, wosa i dhe worfenna. 'Ny wrussyn ni po kan po hwedhel dre dhydhyow.'
'A-dhia Penngewer,' a leveris Frodo. An re erell a viras orto. 'Na brederewgh yn ow hever!' ev a geworras. 'Yth omglywav gwell dres eghenn, mes ny dybav my dhe alloes kana. Martesen Sam a yll tenna neppyth diworth y gov.'
'Deus war-rag, Sam!' yn-medh Merri. Yma moy yw gwithys y'th penn es dell leverydh.'
'Ny wonn 'dro dhe henna,' a leveris Sam. 'Mes a via honna gwiw? Nyns yw travyth yw bardhonieth ewn y'm brys, dell y'm gonvedhewgh: saw nebes flows. Mes an avenyow koth ma omma a wrug hy dri dhe'm brys.' Ev a sevis gans dewdhorn a-dryv y geyn, haval ev dhe vos yn skol ha dalleth kana herwydh ton koth.
Kowrvoekka hepken, war gador a ven, a dhybri ha dynsel orth askorn hen;
Dre vlydhynyow efan ev re'n brathsa glan rag bos kig kales dhe drovya ,
Po kachya, po ladha.
Ev a driga yn breow yn fow hepken ha kig o kales dhe drovya.
Y hwrug dos Tom ha klywes son, yn-medh ev hardh 'Ha pyth yw hons?
Martesen garr ow ewnter Margh a dal bos y'n ynkleudhva,
Powesva, ow koska!
Nans yw pell ev eth yn hons, dhe'm brys vy, y'n ynkleudhva.'
'Ledrys yw ev,' kowrvoekka yn-medh, 'mes pyth yw eskern koth yn bedh?
Dha ewnter o yeyn avel delow a ven kyns my dhe gavoes y askorn
Blas horn, liw gorm,
Ri rann byghan a allas ev, ny'n jeva res a'y askorn.'
'Medh Tom; 'Ny wonn vy an acheson ty dhe gemmeres, heb kummyas dhisso jy,
Po garr po fer a'm teylu ker, 'tho ri ev dhymm, ty lader,
Paler, kroadur,
'Th yw dhodho ev hwath dell dybav vy, 'tho ri ev dhymm, ty lader.'
Gryslans fell dhodho ev, kowrvoekka yn-medh, 'Y tybrav lemmyn dha dhiwarr ynwedh!
Nebes kig hweg a via pur deg, y settyav vy ow dens ynnos jy;
Dha arr jy, ha'th vregh jy,
Skwith ov a dhensel orth kreghyn krev, y fynnav kinyewel orthis jy.'
Mes pan o ev sur bos kechys koen veur, ev a welas bos gwag y dhiwdhorn yn sur.
Skaffa es brys Tom a slynkyas a-dryv ha potya y din avel dyskans;
Gwarnyans, kessydhyans.
Bonk a votasenn orth tin, Tom o sur, a via tra dha avel dyskans.
Mes kalessa es hern yw kig hag eskern a gowrvoekka a drig y honan heb bern,
Mar dha gorra troes orth gwydhenn y'n koes, kroghen gowrvoekka yw hornek;
Meynek, ledhrek.
Hwarth a wrug ev ha Tom brywi eskern, ow kodhvos bos bys-troes o paynek.
Garr Tom yw klav, gans brywyon yw brav, ha kales yw ragdho sevel yn sav.
Dhe'n kowrvoekka hwath nyns yw bramm an gath, ena hwath usi ev gans an askorn;
Blas horn, liw gorm.
Tin kowrvoekka yw an keth ha kyns ha ganso ev hwath yw an askorn.
'Wel, honn yw gwarnyans dhyn ni oll!' a hwarthas Merri. 'Da o ty dhe dhevnydhya gwelenn yn le dha dhorn, Hirgarr!'
'Ple hwruss'ta kavoes honna, Sam?' a wovynnas Pyppyn. 'Nevra ny glywis evy an geryow na kyns.'
Sam a isleveras neppyth anglywadow. 'Y teuth diworth y benn y honan, heb mar,' yn-medh Frodo. 'Yth esov vy ow tyski meur yn kever Sam Gamji y'n vyaj ma. Kynsa ev o braser, lemmyn ev yw gesyer. Ev a vydh dos ha bos pystrier - po breselyer!'
'Yma govenek dhymm er y bynn,' a leveris Sam. 'Ny vynnav bos naneyl!'
Y'n dohajydh i eth war-rag y'n koesow. Gwirhaval o i dhe sywya an keth hyns ha dell dhevnydhsa Gandalf, Bylbo ha'n gorryon lies blydhen kyns. Wosa nebes mildiryow i a dheuth war dorrlann ughel a-ugh an Fordh. Y'n le ma an Fordh re asas an Gwynnloesdhowr a-dhelergh dre bell yn hy nans kul, ha lemmyn hi o keslinennek yn nes gans ben an breow, ow rolya ha treylya war-tu ha'n est yn mysk koesow ha ledrow lennys gans grug, war-tu ha'n Rys ha'n Menydhyow. Orth pellder berr yn-nans an dorrlann Hirgarr a dhiskwedhas men yn mysk an gwels. Warnodho a allas bos gwelys runyow-korr ha merkyow kevrinek treghys garow ha tewedhys yn feur lemmyn.
'Ott!' a leveris Merri. 'Martesen henn yw an men a verkya an tyller mayth esa kudhys owr an gowrvoekkaow. Py myns yw gesys a rann Bylbo, dell omwovynnav, Frodo?'
Frodo a viras orth an men, ha tybi yn hwansek na dhehwelsa Bylbo gans tresor po peryllussa po kalessa dhe hepkorr. 'Travyth vytholl,' yn-medh ev. 'Bylbo a'n ri avel rohow. Ev a leveris orthiv na wrug ev omglywes bos an tresor dhodho ev dhe-wir, drefenn bos dhe ladron kyns.'
An Fordh o kosel yn-dann skeusow hir an gorthugher a-varr. Nyns esa gwel vyth a dremenysi erell. Drefenn nag esa hyns arall ragdha, i a dhiyskynnas diworth an dorrlann, treylya a-gledh ha dalleth arta mar skon ha dell allsons. Kyns pell skoedh bre a lettyas golow an howl ow sedhi yn skon y'n west. Gwyns yeyn diworth an menydhyow a-rag a frosas yn-nans ha'ga metya.
Yth esens i ow talleth hwilas tyller yn-mes an Fordh may hallsons i kampya dre'n nos, hag i a glywas son a dhros own tromm dh'aga holonn arta: tros a garnow a-dhelerghta. I a viras war-dhelergh, mes ny allsons i gweles pell awos rolyansow ha treylyansow pals an Fordh. Mar skon dell allsons, i a skramblas yn mes a'n hyns hag yskynna y'n grug ha lus hir war an ledrow a-ughto, bys pan dheuthons i yn kollwydhek dew. Hag i dhe vires diworth an prysk, i a allsa gweles an Fordh, loes ha disliw y'n golow ow tos ha bos godewl ha martesen deg warn ugens troes-hys a-woeles. Son karnow a-dheuth nessa. Yth esens i ow kwaya yn uskis, gans son skav klyppetti-klyppetti-klypp. Ena, yn fedhel, avel bos hwythys dhe-ves a-dhiworta gans awel-glor, i a dybis i dhe glywes son kosel haval orth klegh byghan ow tynkyal.
'Nyns yw henna son margh marghek du!' a leveris Frodo yn unn woslowes yn tynn. An hobbitow erell o unnver der govenek, mes yth ens i hwath leun a wogrys. I re bia yn-dann own a bursywyans dre dermyn pur bell ha neb son diworth a-dhelerghta a hevelis bos godrosek hag angowethek. Mes yth esa Hirgarr ow poesa war-rag, gwargrommys dhe'n dor, gans dorn orth y skovarn, ha golok a lowena dh'y fas.
An golow a dewlhas, ha del an prysk a hwystras yn fedhel. Klerra ha nessa lemmyn yth esa an klegh ow tynkyal, ha klyppetti-klyp an troesow skav a dheuth yn unn ispeswarlemmel*12. Yn aga gwel a-woeles y teuth tromm margh gwynn, ow splanna y'n skeusow, ow poenya skav. Y'n mo y bennfester a lughesis ha dewynnya, haval bos gemmow haval orth ster byw ynworrys ynno. Yth esa huk an marghek ow frosa a-dhelerghto ha'y hod a veu tewlys war y dhiwskoedh; y wols owrek a frosas yn unn splanna der gwyns y doeth. Yn dewlagas Frodo yth esa semlans a wolow kann ow splanna dre furv ha dillas an marghek, avel dre vayl danow.
Hirgarr a lammas diworth an gudhva ha fistena war-nans war-tu ha'n Fordh, ow kria yn unn lemmel dre'n mynkek; mes kyns ev dhe waya po gelwel, an marghek re hedhsa y vargh, ow mires war-vann war-tu ha'n goedhel may sevsons i. Pan welas ev Hirgarr, ev a dhiyskynnas ha poenya rag metya orto yn unn gelwel: Ai na vedui Dunadan! Mae govannen! Y eryow ha'y lev kler ilowek a dhifeudhis pub dout oll y'ga holonn: yth o an marghek a'n werin-Elf. Nyns esa tus erell vyth ow triga war'n norvys efan gans levow mar deg aga hlywes. Mes dell hevel yth esa son a hast yn y alow, hag i a welas ev dhe geskewsel gans Hirgarr yn skon hag yn porres.
Kyns pell, Hirgarr a wayelwis*13 orta, hag an hobbytow a asas an goedhel ha fistena war-nans dhe'n Fordh. 'Henn yw Glorfindel a drig yn chi Elrond,' a leveris Hirgarr.
'Hayl hag omvetyans da wor'tiwedh!' yn-medh an arloedh-Elf dhe Frodo. 'Danvennys veuv a-dhiworth Pansaven rag dha hwilas. Ni a borthas own ty dhe vos peryllys war an Fordh.'
'Gandalf re dheuth yn Pansaven!' a grias Frodo yn lowen.
'Na wrug. Ny dhothya ev pan dhiberthis vy; mes nans yw naw dydh alena,' a worthybis Glorfindel. 'Elrond a dhegemmeras nowodhow a'n ankresyas. Nebes a'm neshevin, neb esa ow vyajya yn dha dir dres an Baranduin, a glywis bos traow kamm hag i a dhanvonnas messajys mar skon hag y hyllens. I a leveris bos an Naw yn-mes a'ga thir, ha ty ow kwandra ha perthi begh bras heb gidyans, drefenn nag o dehwelys Gandalf. Yma neb lies den, keffrys hag yn Pansaven, a yll marghogeth hardh erbynn an Naw; mes an nebes dell esa a veu danvennys gans Elrond north, west ha soth. Tybys veu ty dhe dreylya pell yn-mes a'th hyns martesen rag goheles pursywyans, ha dos ha bos kellys y'n Gwylvos.
'An Fordh o ow chons vy , ha my a dheuth war Bons Mitheithel ha gasa nos ena, nans yw ogas dhe seyth dydh. Yth esa tri gwas Sawron war an Pons, mes i a omdennas hag y's pursywis vy war-tu ha'n west. Ynwedh y teuth vy erbynn dew was erell, mes i a dreylyas dhe-ves war-tu ha'n soth. A-dhia an termyn na my re hwilas dha ol. Nans yw dew dhydh y'n kevis vy, ha'y holya dres an Pons; ha hedhyw y notis vy an tyller may tiyskynnsowgh a-dhiworth an breow arta. Mes nyns eus termyn lowr lemmyn rag nowodhow moy. Pan esowgh hwi omma, res yw dhyn argelli peryll an Fordh ha mos. Yma pymp a-dhelerghon, ha pan gaffons i dha ol war an Fordh i a vydh marghogeth war agan lergh haval orth an gwyns. Ha nyns yns i oll. Ny wonn an le may fo an peswar erell. Yma preder dhymm ni dhe weles bos an rys gwithys er agan pynn.'
Ha Glorfindel ow kewsel skeusow an gorthugher a hirhas. Frodo a omglywas skwithter meur warnodho. A-dhia an howl dhe dhalleth sedhi an niwl a-rag y dhewlagas re dewlhasa, hag ev omglywas bos skeus ow tos yntredho ev ha fasow y gowetha. Lemmyn payn a omsettyas orto, hag ev a omglywas yeynder. Ev a dheuth anomberthys hag ev a synsis orth bregh Sam.
'Ow mester yw klav ha goliys,' a leveris Sam yn sorr. 'Ny yll ev pesya marghogeth wosa nos. Res yw dhodho powes.'
Glorfindel a gachyas Frodo hag ev dhe sedhi dhe'n dor. Ev a'n synsis yn hwar yn y dhiwvregh ha mires orth y fas gans preder down.
Hirgarr a leveras yn ferr a-dro dhe'n omsettyans erbynn aga hampva yn-dann Benngewer ha'n gollell varwel. Ev a gemmeras an dornla a wrug ev gwitha, ha'y ri dhe'n Elf. Glorfindel a grenas pan wrug ev y synsi, mes ev a viras orto yn tynn.
'Yma traow tebel skrifys orth an dornla ma.' yn-medh ev; 'kyn na yll dha dhewlagas aga gweles martesen. Gwith ev, Hirgarr, bys pan dhyffyn ni yn chi Elrond! Mes bydh war ha'y dhorna mar voghes hag y hyllydh! Elas, goliow an arv ma yw dres ow sleyghneth yaghhe. Y hwrav vy an pyth a allav - mes moy hwath lemmyn yth ynniav orthewgh mos war-rag heb powes.'
Ev a hwithras an goli dhe skoedh Frodo gans y vysies, ha'y fas a dheuth ha bos sevurra, avel an pyth a dhyskis ev a'n ankresyas. Mes Frodo a omglywas an yeynder dhe lehe yn tu y gorf ha'y vregh; nebes toemmder a greupyas diworth y skoedh dh'y dhorn, ha'n payn a dheuth ha bos esya dh'y berthi. Mo an gorthugher a dheuth splanna a-dro dhodho dell hevelis, haval orth kommolenn dhe vos tennys dhe-ves. Ev a welas fasow y gowetha yn klerra arta, ha nebes govynek nowydh ha nerth a dhehwelas.
'Ty a vydh marghogeth war ow margh vy,' a leveris Glorfindel. 'Y fydhav berrhe an dhiwwarthol bys dhe lostenn an diber, ha res vydh dhis esedha mar fyrv hag y hyllydh. Mes nyns yw res dhis bos ownek: ny vydh ow margh gasa dhe goedha neb marghek mars erghiv orto dh'y berthi. Y gamm yw skav ha leven; ha mar teu peryll re nes, ev a vydh dha gemmeres dhe-ves gans toeth na yll mergh an varghogyon dhu poenya er y bynn.'
'Ny vydh ev!' yn-medh Frodo. 'Ny vydhav yskynna warnodho mar pen vy degys dhe-ves dhe Bansaven, po neb le arall, ha gasa ow howetha a-dhelerghov yn peryll.'
Glorfindel a vinhwarthas. 'Yma dout meur dhymm,' yn-medh ev, 'dha gowetha dhe vos yn peryll mar ny ves jy gansa! An helgh a holsa war dha lergh jy ha'gan gasa yn kres, dell dybav. Yth yw ty, Frodo, hag an dra a berthydh a dhre oll ahanan yn peryll.'
Nyns esa gorthyp dhe Frodo erbynn henna, ev a veu herdhys dhe yskynna war vargh gwynn Glorfindel. An hoba a veu bernys gans rann vras begh an re erell, rag may hallens i kerdhes skaffa, ha dre bols i a besyas gans toeth da; mes an hobbytow a dhallathas omglywes kaletter dre assaya holya warlergh dewdroes skav anskwith an Elf. War-rag ev a's hembronkyas, y'n ganow tewlder, ha war-rag hwath yn-dann nos dhown kommolek. Nyns esa na ster na loer. Ny wrug ev aga gasa dhe hedhi kyns golow loes bora. Dhe'n termyn na Pypyn, Merri ha Sam o nes dhe goska yn unn omdhisevel war aga diwarr skwith; ha Hirgarr ynwedh a hevelis bos skwith herwydh gwarrgromm y dhiwskoedh. Frodo a esedhas war an margh yn hunros tewl.
I a omdewlis y'n mynkek nebes lathow diworth an Fordh, ha koedha yn kosk distowgh. Dell hevelis, skant ny wrussons i degea aga dewlagas kyns bos difunys arta gans Glorfindel a omsavsa avel gwithyas hag i yn kosk. An howl re yskynnsa pell y'n myttin ha kommol ha niwlow nos o gyllys.
'Evewgh henna!' yn-medh Glorfindel dhedha, hag ev a devis nebes gwires rag pubhuni yn y dro diworth kostrel a ledher afinys gans arghans. Mar gler avel dowr-fenten o ha nyns esa blas vyth dhedhi, ha nyns o na yeyn na doemm y'ga ganow; mes, dell hevelis dhedha, nerth ha kris a frosas y'ga lithyow oll hag i owth eva. Pan veu dybrys wosa an diwes na an bara koth ha froeth syghys (hag o oll an boes o gesys lemmyn) a walghas aga nown gwell es dell re wrug hanselyow pals y'n Shayr.
I re bowessa nebes le es pymp our pan dhallathsons i war an Fordh arta. Glorfindel a's ynnia war-rag hwath, ha ny wrug ev aga gasa dhe hedhi dre bols berr saw dewweyth dre gerdh an jydh. Y'n fordh na i a gerdhas ogas dhe ugens mildir kyns nos, hag i a dheuth dhe dyller may hwrug an Fordh plegya a-dheghow ha pesya war-woeles a nans, poran war-tu ha'n Bruinen lemmyn. Bys dhe'n termyn na nyns esa na wel na son a bursywyans a allas bos po gwelys po klywys gans an hobbytow; mes lieskweyth Glorfindel a hedhi ha goslowi dre bols, mar kwrens i treynya a-dhelergh, ha golok a breder a dhiskwedhas orth y fas. Treweythyow ev a gewsis orth Hirgarr y'n yeth Elfek.
Mes, kyn fe prederus aga gidoryon, apert o na allas an hobbytow mos pella y'n nos na. Yth esens i owth omdhisevel dre benn-dro skwith, ha ny allsons i tybi a-dro dhe dravyth marnas aga dewdroes ha diwarr. Payn Frodo o dewblekhes, ha dre'n jydh traow a-dro dhodho a dhisliwyas bys dhe skeusow loes tarosvannus. Nammna wrug ev dynnerghi orth nos, drefenn bos le disliw ha gwag an norvys ena.
An hobbytow o skwith hwath pan dhallethsons i arta a-varr y'n nessa myttin. Yth esa hwath mildiryow pals dhe dreusi kyns dos dhe'n Rys, hag i a gloppyas war-rag orth aga gwella toeth.
'An moyha a vydh agan peryll nebes kyns ni dhe dhrehedhes an avon,' a leveris Glorfindel; 'rag ow holonn dhe wul gwarnyans dhymm bos pursywyans skav a-dhelerghon lemmyn, hag a'n peryll arall a vo orth agan gortos ryb an Rys.'
Yth esa an Fordh ow pesya war-nans hwath hag yth esa lemmyn, yn leow, meur a wels a-denewen dhedhi may kerdhas an hobbytow byth pan yllens, rag gul es dh'aga dewdroes skwith. Diwedhes y'n dohajydh i a dheuth yn tyller may tremena tromm an Fordh yn-dann skeus tewl pin hir, hag ena sedhi yn troghva dhown gans fosow serth gwylgh a ven rudh. Dassonyow a lammas a-dro hag i ow fistena war-rag; hag yth esa, dell hevelis, son a lies kamm owth holya orth aga dewdroes aga honan. Distowgh, haval orth treusi yet a wolow, an Fordh a dheuth yn-mes diworth an gowfordh a dewlder yn tir igor. I a welas a-ragdha, a-woeles leder serth, mildir hir gwastas, ha dres henna Rys Pansaven. Dhe'n tu a-dal yth esa glann serth gorm, ha warnedhi neusenn wynn hyns gwius; hag a-dhelergh dhedhi hi an menydhyow hir a yskynna, skoedh a-ugh skoedh, ha topp dres topp, y'n ebrenn ow tisliwya.
Yth esa dasson hwath a dreys owth holya y'n droghva a-dhelergh dhedha; son haval orth gwyns owth ynkressya ha hwytha dre skorrow an pin. Pols berr Glorfindel a dreylyas ha goslowes , ena ev a lammas war-rag gans kri ughel.
'Fiewgh!' a elwis ev. 'Fiewgh! Yma'n eskar warnan!'
An margh gwynn a lammas war-rag. An hobbytow a boenyas yn-nans an leder. Glorfindel ha Hirgarr a holyas avel kilwithysi*14. Ny dremensons i mas hanter an hyns a-dreus an gwastastir pan glywsons i distowgh son a vergh ow peswarlemmel. Diworth an yet a wydh may hwrussons i dos nans o pols berr a varghogas Marghek Du. Ev a hedhis y vargh yn unn leska war an diber. Onan arall a'n sywyas, hag onan moy, ha dew voy hwath.
'Marghok war-rag! Marghok!' a grias Glorfindel orth Frodo.
Ny wrug ev obaya distowgh, drefenn anvodhogeth goynt dh'y synsi. Ev a lenthas an margh bys mayth esa ev ow kerdhes, ev a dreylyas ha mires war-dhelergh. Dell hevelis dhodho an Varghogyon a esedhas war aga stedys meur avel delowyow godrosek war vre, du ha solyd, hag oll an koesow ha tiryow a-dro dhedha a gildennas yn niwl. Distowgh ev a gonvedhas yn y golonn i dh'y erghi yn taw dhe hedhi. Ena own ha kas a dhifunas ynno yn kettermyn. Y dhorn a asas an raynys ha synsi dornla y gledha, ha gans lughesenn rudh ev a'n tennas.
'Marghok war-rag! Marghok war-rag!' a grias Glorfindel, hag ena ughel ha kler ev a elwis dhe'n margh y'n yeth elfek: noro lim, noro lim, Asfaloth!
Distowgh an margh gwynn a lammas war-rag ha toethya avel gwyns a-hys diwettha hirder an Fordh. Yn kettermyn an vergh du a lammas yn-nans an vre yn unn bursywya, ha diworth an varghogyon a dheuth kriow euthek, a'n par re glywsa Frodo pan lanwsens i an koesow gans euth y'n Estferdhyn pell dhe-ves. Gorthybys o: ha Frodo ha'y gowetha a welas gans amayans peswar Marghek erell dhe dhos yn unn doethya a-dhiworth an gwydh ha meyn a-gledh. Dew anedha a varghogas war-tu ha Frodo: dew a beswarlemmis yn konneryek war-tu ha'n Rys rag lettya y dhiank. Dell hevelis dhodho i a boenyas haval orth gwyns ha meurhe brassa ha tewlla yn skon, ha'ga hyns ow keskeverya gans y hyns y honan.
Frodo a viras war-dhelergh pols dres y skoedh. Ny allas ev gweles y gowetha lemmyn. Yth esa an Varghogyon a-dhelergh ow treynya: nyns o aga stedys meur par dhe doeth margh-elf gwynn Glorfindel. Ev a viras war-rag arta, ha'y wovenek a fyllis. Dell hevelis dhodho, nyns esa chons vyth a dhrehedhes an Rys kyns bos hedhys gans an re erell re wortsa rag kontrewaytya. Ev a allas aga gweles yn kler lemmyn: herwydh y wel i re dewlsa a-denewen aga huk, ha gwiskys ens gans dillas gwynn ha loes. Yth esa kledha noeth y'ga dorn dhisliw; yth esa basnet war aga fenn. Aga dewlagas yeyn a dhewynnya, hag i a elwis dhodho ev gans levow fell.
Own a lenwis yn tien brys Frodo lemmyn. Nyns esa tybyans vyth dhodho a'y gledha. Nyns esa kri vyth diworto. Ev a dhegeas y dhewlagas ha synsi tynn orth mong an margh. An gwyns a hwibanas yn y dhiwskovarn ha klegh an herness a sonas gwyls ha gluw. Hwyth a yeynder marwel a bychyas orto avel guw, ha dre nerth dres y nerth, haval orth lughesenn gann, orth toeth haval ev dhe nija, an margh-elf a dreusis poran a-rag fas an kynsa Marghek.
Frodo a glywas dowr ow lagya. Ev a wrug ewyn a-dro dh'y dhewdroes. Ev a omglywas herdhyans skav an margh hag ev ow kasa an dowr ha gwynnel yn-bann an hyns meynek. Yth esa ev owth yskynna an lann serth. Ev re dreussa an Rys.
Mes an bursywysi o nes war y lergh. Orth penn an lann an margh a hedhis ha treylya a-dro yn unn gryghias yn fers. Yth esa Naw Marghek orth amal an dowr a-woeles, ha spyrys Frodo a grenas a-rag godros aga fas esa sevys war-tu hag ev. Ny wodhva ev yn kever tra a lettsa orta treusi mar es ha dell wrussa ev y honan; hag ev a omglywis bos euver assaya diank dre'n hyns hir hag anaswonnys diworth an Rys dhe amal Pansaven, mar kwrug treusi an Varghogyon. Yn neb kas, ev a omglywas ev dhe vos erghis yn porres dhe hedhi. Kas a dhifunas arta ynno, mes nyns esa nerth lowr namoy dh'aga nagha.
Distowgh an kynsa Marghek a gentrynnas y vargh war-rag. Ev a hokyas orth an dowr hag omserthi. Dre assay meur Frodo a esedhas syth ha drehevel y gledha.
'Dehwelewgh!' a grias ev. 'Dehwelewgh dhe Bow Mordor, ha na sywyewgh war ow lergh namoy!' Son y lev o tanow ha gluw yn y dhiwskovarn y honan. An Varghogyon a hedhis, mes nyns esa dhe Frodo nerth Bombadil. Y eskerens a hwarthas orto gans hwarth anhwek ha yeyn. 'Dehwel! Dehwel!' a alwsons. 'Dhe Vordor y'th kemmeryn!'
'Dehwelewgh!' a hwystras ev.
'An Bysow! An Bysow!' a grisons gans lev marwel; ha distowgh aga ledyer a herdhyas y vargh war-rag y'n dowr, ha dew voy anedha ow tos war y lergh yn nes.
'A-barth Elbereth ha Luthien Deg,' a leveris Frodo dre y dhiwettha assay, ow trehevel y gledha, 'ny gemmerowgh na my na'n Bysow!'
An ledyer, esa hanter y'n fordh a-dreus an Rys, a sevis yn y dhiwwarthol yn kodrosek ha sevel y dhorn. Frodo a veu gwrys avlavar. Ev a omglywas y daves owth omgelmi orth y worheras, ha'y golonn ow lavurya. Y gledha a dorras ha koedha diworth y dhorn dhyegrys. An margh-elf a omserthis ha renki. Yth esa an kynsa margh du ogas dhe'n lann.
Dhe'n pols na y teuth son a darennans ha dowr ow fyski: son a dhowrow meur ow rolya orth meyn pals. Yn ankler, Frodo a welas an Marghek a-woeles dhe sevel, hag a-hys hyns an avon y teuth marghoglu pluvennys a donnow. Dell hevelis dhe Frodo yth esa flammow kann ow tewynnya orth aga krib, hag ev a dybis ev dhe weles yn mysk an tonnow marghogyon wynn war vargh gwynn gans mong owth ewyni. An tri marghek esa hwath yn mysk an Rys a veu oversettys: i a dhisomdhiskwedhas, ynkleudhys tromm yn-dann ewyn serrys. An re esa a-dhelergh hwath a gildennas dre amayans.
Der y omglywes ow fyllel Frodo a glywas kriow, ha dell hevelis dhodho ev a welas, dres an Varghogyon esa owth hokya war an lann, denfurv a wolow kann ow splanna; hag a-dryv dhedhi denfurvow byghan skeusek a boenyas ow kweyvya flammow a dhewis rudh y'n niwl loes esa ow koedha war an norvys.
An mergh du a veu lenwys gans muskotter, i a lammas war-rag der browagh ha doen aga marghek y'n liv ow fyski. Aga kri pychyek a veu beudhys yn bedhyglans an avon ha hi orth aga degi dhe-ves. Ena Frodo a omglywas bos ow koedha, ha dell hevelis dhodho an bedhyglans ha'n sowdhan a veurhas ha'y gudha war-barth ha'y eskerens. Ny welas na glywes ev travyth moy.
*1 Dasomarwodhvos (v) Derived from 'arwodhvos' (v) 'to be aware' + 'das' +'om' - 'to regain self- awareness'
The phrase used in the book is 'When Frodo came to himself' (after fainting).
I initially used 'difuna', but 'to awaken' implies having been asleep, which is not necessarily the case after fainting or forms of deep meditation, when one could possibly be unaware of one's own condition without being asleep.
In this case, when Frodo became self-aware, he was still 'clutching the Ring desperately' which implies a state of muscular tension other than sleep.
*2 Isprofya (v) 'To hint'
*3 Istevys (past. part.) 'Stunted / Undergrown'
*4 Terlesus (adj.) 'Diffuse' - From the verb 'terlesa' - 'to diffuse'.
*5 Gwynnloesdhowr (p.n.) River name: 'Hoarwell' - from English 'Hoar' - 'greyish-white' or 'grey-haired'
*6 Goengewri (p.n) Place name: 'Ettenmoors' - from English 'etten' - 'giant person/animal'
*7 Kowrvoekka (m.n.) 'Troll' ('enormous goblin')
*8 Ugheldhowr (p.n.) River name: 'Loudwater'
*9 Loesliv (p.n.) River name: 'Greyflood'
*10 Lodellik (m.n.) A scoop - 'lo'+'tellik'
*11 Stevellven (f.n) A rock-chamber (cognate with 'kistven' (f) - burial chamber in a tomb)
*12 Ispeswarlemmel 'To trot' (specifically of a horse)
*13 Gwayelwel (v) 'To beckon' [Gwaya + Gelwel] (Summon by movement rather than voice)
*14 Kilwithyas (m.n) Rearguard