1. Kevewi Gwaytys Yn Pell

Nessa Skrif - Second Draft (checked & updated to Gerlyver Meur 3rd edition)

Pan leveris Mester Bylbo Bagyns a Benn Bag ev dhe solempnya wosa termyn berr y gans hag unnegves pennbloedh gans kevewi a veuredh arbennik, yth esa keskows ha gwaytyans meur yn Trehobytt.

Pur wolusek ha pur goynt o Bylbo, hag ev re bia aneth an Shayr dre dri ugens blydhen, a-dhia y dhisomdhiskwedhyans notyadow ha dehwelans anwaytys. An rychys re dhros ev a-dhiworth y dravalyans re dheuth ha bos henhwedhel teythyek, ha krysys o yn efan, pynag a vo leverys gans an dus goth, an vre dhe Benn Bag dhe vos leun a gowfordhow stoffys gans tresor. Ha mar ny vo henna lowr rag gerda, yth esa ynwedh y gris hirhas rag gul marth. Termyn eth yn rag, mes dell hevel hi a wrug boghes effeyth orth Mr Bagyns. Dhe dheg ha peswar ugens bloedh ev o ogas an keth ha dhe dheg ha dew ugens. Dhe nownsek ha peswar ugens bloedh i a dhallathas leverel ev dhe vos gwithys yn ta; mes anchanjys a via nessa. Yth esa nebes tus a shakya aga fenn ha tybi henna dhe vos re a neppyth da; anewn o dhe vos dhe nebonan yowynkneth bys vykken (dell hevelis) keffrys ha rychys heb finwedh (dell veu leverys).

‘Res vydh dhe dyli,’ i a leveri. ‘Nyns yw genesik, hag ahwer a vydh sywya!’

Mes bys yn termyn na, ny dhothya ahwer; ha drefenn bos hel Mr Bagyns gans y arghans, yth esa mynnes dhe vrassa rann a dus dhe ava y goyntedh ha’y jons da. Ev a wrug godriga orth y neskerens (marnas an Sakvyl-Bagynsow), hag ev o da gans meur a hobyttow a’n teyluyow boghosek ha heb bri. Mes nyns esa kowetha nes dhodho, bys pan dheuth ha bos tevesik nebes a’y genderow yowynkka.

Kottha a’n re ma, ha’n gwella gans Bilbo, o Frodo Bagyns yowynk. Pan dhrehedhas Bilbo nownsek ha peswar ugens bloedh ev a dhegemmeras Frodo avel her, ha’y dhros dhe driga yn Penn Bag; ytho govenek a’n teylu Sakvyl-Bagyns a veu terrys wostiwedh. Dre jons, yth esa an keth pennbloedh dhe Vylbo ha Frodo, 22a a vis Gwynngala. ‘Y fia da ty dhe dhos ha triga omma, Frodo chett,’ yn-medh Bilbo unn jydh; ‘ytho, ni a yll solempnya agan penn-bloedh warbarth yn attes.’ Y’n termyn na, Frodo o yonker hwath, yn oes dibreder ynter flogholeth ha ‘devedhyans a’y oes’ dhe drythek warn ugens bloedh.

Dewdhek blydhen moy a dremenas. Pub blydhen an Vagynsow re wrussa kevewi-pennbloedh kesunys pur vewek dhe Benn Bag; mes lemmyn, godhvedhys o neppyth pur arbennik dhe vos devisys rag an kynyav na. Bylbo a vedha kans hag unnek bloedh, oes pur goth rag hobytt (ny wrug drehedhes an Tuk Koth keffrys moy ages 130); ha Frodo a vedha trydhek warn ugens, niver poesek: an jydh a ’dhevedhyans a’y oes’.

Tavosow a dhallathas klappya yn Trehobytt ha Dowrlann; ha kyhwedhlow yn kever an hwarvos ow tos a dravaylyas oll a-dreus an Shayr. Istori ha gnas Mr. Bylbo Bagyns a dheuth ha bos an penn-mater a geskows; hag yth esa kovyow-tremenys an werin gottha yn dann worholeth wolkomm distowgh.

Yth esa goslowysi an moyha attendyadow oll dhe Ham Gamji koth, henwys yn efan ‘An Gaffer’. Ev a ylli bos kevys dhe’n Pryskenn A Idhyow, tavern byghan dhe’n fordh dhe Dhowrlann; hag ev a gewsi gans skentoledh aswonnys, drefenn ev dhe vaga an lowarth dhe Benn Bag dre dhew ugens blydhen, hag ev re weressa Holman koth y’n keth soedh kyns an termyn na. Lemmyn, yth esa y gevalsyow ow tos ha bos diwedhyn, ha’n soedh a veu gwrys dre-vras gans y yowynkka mab, Sam Gamji. Tas ha Mab o kowetha krev gans Bylbo ha Frodo. I a driga y’n vre hy honan, dhe niver 3 Rew Bagdhor nebes a-woeles dhe Benn Bag.

 ‘Hobytt-jentyl pur hweg ‘a kortes yw Mr Bylbo, de’ leveris vy pub termyn kyns,’ an Gaffer a dhisklerya. Gans gwirder meur: Bylbo o pur gortes orto, ow kelwel orto ‘Mester Hamfast’, hag ow kovynn orto yn sad yn kever maga losow kegin - yn kever an mater a ‘wreydhenn’, avalow-dor yn arbennik, an Gaffer o aswonnys avel penn-skiansek gans oll y’n gentreveth (ha ganso ev y honan).

‘Mes pyth eus ‘dro dhe’n Frodo ma a drig ganso?’ a wovynnas Anderow Koth a Dhowrlann. ‘Bagyns yw y hanow, mes ev yw moy es hanter Bannabuk, dell yw leverys. Ny wonn prag y hwilsa neb Bagyns a Drehobytt gwreg pell dhe-ves yn Bukdir, le mayth yw tus mar goynt.

‘Ha nyns y’ marthys i dhe vos koynt,’ yn-medh Kothdas Dewdroes (kentrevek a’n Gaffer), ’i a drig dhe du kamm a’n avon Bannawin, hag erbynn an Koes Koth. Henn y’ le tewl ha drog mar pe gwir hanter an hwedhlow.’

‘Henn y’ gwir Kothdas!’ yn-medh an Gaffer. ‘Ny drig an Bannabukow a-ji dhe’n Koes Koth; mes tus koynt yns i, del’evel. I a wari gans skathow war’n avon vras na – ha nyns y’ henna genesik. Nyns y’ marthys ahwer dhe sywya de’ leverav. Mes, kyn fe henna gwir, Mr. Frodo yw hobytt yowynk hweg. Haval orth Mr. Bylbo ‘n hwir, ha dre voy es y semlans. ‘Th yw gwir y das dhe vos Bagyns. Hobytt onest ‘a reowtadow o Mr. Drogo Bagyns; nyns esa meur a nowodhow anodho, kyns ev beudhys.’

‘Beudhys?’ a leveris nebes levow. I re glewsa hemma ha kyhwedhlow tewlla kyns; mes yma passhyon rag istori-teylu dhe hobyttow, ha parys ens i dhe glewes yn y gever arta.

‘Wel, de’ leverons,’ yn-medh an Gaffer. ‘Mr. Drogo, ev a dhemmedhis gans Mestresik Briallen Bannabuk. Hi o kynsa keniterow dh’agan Mr. Bylbo war tu ha’n vamm (hy mamm o myrgh yowynkka an Tuk Koth); Mr. Drogo o y nessa kenderow. Ytho Mr. Frodo yw y gynsa ha nessa kenderow removys unnweyth y’n eyl fordh po hy ben, de’ leverir. Hag ‘th esa Mr. Drogo o’ triga yn Hel Bannawin gans y hwegron, Mr. Gorboduk koth, de’ wrug ev lieskweyth wosa y dhemmedhyans (‘th o da ganso boes da, hag ‘th esa dhe Worbadok koth ‘moes hel’); hag ev eth ow revya war’n Bannawin; ev ha’y wreg o beudhys, ha Mr. Frodo flogh hwath.’

‘My re glewas i dhe vones war’n avon wosa koen y’n loersplann,’ a leveris Anderow Koth ; ‘hag ‘th o poesedh Drogo a sedhas an skath.’

‘Hag y klewis evy  hi dh’y herdhya y’n dowr, hag ev a’s tennas war y lergh,’ yn-medh Teweswas, meliner Trehobytt.

‘Ny dal dhis krysi yn oll a glewydh, Teweswas,’ a leveris an Gaffer, nyns o da an meliner ganso. ‘Nyns y’ res kows yn kever herdhya ha tenna. Skathow y’ tykli lowr rag an re a esedh ynna kosel, heb hwilas anken arall. Y’neb kas: y feu Mr. Frodo omdhivesys ha gesys yn mysk an Bannabukow goynt, ev a veu megys yn Hel Bannawin. Tyller ‘aval orth koneri del’evel. Nevra nyns esa le es neb kansow a neskerens gans Mester Gorboduk Koth y’n le. Nevra ny wrug Mr. Bylbo hwekter brassa es dri ‘n chett dhe driga y’mysk tus reowtadow.’

‘Skwat drog rag an Sakvyl-Bagynsow, de’dybav. I ‘wrug tybi i dhe synsi Penn Bag, pan wrug gasa Mr. Bylbo, ha pubonan ‘wrug tybi ev dhe vos marow. Hag ena ev a dhewelis ha’ga gorhemmynna y’mes; hag ev a bes bewa ha bewa, ha nevra ny wra y semlans dos ’a bos kottha unn jydh, re bo ev bennigys! Hag a-dhesempis ev a wra her, ha gul paperyow oll yn ewn. Ny vydh an Sakvyl-Bagynsow gweles a-ji dhe Benn Bag lemmyn, de’ fydhir.’

‘’Ma bern bras a arghans kudhys ena, dell glewav,’ yn-medh estren, godriger dre negys a-dhiworth Tregleudhva Veur y’n Westferdhynn. ‘Gwartha oll a’th vre yw tellek gans gowfordhow stoffys gans arghow leun a owr hag arghans, ha jowelys dell glewis vy.’

‘Ty re glewas moy es dell allav afydhya,’ a worthybis an Gaffer. ‘Ny wonn travyth yn kever jowelys. Mr. Bylbo y’ hel gans y arghans, ha dell’evel nyns eus fowt anodho; mes ny wonn travyth ‘dro dhe gowfordhyans. My ‘wrug gweles Mr. Bylbo pan wrug ev dehweles, nans yw ‘dro dhe dri ugens blydhen, pan en vy chett. Nyns o termyn hir wosa my dhe dhos gwas dhe Holman koth (ev o kenderow ow thas), ev a’m worras dhe Benn Bag rag gweres orto lettya tus rag stankya ha treuspassya oll a-dreus an lowarth ha’n gwerth o’ hwarvos. Ha ‘mysk’n bewder oll Mstr Bylbo ‘wrug dos ‘bann an vre gans hoba ha nebes seghyer kowrek ha nebes arghow. Nyns eus dout dhymm i dhe vos leun a dresor a wrug ev kavoes yn tiryow estrenyek, leow may ma menydhyow a owr, de’leverons; mes nyns o lowr dhe lenwel kowfordhow. Mes ow chett Sam ‘woer moy ‘dro dhe henna martesen.  ‘Ma ev prest a-ji hag a-dro dhe Benn Bag. ‘Ma mall bras ganso rag hwedhlow a’n dydhyow koth, ev a woslow orth hwedhlow oll Mr. Bylbo. Mr. Bylbo re dhyskas orto y lytherennow – heb mynnes drog, de’ gonvedhowgh, ha ny vydh drog dredho de’ waytyav.

‘Elfow ha dragones! de’ leverav orto. Kowlennow hag avalow-dor yw gwell ragov ha ragos jy. Na dheu kemmyskys yn negys tus gwell agesos, poken ty ‘vydh kavoes anken yw re vras ragos, my  ‘leveris orto. Ha my ‘lavarsa an keth dhe dus erell,’ a geworras ev gans golok orth an estren ha’n meliner.

Mes nyns o krev geryow an Gaffer gans y woslowysi. An henhwedhel a-dro dhe rychys Bylbo o stag re gales yn brysyow henedh yowynkka a hobyttow.

‘Mes gwirhaval yw ev dhe geworra dhe’n bern a dhros ev wostalleth,’ a dhadhlas an meliner, yn unn ri lev dhe dybyans kemmyn. ‘Ma ev ‘mes a dre lieskweyth. Ha de’ welyn, tus ankoth a wodrig orto: korryon a dheu nosweyth, ha’n pystrier koth na, Gandalf. Ty ‘yll leverel pyna’ vo da genes, Gaffer, mes Penn Bag yw le koynt, ha’n dus ena yw koyntta.’

‘Ha ty ‘yll leverel pyna’ vo da genes jy ‘dro dhe draow ma na gonvedhydh kemmys ha skathow, Mester Teweswas,’ a worthybis an Gaffer, an meliner o gweth ganso es dell o usys. Mars y’ henna fara koynt, res y’ dhyn moy a goyntedh ‘dro dhe omma. ‘Ma nebes dus ma na brofsens dhe goweth pinta’ gorev, mar trikka ev yn toll gans fosow a owr. Mes i a wra traow yn fas dhe Benn Bag. Sam a lever pubonan dhe vos gelwys dhe’n kevewi, hag y fydh rohow, rohow rag oll – an mis ma dhe-wir.

An mis na o mis Gwynngala, ha mar deg dell vynnir. Dydh po dew a-wosa, kyhwedhel (dallethys martesen gans Sam skentel) a veu lesys yn kever tanweyth – tanweyth a’n par na veu gwelys y’n Shayr dres ogas ha kansblydhen, a-dhia an Tuk Koth dhe verwel.

Dydhyow a dremenas ha’n jydh a dheuth nessa. Kert koynt leun a fardellow koynt a rolyas yn Trehobytt yn unn gorthugher ha lavurya yn-bann an vre dhe Benn Bag. An Hobyttow amovys a lagattas orto dres darasow enowys gans lugarn. Lewys veu gans tus ankoth, ow kana kanow koynt: korryon gans barv hir ha kogh down. Nebes anedha a wodrigas dhe Benn Bag. Dhe benn nessa seythun mis Gwynngala, kert a dheuth dre Dhowrlann a-dhiworth fordh Pons Bannawin yn golow splann an jydh. Gour koth yn unnsel a’n lewyas. Yth esa hatt glas hir minyek, mantel hir loes, ha lien konna arghansek dhodho. Yth esa barv hir gwynn dhodho ha’y dhewabrans a ystynnas dres kammek y hatt. Fleghes vyghan a holyas an kert dre Drehobytt oll hag yn-bann an vre. Yth esa karg a danweyth dhodho, dell dhismygsons i yn ewn. Dhe dharas a-rag Bylbo, an gour koth a dhallathas diskarga: yth esa fardellow meur a danwethyow a bub eghenn ha furv, pub anedha a veu libelys gans ‘G’         bras rudh ha’n run-elf     .

Henn o merk Gandalf, ha’n gour koth o Gandalf an pystrier, y gerda y’n Shayr a dheuth dre-vras a-dhiworth y sleyghneth gans tanyow, mog, ha golowys. Y negys gwir o kalessa ha peryllussa yn feur, mes ny wrug godhvos tus an Shayr travyth yn y gever.  Herwydh aga breus, nyns o ev namoy ages gwrythyer dhe’n kevewi. Honn o an skila rag gwaytyans fleghes an Shayr. ‘G rag Gwella!’ a armsons i ha’n gour koth a vinhwarthas. I a’y aswonni yn es, kyn nag esa ev yn Trehobytt marnas treweythyow ha nevra ny wrug ev godriga dre dermyn hir; mes nag an fleghes na den arall saw an kottha a’ga hendus re welsa onan a’y dhispletyansow-tanweyth – i o rann a dermyn a veu passys henhwedhlek.

Pan worfennas an gour koth an diskargyans, gweresys gans Bylbo ha nebes korryon, Bylbo a ros  nebes bathow dhe’n fleghes; mes nyns esa po skwyb po tanbellennik vyth ragdha, esowys veu cher an woslowysi.

‘Poenewgh dhe-ves lemmyn!’ yn-medh Gandalf. ‘Y fydh palster dhywgh y’n termyn ewn.’ Ena, ev eth a-ji gans Bylbo ha’n daras a veu deges. An hobyttow yowynk a viras stag orth an daras dre dermyn berr, hag ena i a asas yn-dann dybi ma na dho nevra an kevewi.

 A-ji dhe Benn Bag, yth esa Bylbo ha Gandalf owth esedha orth fenester igor stevell vyghan, ow mires war-tu ha’n west dres an lowarth. An dohajydh diwedhes o splann ha kosel. An bleujennow a wolowas rudh hag owrek: dragones-krakk ha bleujennow-howl, ha nasturshyns ow krambla oll a-dreus an fosow a donn ha kyki a-ji orth an fenestri kylghyek.

‘Ass yw splann dha lowarth!’ yn-medh Gandalf.

‘Yw,’ a leveris Bylbo.  ‘Ass yw ev da genev, hag oll an Shayr meurgerys; mes res yw dhymm dy’goel dell dybav.’

‘A vynnydh pesya gans dha dowlenn ytho?’

‘Mynnav. My a erviras yn y gever nans yw misyow, ha ny wrug vy chanjya ow breus.’

‘Pur dha. Nyns yw dhe-les geryow moy. Gwith gans dha dowlenn - dha dowlenn gowal, yn hwir – ha my a wayt bos honna an gwella fordh, ragos jy, ha rag oll ahanan.’

‘My a wayt. Yn neb kas, my a vynn omlowenhe dy’Yow, ha gul ow ges byghan.’

‘Piw a wra hwerthin, dell omwovynnav?’ yn-medh Gandalf, yn unn shakya y benn.

‘Ni a vydh gweles.’ a leveris Bylbo.

Y’n nessa dydh, moy a gertow a rolyas yn-bann an vre, ha moy a gertow hwath. Martesen yth esa neb krodhvolans a dro dhe ‘genwertha yn teythyek’, mes y’n keth seythun na erghyansow a livas yn-mes a Benn Bag rag daffar ha gwara a bub eghenn a allsa bos kevys yn Trehobytt po Dowrlann po yn neb le y’n gentreveth. Tus a dhallathas dos ha bos ter; hag i a dhallathas merkya an dydhyow orth aga dydhlyver; hag i a wortas an lytherwas gans mall, ow kwaytya galow.

Kyns pell, an galowyow a dhallathas diveri yn-mes, an lytherva yn Trehobytt o lenwys stag, ha lytherva Dhowrlann a fennas, lytherwysi a-vodh a veu gelwys. Yth esa gover sad anedha ow tos yn-bann an vre, ow toen kansow a vessajys kortes rag leverel Meur ras, my a garsa dos.

Arwoedh a omdiskwedhas orth an yet dhe Benn Bag: ENTRANS DIFENYS MARNAS DRE NEGYS KEVEWI. Ny veu gesys a-ji lieskweyth tus gans negys kevewi, po tus a dholas bos negys kevewi gansa. Bylbo o bysi: ow skrifa galowys, ow merkya gorthybow, ow maylya rohow, hag ow kul y dharbarow privedh y honan. Wosa devedhyans Gandalf ev a withas kudhys mes a wel.

Unn myttin, an hobyttow a dhifunas ha gweles bos an park bras, war-tu ha’n soth a-dhiworth daras a-rag Bylbo, lenwys gans lovanow ha peulyow rag tyldow. Porth arbennik re beu treghys y’n vankenn yn hyns dhe’n fordh, ha gradhow efan ha yet bras gwynn re beu drehevys ena. Dhe-les o an bewder dhe’n tri theylu-hobytt a Rew Bagdhor, nessa dhe’n park, hag yth esa avi anedha dhe’n brassa rann a dus. Gaffer Gamji koth a hedhis dolos oberi yn y lowarth.

An tyldow a dhallathas bos sevys. Yth esa unn tylda bras yn arbennik, mar vras o ev mayth esa an wydhenn ow tevi y’n park a-ji dhodho yn tien, ha hi a sevis yn hwoethus dhe benn an pennvoes. Lugern a veu kregys yn hy skorrenn oll. Gwell hwath (dhe vrys an hobyttow): kegin gowrek a veu drehevys yn kern a-gledh an park. Para a geginoryon a dheuth diworth pub tavern ha boesti dre vildiryow oll a-dro, rag gweres orth an gorryon ha tus goynt erell neb esa owth ostya dhe Benn Bag. Gwaytyans a sevis dhe bennughelder.

Ena an gewer a dheuth ha bos kommolek. Henn o dy’Mergher, an jydh kyns an kevewi. Preder o tynn. Ena, dy’Yow an nessa war ugens a vis Gwynngala a dheuth yn hwir. An howl a sevis, an kommol eth mes a wel, baneryow a veu dismaylys ha’n delit a dhallathas.

Bylbo Bagyns a’n henwys kevewi, mes yn hwir kemmysk a dhidhanow kesunys warbarth o. Ogas ha pubonan a driga yn ogas a veu gelwys. Po onan po dew a veu ankevys dre happ, mes nyns o henna kudynn drefenn i dhe dhos yn neb kas. Tus pals diworth ranndiryow erell an Shayr a veu gelwys; ha nebes diworth tylleryow yn-mes an emlow. Bylbo a dhynnerghis an gwestoryon (ha’n dus erell) dhe’n yet gwynn nowydh yn personnel. Ev a ros rohow dhe oll anedha, y’ga mysk nebes tus a asas dre hyns a-dhelergh hag entra arta dre’n yet. Hobyttow a re rohow dhe dus erell dh’aga fennbloedh aga honan. Nyns yns i pur gostek dre vras, ha nyns eus gorfalster haval orth an hwarvos ma; mes nyns o henna argerdh drog. Yn hwir, yn Trehobytt ha Dowrlann, pub dydh y’n vlydhen o pennbloedh nebonan, hag yth esa chons da pub hobytt y’n ranndir na dhe dhegemmeres unn ro dhe’n lyha unnweyth yn seythun dhe’n lyha. Mes nevra ny wrussons i dos ha bos skwith dredha.

Y’n tro ma, an rohow o da dres eghenn. Yth esa cher da dhe’n fleghes ha namna wrussons i ankevi yn kever dybri. Yth esa gwariellow a gnas na wrussons i gweles kyns, oll anedha o teg ha nebes anedha o hudel yn apert. Meur anedha re beu erghys y’n vlydhen o passys hag i re dhothya pell, diworth an Menydh ha diworth Deyl, hag i re bia gwrys gans korryon dhe-wir.

Pan veu dynnerghys pub gwester hag yth esa oll anedha a-ji dres an yet, yth esa kanow, donsyow, ilow, gwariow, ha heb mar, boes ha diwes. Yth esa tri frys-boes formel: li, kinyow ha soper. Mes dhe li ha kinyow, yth esa an dus owth esedha hag ow tybri oll warbarth. Y’n termyn oll arall yth esa meur a dus ow tybri hag owth eva prest diworth unnek-boes bys hwegh eur hanter, pan dhallathas an tanweyth.

An tanweyth  a veu gwrys gans Gandalf:  Nyns ens i saw dres ganso, i a veu desinys ha gwrys ganso; ha’n effeythyow arbennik, gwrythyow-ordenys ha bagasow a fusennow  a veu enowys ganso. Mes yth esa ynwedh lesrannans hel a skwybow, tanbellennigow, elvennellow, faglennow, kantolyow-korr, fentenyow-elf ha taranoryon. Splann ens i oll. Artweyth Gandalf a wellhi gans bloedh.

Yth esa fusennow haval orth hes a ydhyn ow sterenni ha kana gans lev hweg. Yth esa gwydh  gwyrdh gans korfow a vog tewl: aga del a igoras haval orth oll a wenton ow tisplegya yn prys berr, ha’ga skorr splann a dhroppyas bleujennow owth isleski war an hobyttow stegys gans marth, i eth mes a wel ha gasa ethenn hweg kyns tava aga fasow treylys yn-bann. Yth esa fentenyow a degennow-duw a nijas yn unn dewynnya y’n gwydh; yth esa peulyow a dan liwys a sevis ha treyla yn eryon, po skathow ow koelya, po seth a elergh ow nija; yth esa tewedh rudh ha kowas a law melyn; yth esa koes a wuwow arghansek a lammas y’n ayr distowgh gans garm haval orth lu, ha droppya arta y’n dowr gans si haval orth kans sarf boeth. Yth esa unn marth a-barth Bylbo dhe’n diwedh hag ev a amovyas an hobyttow dres eghenn, herwydh hwans Gandalf. Difeudhys veu an golowys. Mog bras a sevis. Ev a wrug furv a venydh a veu gwelys a-bell, ha dhalleth isleski a-wartha. Ev a bistyllas flammow gwyrdh ha kogh. Yn-mes diworto y nijas dragon rudh hag owrek, nyns o hi mar vras avel dragon wir, mes hy semlans o nes dhe wirvos: tan a dheuth diworth hy ganow, hy dewlagas a viras war-nans yn fell; y teuth bedhyglans, ha hi a fistenas triweyth a-ugh pennow an bush. Oll anedha a blattyas, nebes anedha a goedhas dhe’n leur. An dhragon a dremenas haval orth tren,  kryghlemmel, ha tardha a-ugh Dowrlann gans tardh a’ga bodharhas.

‘Henn yw an sin soper!’ yn-medh Bylbo. An payn ha’n own eth a-dhesempis ha’n hobyttow a lammas yn-bann. Yth esa soper splann rag pubonan; pubonan marnas an re a veu gelwys dhe gevewi koen an teylu. Henn o gwrys y’n tylda meur gans an wydhenn. An galowys re bia finwedhys bys dhe dhewdhek dewdhekweyth (niver henwys gans hobyttow ‘Gros’, mes nyns o henna ger gwiw y dhevnydhya yn kever tus); an gwestoryon oll a veu dewisys a-dhiworth oll an teyluyow mayth o Bylbo ha Frodo unnwoes gansa, ha nebes kowetha arbennik anunnwoes (haval orth Gandalf). Yth esa meur a hobyttow yowynk ena dre gummyas aga herens; da o gans hobyttow aga fleghes dhe besya difun bys yn eur dhiwedhes, yn arbennik pan esa chons dhe gavoes ragdha boes heb kost.  Res o meur a voes rag maga hobyttow yowynk.

Yth esa meur a dus a-dhiworth an teyluyow Bagyns ha Bofyn, Tuk ha Bannabuk, yth esa nebes tus a’n teylu Grub (unnwoes gans mamm-wynn Bylbo), ha Chub (kevrennys gans y das-gwynn Tuk); ha dewis diworth an teyluyow Paler, Bolger, Grogysyer, Broghji, Denvas, Kornhwyther, ha Troestout. Nyns esa saw kevrenn wann gans Bylbo dhe nebes anedha, ha skant ny wrug nebes anedha dos dhe Drehobytt kyns, drefenn i dhe driga yn kornellow pell an Shayr. Nyns o ankovhes an Sakvyl-Bagynsow. Yth esa Otho ha’y wreg Lobilia ena. Nyns o Bylbo da gansa ha kas o gansa Frodo, mes an galow o mar splann, skrifys gans ynk owrek, ma na allsons i y nagha. Yn neb kas aga henderow, Bylbo, re wrug boes da dre lies blydhen, hag yth esa gerda da dh’y voes.

Yth esa gwaytyans dhe’n westoryon oll a worfalster a voes, kynth esa own dhedha a-dro dhe areth wosa-koen aga ost (tra anwoheladow). Ev a wre devnydh a demmigow a skrif hag a veu henwys bardhonieth ganso; ha treweythyow, wosa diwes po dew, kampoella an anethow gokki a’y vyaj kevrinek. Yndella yth o: an gorfalster o pur dha yn hwir. Prenasow a voes y’n ranndir na a iselhas bys ogas ha travyth dre an seythunyow a-wosa; mes nyns o henna kudynn drefenn prenassa Bylbo dhe wakhe brassa rann a’n gwerthjiow ha dorgellow-diwes dre vildiryow a-dro.

Wosa an boes (dre vras) y teuth an areth. Yth esa cher perthek dhe vrassa rann an bagas lemmyn, yth esens i orth an studh splann henwys ‘lenwel an kornellow’. Yth esens i owth eva an diwosow o gwell dhedha, ha sawra an medhelderyow o gwell dhedha, ankevys aga own. I o parys dhe woslowes orth neppyth, ha gul lowenarm1 orth bub hedh.

‘A dus veurgerys,’ a dhallathas Bylbo, yn unn sevel a’y gador. An dus oll a lowenarmas warbarth heb finwedh. Bylbo a asas y gador ha mos dhe’n wydhenn wolowys, ev a sevis war gador yn-dann an wydhenn. Golow an lugern a enowis y enep ow splanna; an botonyow a owr dh’y gryspows owrlin brosys a dhewynnyas. I a allsa y weles, ow sevel, ow kweyvya unn dhorn yn ughel, yth esa an dhorn arall yn poket y lavrek.

‘A Vagynsow ha Bofynsow veurgerys, ev a dhallathas arta; Tukow, Bannabukow ha Grubow, ha Chubow, ha Paleryow, ha Bolgeryow, Grogysyeryow, Denvasow, Broghjiow, Kornhwytheryon ha Troestoutys. Ynwedh ow Sakvyl-Bagynsow veurgerys may tynnerghav dhedha unweyth arta dhe Benn Bag. Hedhyw yw ow hansves hag unnek pennbloedh!’  ‘Yey!, Yey! Pennbloedh Lowen!’ a armsons i, hag i a vortholas yn lowen war an moesow. Gwryth Bylbo o splann. Henn o an dra o da gansa: berr hag apert.

‘Yma govenek dhymm hwi oll dhe omlowenhe kemmys ha my.’ Lowenarmow ughel dres eghen. Garmow a ‘ya’ (ha ‘na’). Trosyow a hirgern ha kern, hwibow, pibow ha maynys ilowek erell. Yth esa, dell veu leverys kyns, meur a hobyttow yowynk y’n kevewi. Kansow a dardher ilowek re beu tennys. Yth esa an merk ‘DEYL’ dhe’n brassa rann anedha; ny wrug brassa rann a’n hobyttow konvedhes skila a henna, mes unnver ens i oll i dhe vos tardherow marthys. Yth esa maynys ilowek ynna, byghan, mes a gnas perfeyth ha gans sonyow husek. Yn hwir, yn unn gornell nebes a’n Tukow ha Bannabukow yowynk re sevis bagas ilewydhyon byghan, hag yn-dann dybi ewnter Bylbo dhe worfenna (yn apert, ev re lavarsa oll o res), i a dhallathas kan-dhons lowenek. Mestrik Everard Tuk ha Mestresik Melilot Bannabuk a gramblas war voes ha, gans klegh yn aga dorn, i a dhallathas donsya an Kylgh-Gwenton: dons teg mes pur vuan.

Mes ny veu gorfennys Bylbo. Ev a synsis korn diworth yonker yn ogas ha gul tri tardh ughel. An tros a iselhas. ‘Ny vydhav vy agas synsi dre dermyn pell,’ a armas ev. Lowenarmow a-dhiworth an woslowysi oll. ‘My re dhros oll ahanowgh warbarth dre borpos.’ Neppyth yn kever an fordh may leveris ev henna a wrug dhe oll anedha attendya. Namnag esa taw, ha po onan po dew a’n Tukow a woslowas yn tynn.

‘A-barth tri forpos dhe wir! Yn kynsa rag leverel orthowgh hwi dhe vos pur veurgerys genev, ha kans hag unnek bloedh yw termyn re verr dhe vewa yn mysk hobyttow mar splann.’ Kri meur, da o hemma gans oll.

‘Yth aswonnav hanter ahanowgh hanter yn ta ha dell via da genev; ha le es hanter ahanowgh yw le es hanter mar dha genev ages dell wrussowgh hwi dendil.’ Hemm o anwaytys ha nebes kales. Yth esa nebes takyans keskar, mes yth esa an brassa rann anedha owth assaya y dhigelmi rag konvedhes mars o ger-kuv.

‘Nessa, rag solempnya ow fennbloedh.’ Lowenarmow arta. ‘Y fia gwiwwa dhe leverel: AGAN pennbloedh. Yn hwir, hemm yw pennbloedh ow noy ha her Frodo. Ev yw devedhys a’y oes hedhyw hag ev a dhegemmer y eretons.’ Y teuth nebes takyans a-dhiworth an dus gottha ha garmow ughel a ‘Frodo!, Frodo!’ a-dhiworth an yonkers. An Sakvyl-Bagynsow a dalgammas, hag i a omwovynnas a dro dhe skila an geryow “degemmer y eretons”.

Warbarth agan bloedh yw kans, peswar ha dew ugens. Agas niver a veu dewisys rag bos par dhe’n sommenn varthus ma: Gros, mar kallav vy gul devnydh an ger.’  Ny dheuth lowenarm vyth. Hemm o gokki. Meur a’n westoryon a veu despitys, yn arbennik an Sakvyl-Bagynsow, sur ens i may fiens i galowys rag kollenwel an niver o res, haval orth dafar yn fardell. ‘Gros, dar! Ger isel.’

Ynwedh, yn unn wul kampoell a istori koth, henn yw pennbloedh ow devedhyans dre valyer yn Esgaroth dhe’n Lynn Hir; ny wrug vy perthi kov a’m pennbloedh y’n jydh na. Nyns en vy marnas unnek ha dew ugens bloedh dhe’n termyn na, hag yth esa le a vri dhe bennow-bloedh. An fest o pur splann, mes yth esa anwoes drog warnav dhe’n termyn na dell berthav kov, ha ny yllis vy leverel namoy es ‘burasywgh’, my a’n daslever lemmyn yn ewn: Meur ras dhywgh a dhos dhe’m kevewi byghan. Taw penn-kales. Yth esa own dhedha po kan po bardhonieth dhe dhos lemmyn, hag yth esens i ow tos ha bos skwith. Prag na wrug ev hedhi y gows, ha’ga gasa gul diwes a-barth y yeghes? Mes ny wrug Bylbo po kana po dythya. Ev a hedhis pols.

Yn tressa ha wor’tiwedh, yn-medh ev, y fynnav vy leverel orthowgh NOWODHOW A VRI. Ev a leveris an geryow ma pur yn ughel ha pur yn tynn ha pubonan a esedhas syth yn aga hador (an re a allas gul yndella hwath).  Drog yw genev dhe leverel - kyn fo kans hag unnek blydhen termyn re verr y’gas mysk, dell leveris vy kyns - henn yw an DIWEDH. Yth esov vy ow mos LEMMYN. FARWEL!

Ev a dheuth yn nans diworth an gador ha mos mes a wel. Y teuth golow-lughes hag an westoryon oll a dhegeas aga dewlagas. Pan igersons i aga dewlagas arta, Bylbo o gyllys yn tien. Kans, peswar ha dew ugens hobytt a esedhas stag yn aga hador, besys. Yth esa taw dien, hag ena, a-dhesempis, pub Bagyns, Bofyn, Tuk, Bannabuk, Grub, Chub, Paler, Bolger, Grogysyer, Denvas ha Broghji a dhallathas kewsel oll warbarth.

Unnver ens i an ges dhe vos onan pur dhrog, hag moy a voes ha diwes o res rag yaghhe an westoryon a skruth hag annians. ‘Ev yw fol. My re leveris yndella pup-prys,’ a veu klewys lieskweyth. Brassa rann an Tukow (a aswonni Bylbo yn ta) a dybis y fara dhe vos gokki. Rag an termyn i a dybis y dhisomdhiskwedhyans dhe vos namoy es ges gokki.

Mes nyns o sur Rori Bannabuk koth. Nag oes na li gowrek re wrug dhodho brys sogh, hag ev a leveris dh’y wohydh, Esmerelda: ‘Yma neppyth koynt a dro dhe hemma, ow hweg! My a grys Bagyns Fol dhe vyajya arta. Muskok fol koth. Mes nyns eus kudynn, ny wrug ev kemmeres ganso an boes.’ Ev a elwis yn ughel dhe Frodo yn unn bysi orto a dhanvonn an gwin a-dro arta.

Frodo o an huni unnik a leveris travyth. Dre neb termyn, ev a esedhas tawesek ryb kador wag Bylbo, heb gul lavar po gorthybi orth govynn. An ges re beu da ganso, yn sur, kyn hwodhvia ev yn y gever. Kales o dhodho omlettya hwerthin orth marth sorvannek an westoryon. Mes y’n keth prys ev o prederys yn town: ev a aswonnis a-dhesempis ev dhe gara an hobytt koth. Brassa rann an westoryon a besyas dybri hag eva ha disputya koyntedh Bylbo Bagyns, yn termyn tremenys hag y’n eur na; mes an Sakvyl-Bagynsow a veu gyllys, sorr bras dhedha. Nyns o an kevewi da gans Frodo namoy. Ev a erghis may fo dyghtys moy a win; ev a sevis, gwaghe y wedrenn yn tidros a-barth yeghes Bylbo, ha gasa an tylda yn kosel.

Yn kever Bylbo Bagyns; hag ev ow kul y areth, yth esa ev ow pysya an bysow a owr yn y boket: an bysow hudel re withsa ev yn kevrin dre vlydhynyow pals. Hag ev ow kul kamm yn nans a’n gador, ev a worras an bysow dh’y vys, ha nevra ny veu ev gwelys arta gans hobytt vyth yn Trehobytt.

 Ev a gerdhas yn unn fyski dh’y doll ha sevel pols, ow klewes gans minhwarth orth an tervans y’n tylda ha dhe’n son a heudhder yn leow erell an park. Ev eth a-ji. Ev a removyas y dhillas-kevewi, plegya y gryspows brosys ha’y vaylya gans paper-moen, ev a’n gorras yn trog-tenna. Ena, ev a omwiskas yn skon gans dillas koth hag ankempenn, hag ev a fastyas a-dro dh’y gres grogys ledher koth ha warnodho ev a grogas kledha berr yn goen ledher du mortholek. Diworth trog-tenna alhwedhys may teuth fler a belyow gorth-goedhan a-dhiworto, ev a synsis huk goth. Hi re beu gwithys yn-dann alhwedh haval orth tra pur dhrudh, mes hi re beu ewnhes lieskweyth, ha hi o disliw dre gewer bys ma na yllir dismygi hy liw namoy: gwyrdh du martesen. Hi o nebes re vras ragdho. Ev eth yn y studhva, ha diworth kofer-horn ev a gemmeras fardell maylys gans kweth goth ha dornskrif maylys gans ledher; hag ynwedh maylyer bras. Ev a stoffyas an lyver ha’n fardell yn sagh poes esa a’y sav yn ogas, ogas leun o ev. Ev a worras y vysow a owr y’n maylyer, gans y chayn moen, ha’y selya, hag ev a skrifas hanow Frodo warnodho. Wostalleth, ev a’n gorras war astel an oeles, mes a-dhesempis ev a’n removyas ha’y worra yn y boket. Y’n pols na an daras a igoras ha Gandalf a dheuth a-ji yn skon.

‘Dydh da!’ yn-medh Bylbo. ‘My a omwovynas mar teffes.’

‘Da yw genev dha gavoes a-wel,’ a worthybis an pystrier, yn unn esedha yn kador, ‘Y fynnis vy dha gavoes rag keskows berr finek. My a dyb ty dhe omglewes pubtra dhe hwarvos yn splann ha herwydh dha dowlenn.’

‘Henn yw gwir,’ a leveris Bylbo. ‘Kynth o amovyek an golow-lughes na: ev a amovyas orthiv vy, keffrys ha’n re erell. O henna keworrans byghan a-dhiworthis jy?’

‘O. Yn fur, ty re withas an bysow na yn-dann gel dre’n blydhynyow oll ma, ha dell hevelis dhymmo res o dhe ri dhe’th westoryon displegyans arall a’th tisomdhiskwedhyans.’

‘Ha skoellya ow ges. Ty yw mellwas koth,’ a hwarthas Bylbo, ’mes ty a woer an gwella tra dell waytyav, herwydh usadow.’

‘Gwrav - pan wonn vy neptra. Mes nyns ov vy sur a dro dhe’n dra dhien ma. Hemm yw an pols finek. Ty re wrug dha es, ha brassa rann a’th neskerens yw po anniys po offendys, ha ty re ros dhe’n Shayr dien neppyth may hyllons i klappya a dro dhodho dre naw dydh, nownsek ha peswar ugens yw gwirhavalla. A vynnydh jy mos pella?’

‘Mynnav. Res yw dhymm dy’goel, dy’goel pur hir, dell leveris vy orthis kyns. Martesen dy’goel dibenn: ny vynnav vy dehweles, ha my re wrug an darbar oll.’

‘Koth ov vy Gandalf. Nyns eus semlans koth dhymm, mes yth esov vy ow talleth omglewes yndella y’m kolonn. Gwithys yn ta, dar!’ ev a byffyas. ‘Dhe-wir yth omglewav nebes tanow, ystynnys yn neb fordh mara’m konvedhydh: haval orth amanenn yw lesys a-dreus re a vara. Ny yll bos honna gwiw. Res yw dhymm chanj, po neppyth.’

Gandalf a viras orto yn hwovynnus ha gans rach. ‘Gwir, nyns yw gwiw dell hevel,’ ev a leveris yn prederus. ‘My a grys dha dowlenn dhe vos an gwella fordh byttiwedh.’

‘Wel, ow brys yw stag. Y fynnav vy gweles menydhyow arta, Gandalf - menydhyow; hag a-wosa kavoes le may hallav vy powes. Yn kres, heb meur a neskerens ow mellya, ha linenn a wodrigoryon mollethys ow seni prest orth klogh an daras. Martesen y hallav vy kavoes neb le kosel may hallav vy gorfenna ow lyver. My re dhevisyas diwedh da ragdho: hag ev a vewas yn lowen bys diwedh y dhydhyow.’

Gandalf a hwarthas. ‘Yndella re bo. Mes ny wra redya nagonan an lyver, pynag a vo an diwedh.’

‘Ogh, gwrellons, y’n blydhynyow a dheu. Frodo re redyas nebes anodho seulabrys. Y fynnydh jy gwitha war Frodo, a ny vynnydh jy?’

‘Mynnav – yn ta, kemmys ha dell allav.’

‘Ev a dhothya genev, yn sur, mar pyssiv vy orto. Yn hwir ev a brofyas gul yndella unnweyth, nebes kyns an kevewi. Mes nyns eus hwans gwir dhodho, na hwath. Y fynnav gweles an pow gwyls arta kyns my dhe verwel, ha’n Menydhyow; mes ev a gar an Shayr hwath; koesow, parkow, hag avonyow byghan. Ev a vydh attes omma. Y fydhav vy ri puptra dhodho ev, heb mar, saw nebes traow byghan. Yma govenek dhymm may fo ev lowen, pan dheffo ha bos usys gans bewnans hebov vy. Prys gwiw yw lemmyn ev dhe vos y vester y honan.’

‘Yw puptra?’ yn-medh Gandalf. ‘A redh jy an bysow ynwedh? Ty a assentyas yndella, dell berthydh kov.’

‘Wel, um, gwir,’ a leveris Bylbo yn unn hokya.

‘Ple’ma ev?’

‘Yn maylyer, mars yw res dhis godhvos,’ a leveris Bylbo yn anperthyansek. ‘Ottena, war astell an oeles. Wel, na. Ottomma ev y’m poket!’ Ev a hokyas. ‘A nyns yw henna koynt?’ ev a leveris dhodho y honan yn fedhel. ‘Mes prag le, byttiwedh? Prag nag yw gwiw ev dhe witha ena?’

Gandalf a viras orth Bylbo arta pur yn tynn, hag yth esa golow yn y dhewlagas. ‘My a dyb, Bylbo,’ yn-medh ev yn kosel, ‘y fia tybyans da dh’y asa omma. A ny vynnydh yndella?’

‘Wel, mynnav – ha na vynnav. Pan dybav vy a-dro dhodho, nyns yw da genev y asa vytholl, rag leverel gwir. Ha ny wonn prag y koedh dhymm gul yndella. Prag y fynnydh jy yndella?’ ev a wovynnas, ha chanj koynt a dheuth yn y lev. Tynn o gans gogrys hag annians. Pup-prys y krevydh orthiv yn kever ow bysow; nevra ny wrussys jy krevya orthiv yn kever an traow erell a gevis vy y’m vyaj.’

‘Gwir, mes res o dhymm krevya yn y gever,’ yn-medh Gandalf. ‘Y fynnis vy godhvos gwiryonedh. Poesek o. Bysowyer hudel yw – wel, hudel; ha treweythus ha kevrinek yns i. Dha vysow yw didheurek dhymm yn kalwesik, dell leverir; hag ev yw didheurek dhymm hwath. Y fia da genev godhvos an le may ma ev, mars edh jy yn unn wandra arta. Ynwedh, my a dyb ev dhe vos dhiso dre dermyn hir lowr. Ny vydh res dhis anodho namoy, Bylbo, saw bos kammdybyans meur dhymm.’

Bylbo a rudhas, hag yth esa golow serrys yn y dhewlagas. Y fas kuv a dheuth ha bos asper. ‘Prag na?’ ev a grias. ‘Ha prag y’th teur godhvos, yn neb kas, an pyth a wrav vy gans ow traow ow honan? Ev yw dhymmo vy. My a’n kavas. Ev a dheuth dhymmo.’

‘Gwir, gwir,’ yn-medh Gandalf. ‘Mes nyns yw res dos ha bos serrys.’

‘Mars ov vy serrys an blam yw dhiso jy,’ yn-medh Bylbo. ‘Ev yw dhymmo vy, dell leverav. Dhymmo vy ow honan. Ow drudh. Dhe-wir, ow drudh.’

Fas an pystrier a besyas bos sevur hag attendyek, nyns esa namoy es isgolow yn y dhewlagas dhown a dhiskwedhas ev dhe vos amovys ha prederus dhe-wir. ‘Ev re beu henwys yndella kyns,’ yn-medh ev, ’mes ny wrussys tejy.’

‘Mes my a’n lever lemmyn. Ha prag na? Kyn leveris Golum an keth unnweyth, nyns yw an bysow dhodho lemmyn, dhymmo yw ev. Ha my a vydh y witha.’

Gandalf a sevis yn-bann. Ev a gowsis yn asper. ‘Ty a vydh muskok mar kwredh yndella, Bylbo,’ ev a leveris. ‘Honn yw klerra wosa pub ger a leverydh. Ev re synsis orthis re stroeth dre bell. Liver ev! Ena, ty a yll mos ha bos rydh.’

 ‘My a vydh gul ha mos herwydh ow bodh ow honan,’ yn-medh Bylbo yn korth.

‘Bydh kosel ow hobytt meurgerys!’ a leveris Gandalf. ‘Ni re beu kothmans an onan dh’y gila dres oll a’th vewnans hir, y tylydh neppyth dhymm. Mar pleg! Gwra an pyth a ambossys jy: liver ev!’

‘Wel, mars eus hwans dhiso jy a’m bysow, lever yndella!’ a grias Bylbo. ‘Mes ny vydhydh jy y gavoes. Ny vydhav vy ri ow drudh avel ro.’ Y dhorn a wandras dhe dhornla y gledha byghan.

Dewlagas Gandalf a lughesas. ‘Y fydh ow thro vy dhe dhos ha bos serrys a verr spys,’ yn-medh ev. ‘Mar leverydh henna arta, y fydhav. Ty a vydh gweles Gandalf Loes dismantellys.’ Ev a wrug kamm war tu ha’n hobytt, ev a devis hir ha godrosek dell hevelis: y skeus a leunhas an stevell vyghan.

Bylbo a wrug kamm war-dhelergh dhe’n fos, ow hwytha yn skon, y dhorn a synsis orth y boket. I a sevis pols an eyl a-dal y gila, ayrgylgh an stevell a gosas. Dewlagas Gandalf a besyas stag orth an hobytt. Yn lent, dewdhorn Bylbo a lewsis, hag ev a dhallathas krena.

‘Ny wonn an pyth yw kamm genes, Gandalf,’ a leveris ev. ‘Nevra nyns esa cher haval orth hemma dhis kyns. Pyth yw an kudynn? An bysow yw dhymmo, a nyns yw? My a’n kavas, ha Golum a’m marwsa mar ny’n gwithsen vy. Nyns ov vy lader, pynag a lavarro ev.’

‘Nevra ny wrug vy leverel yndella,’ Gandalf a worthybis. ‘Ha nyns ov evy lader. Nyns esov vy owth assaya ladra diworthis, mes gweres orthis yn y le. Y fynnav may tresti ynnov, dell wruss’ta kyns.’ Ev a dreylyas dhe-ves ha’n skeus a dremenas. Dell hevelis, ev a lehas arta yn gour koth loes, gwarrgromm ha prederus.

 Bylbo a rutyas y dhewlagas. ’Drog yw genev,’ yn-medh ev. ‘My a omglewis pur goynt. Ha hwath, y fia difres genev mar na vo res dhymm prederi yn y gever namoy. Ev re beu ow tevi y’m brys a-gynsow. Treweythow, my a omglew ev dhe vos haval orth lagas, ow mires orthiv. Ha pup-prys, y fynnav vy y wiska ha disomdiskwedhes, hag ynwedh, yth ombrederav pup-prys a-dro dh’y salowder, hag y denna yn-mes a’m poket rag bos sur. My a assayas y worra yn-dann alhwedh, mes nyns esa powes dhymm vytholl hebdho y’m poket. Ny wonn praga. Ha ny allav vy kaleshe ow brys.’

‘Ytho, trest y’m brys vy,’ a leveris Gandalf. ‘Kaleshes yw. Ke dhe-ves ha’y asa. Hedh y berghenna. Ro ev dhe Frodo, ha my a vynn y witha.’

Bylbo a sevis pols, tynn hag ansur. Wor’tiwedh ev a hanasas. ‘Pur dha,’ a leveris ev gans kaletter. ‘Mynnav.’ Ev a skruthas, ha minhwerthin yn anvodhek. ‘Byttiwedh, henn o styr gwir an kevewi: ri meur a rohow hag y’n kettermyn kavoes fordh esya dhe ri an bysow. Nyns o esya wor’tiwedh, mes y fia drog dhe skoellya oll a’m darbar. Henn a dhiswrussa an ges.’

‘Yn hwir, y removsa an skila unnik a welis vy y’n dra,’ yn-medh Gandalf.  

‘Pur dha,’ a leveris Bylbo, ‘ev a dhe Frodo gans puptra erell.’ Ev a wrug hwyth down. ‘Ha lemmyn, res yw dhymm gul dalleth, kyns nebonan arall dhe’m kavoes. My re leveris farwel, ha ny vynnav y wul arta.’ Ev a synsis y sagh ha mos dhe’n daras.

‘Yma’n bysow y’th poket hwath,’ yn-medh an pystrier.

‘Wel, henn yw gwir!’ a grias Bylbo. ‘Hag oll an skrifennow a lagha. Y fia gwell ty dh’y gemmeres ha’y dhelivra ragov. Henn a vydh salowwa.’

‘Na, na ro an bysow dhymmo,’ yn-medh Gandalf. ‘Gorr ev war astell an oeles. Ev a vydh salow lowr ena, bys pan dheffo Frodo. My a vynn y wortos.’

Bylbo a gemmeras an maylyer, mes hag ev orth y settya ryb an klokk, y dhorn a lammas war-dhelergh, ha’n fardell a goedhas dhe’n leur. Kyns ev dhe alloes y gavoes, an pystrier a’n synsis ha’y worra yn y le. Gloes a sorr a dhiskwedhas yn skon orth enep an hobytt arta. A-dhesempis an loes a dremenas hag yn y le y teuth golok a dhifres, ev a hwarthas.

‘Wel, henn yw gwrys,’ yn-medh ev. ‘Y fydhav mos lemmyn!’

I eth y’n hel. Bylbo a dhewisas an lorgh o gwell ganso diworth an gist; ev a hwibanas. Tri horr a dheuth yn-mes a stevell mayth ens i bysi.

‘Yw puptra parys?’ a wovynnas Bylbo. ‘Yw puptra fardellys ha libelys?’

‘Puptra,’ a worthybsons i.

‘Wel, dallethyn!’ Ev a wrug kamm yn-mes a’n daras a-rag.

An nos o kler, ha sterennow a veu keskerys a-dreus an ebron dhu. Ev a viras yn-bann, ow frikhwytha orth an ayr. ‘Ass yw hemma heudh; vyajya arta, ow vyajya war an fordh gans korryon! Yth esa hwans a hemma dhymm, dre vlydhynyow! Farwel!’ ev a leveris, ow mires orth y dre goth hag owth omblegya dhe’n daras a-rag. ‘Farwel, Gandalf!’

‘Farwel, rag an termyn, Bylbo. Omwith! Ty yw koth lowr ha, martesen, fur lowr.’

‘Omwith! Ny’m deur. Na vydh prederus yn ow hever! My yw lowen lemmyn, moy ages nepprys kyns, ha henn yw lavar bras. Mes hemm yw an prys. Yma’n fordh orth ow thenna dhe-ves wostiwedh,’ ev a geworras, ha dre lev kosel ev a ganas y’n nos tewl:

An fordh a bes heb diwedh y’n bys,   

 Diworth an daras may tallathas hi.   

 Mes pell war-rag an fordh res eth,   

 Ha res yw dhymm sywya mar kallav vy.   

 Owth holya orti gans dewdroes der,   

 Bys mettyo hi gans fordh a-vri   

 Yn le mayth omvet lies hyns ha kerdh.   

 Ha ple’th av a-wosa? Ny wonn vy.

  

 Ev a hokyas, taw dre bols. Ena, heb ger vyth moy, ev a dreylas diworth an golowys ha’n levow y’n  parkow ha tyldow, ha sywys gans y dri howeth, ev eth a-dro dhe’n chi yn y lowarth byghan ha goresek yn-nans an hyns hir ledrek. Ev a lammas dres tyller isel y’n ke, hag ev a dhisomdhiskwedhas y’n  prasow haval orth rutson2 a wyns y’n gwels.

Gandalf a wortas pols, ow mires war y lergh y’n tewlder. ‘Farwel Bylbo ker – erna omvettyn ni arta!’ a leveris ev yn kosel, hag ev a dhewelas a-ji.

Frodo a dheuth a-ji nebes a-wosa, ha’y gavoes orth y esedh y’n tewlder, ow tybi yn town. ‘A wrug ev mos?’ a wovynnas ev.

‘Gwrug,’ a worthybis Gandalf, ‘ev yw gyllys wostiwedh.’

‘Yma hwans dhymm – wel, yth esa govenek dhymm bos hemma ges hepken bys y’n gorthugher ma,’ yn-medh Frodo. ‘Mes my a wodhya y’m kolonn bos hwans gwir dhodho mos. Pup-prys ev a wre ges yn kever traow sad. Yma edrek dhymm ma na dhehwellen vy a-varra, rag leverel farwel.’

‘Wor’tiwedh, gwell o ganso slynkya dhe-ves yn-dann gel, dell dybav,’ yn-medh Gandalf. ‘Na vydh re brederus. Ev a vydh salow - lemmyn. Ev a asas fardell ragos. Ottena!’

Frodo a gemmeras an maylyer a-dhiworth astell an oeles, govires orto yn skav, mes ny wrug ev y igeri.

‘Ty a vydh kavoes y gemmynskrif ha’n paperyow erell ynno dell dybav,’ yn-medh an pystrier. ‘Ty yw perghennor Penn Bag lemmyn. Ynwedh, dell dybav, ty a vydh kavoes bysow a owr.’

‘An bysow!’ a leveris Frodo. ‘A wrug ev ri henna dhymmo? Praga? Wel, martesen y fydh dhe-les.’

‘Martesen,’ yn-medh Gandalf. ‘Ny’n devnydhsen vy mar pen vy ty. Gwith ev yn-dann gel, ha salow! Lemmyn, yth av dhe’m gweli.’

Drefenn bos ev Mester Penn Bag lemmyn, Frodo a omglewas dhe goedha dhodho devar dhe leverel ‘farwel’ dhe’n westoryon.  Kyhwedhlow a dro dhe hwarvosow koynt re lessa a-dro dhe’n park, mes ny wrug Frodo leverel travyth marnas heb dout puptra a vydh kler y’n myttin. A-dro dhe hanter-nos, kochow-margh a dheuth rag an dus a-vri. Onan hag onan oll anedha a rolyas dhe-ves, lenwys gans hobyttow leun a voes mes pur ankontentys. Lowarthoryon a-dheuth dre restrans ha removya, yn gravadh-ros, an re re wortsa heb mynnas.

An nos a dremenas yn lent. An howl a sevis. An hobyttow a sevis nebes diwettha. Myttin eth yn-rag. Tus a dheuth (dre restrans) rag disevel an tyldow ha doen dhe-ves an moesow ha’n kadoryow, loyow ha kellylli, botellow ha platyow, ha’n lugern ha’n plansow kistys, ha’n brewyon ha paper-tardher, an seghyer

ha manegow ha lienyow-dorn ankevys, ha’n boes andhybrys (myns pur vyghan). A-wosa, nebes tus erell a dheuth (heb restrans): Bagynsow, ha Boffynsow, Bolgeryow, Tukow, ha gwestoryon erell a drigas nes. Dhe hanterdydh, pan o an dus vethys gwella keffrys a-dro arta, yth esa bagas bras dhe Benn Bag, analowys ens i, mes nyns ens i anwortosys.

Yth esa Frodo orth aga gortos war radh daras a-rag, ow minhwerthin, mes nebes skwith ha prederus. Ev a dhynnerghis orth an wodrigoryon oll, mes ny wrug ev leverel moy es kyns. Y worthyp orth govynnow oll o: ‘Mester Bylbo Bagyns yw gyllys; bys vykken dhe’m brys vy.’ Ev a alowas nebes an wodrigoryon a-ji, drefenn Bylbo dhe asa ‘messajys’ ragdha.

A-ji y’n hel, yth esa bern bras a fardellow ha taklennow byghan a vebyl. Dhe bub taklenn y feu kelmys libel. Yth esa nebes libelow haval orth hemma:

Rag ADELARD TUK, avel kerth y honan, a-dhiworth Bylbo; orth glawlenn. Adelard re dhegsa dhe-ves meur a lawlennow anlibelys.

Rag DORA BAGYNS, rag kovhe kesskrif HIR, gans kerensa a-dhiworth Bylbo; orth atalgist bras. Dora o hwoer Drogo ha’n kottha neskar benow bew Bylbo ha Frodo; nownsek ha peswar ugens hy bloedh, ha hi a skrifa folennow a gusul dha dre voy es hanter kansblydhen.

Rag Maylo Paler, gans govenek ev dhe vos dhe-les, a-dhiworth B.B.; orth pluvenn ha botell-ynk a owr. Nevra ny wrug Maylo gorthybi orth lytherow.

Rag devnydhyans ELIKA, a-dhiworth Ewnter Bylbo; orth gweder-mires kylghyek gwarr yn-mes. Hi o Bagyns yowynk, ha re apert o hi dhe dybi bos teg hy fas.

Rag kuntell HUGO GROGYSYER, a-dhiworth kevriyas; orth argh-lyvrow gwag. Hugo a chevisya meur a lyvrow, heb aga dehweles.

Rag LOBILIA SAKVYL-BAGYNS, avel RO; orth gist a loyow a arghans. Bylbo a grysi hi dhe gemmer meur a’y loyow, pan esa ev ow vyajya. Lobilia a wodhya yndella pur yn ta. Pan dheuth hi a-dhiwedhes y’n jydh, hi a gonvedhas an styr a-dhesempis, mes hi a gemmeras an loyow ynwedh.

Nyns yw hemma moy es rann vyghan a’n rohow kuntellys. Chi Bylbo re dheuth ha bos nebes ankempenn gans dafar dres y vewnans hir. Tell-Hobytt a dho ha bos ankempenn ha leun a dhafar: an skila dre-vras o an devos a ri meur a rohow-pennbloedh. Nyns o nowydh an rohow puprys heb mar; yth esa po onan po diw dra goth re vyajsa a-dro dhe’n ranndir dien; mes Bylbo re rosa rohow nowydh herwydh usadow, hag ev re withsa an re a dhegemmersa ev. Lemmyn, yth esa an toll koth ow pos klerhes nebes.

Yth esa libel dhe bubonan a’n rohow-diberth, skrifys gans Bylbo y honan, hag yth esa styr dhe nebes anedha, po ges a neb eghenn. Mes heb mar, brassa rann anedha a veu res dhe dus a’s mynnsa. An hobyttow voghosekka, hag yn arbennik an re a driga dhe Rew Bagdhor, o pes da dres eghenn. Gaffer Gamji koth a dhegemmeras dew saghas a avalow-dor, pal nowydh, kryspows a wlan, ha botellas a eli rag kevalsyow diwedhyn. Rory Bannabuk koth, rag aswonn gras a helder meur, a dhegemmeras dewdhek botellas a Winlannow Koth: gwin rudh krev, re goth; ev re beu gwithys gans tas Bylbo. Rory a avas dhe Bylbo wosa an kynsa botell, hag ev a dhiskleryas Bylbo dhe vos gwas da.

Yth esa bern a buptra gesys rag Frodo. Oll a’n penn-tresoryow, keffrys ha’n lyvrow, lymnansow, ha moy ages lowr a vebyl a veu gesys dhodho. Mes nyns o po arwoedh po kampoell a bo arghans po gemmweyth: ny veu res po bath po paderenn.

An dohajydh na o termyn pur gales rag Frodo. Kyhwedhel fals a lesas yn skav mayth esa synsas dien an chi ow pos res dhe dus heb kost; kyns pell, an chi o stoffys gans tus heb negys ena, mes ny allsons i bos gwithys yn-mes. Libelow a dheuth ha bos removys ha kemmyskys, disputyansow a dhallathas. Nebes tus a assayas gul keschanjyow ha dyghtyansow y’n hel; tus erell a assayas gasa gans taklennow vyghan na veu merkys ragdha, po gans neb taklenn a hevelis bos anwithys. An fordh dhe’n yet o lettys gans gravadhow-ros ha kerrigow-dorn.

Yn mysk an drynn an Skavyl-Bagynsow a dheuth. Yth esa Frodo ow powes pols, hag yth esa y goweth Merri Bannabuk ow kwitha traow. Otho a dhervynnas gweles Frodo yn ughel, Merri a omblegyas yn kortes.

‘Yma ev ow powes y’n eur ma,’ yn-medh ev.

‘Yma ev ow kudha dhe-wir,’ a leveris Lobilia. ‘Yn neb kas, y fynnyn ni y weles hag y fydhyn ni gul yndella. Ke, ha lever orto!’

Merri a’s asas y’n hel dre dermyn hir, termyn lowr rag diskudha aga ro a loyow. Ny wrug henna gwellhe aga fara. Wor’tiwedh, Merri a’s dros dhe’n studhva. Yth esa Frodo a’y esedh orth desk gans meur a folennow a-ragdho. Y semlans o anvodhek – rag omvetya gans Sakvyl-Bagynsow yn neb kas; ev a sevis, yn unn fysla gans neppyth yn y boket. Mes ev a gewsis yn kortes.

An Sakvyl-Bagynsow o nebes diskortes. I a dhallathas profya dhodho prisyow-bargen drog (avel negys ynter kowetha) rag nebes taklennow talvosek hag anlibelys. Pan worthybis Frodo na via res avel ro saw an dafar merkys yn arbennik gans Bylbo, i a leveris bos an mater dien pur wogrysek.

‘Pur gler yw dhymmo unn dra,’ yn-medh Otho,’ha’n dra na yw ty dhe waynya yn feur dredho. Y terav gweles an kemmynskrif.’

Otho re bia her Bylbo, saw Bylbo dhe gemmeres Frodo avel y flogh y honan. Ev a redyas an kemmynskrif gans rach ha renki. Yth o, yn gwettha prys, pur gler hag ewn (herwydh devosow laghel hobyttow, hag a dhervynn yn mysk traow erell seyth sinans dustunier gans ynk rudh).

‘Fethys arta!’ a leveris ev dh’y wreg. ‘Ha wosa gortos tri ugens blydhen. Loyow! Fi!’ Ev a glykkyas y vysies yn-dann droen Frodo ha stankya dhe-ves. Mes ny veu removys Lobelia mar es. Nebes diwettha, Frodo a dheuth yn-mes a’n studhva rag gweles fatell o hwarvosow hag ev a’s kavas a-dro dhe’n chi hwath, ow hwithra yn kornellow hag ow ponkya orth an leur. Ev a’s gorras yn hardh yn-mes an chi, wosa removya diworti nebes taklennow byghan (mes re dalvosek) re goedhsa yn neb fordh a-ji yn hy glawlenn. Yth esa golok dh’y fas haval orth hi dhe dybi a-dro dhe lavar-diberth pur drenk; mes war radh daras a-rag, ny wrug hi leverel marnas:

‘Edrek y’fydh, chett yowynk! Prag na wruss’ta mos ynwedh? Nyns os ta gwiw omma; nyns os ta Bagyns – ty – ty yw Bannabuk!’

‘A wruss’ta klewes henna, Merri? Henn o despityans mar mynnydh,’ yn-medh Frodo, hag ev ow tegea an daras a-rag hy fas.

‘Ger-kuv o,’ yn-medh Merri Bannabuk, ‘rakhenna, heb mar, nyns yw gwir.’

Wosa henna i eth a-dro dhe’n toll ha removya tri hobytt yowynk (Bolger ha dew Vofyn) neb esa ow knoukya tell yn fosow unn dhorgell. Ynwedh, Frodo a wrug kas erbynn Sancho Troestout yowynk (mab-gwynn Odo Troestout koth), neb re dhallathsa kleudh y’n brassa talgell, yn le may tybis ev dhe glewes dasson. An henhwedhel yn kever owr Bylbo a wrug govenek ha troenekter; drefenn bos owr henhwedhlek (kevys yn kevrinek, po dres oberenn drog) yw, dell wodhir, kerth an trovyer – saw bos lettys an helgh.

Pan fethsa Frodo Sancho ha’y herdhya yn-mes a’n chi, Frodo a goedhas yn kador y’n hel. ‘Prys da yw dhe dhegea an gwerthji, Merri,’ a leveris ev. ‘Prenn an daras, na’n igor rag nagonan arall hedhyw, mars eus hor’benn dhedha keffrys.’ Ena, ev eth rag omdhasvewa dre hanafas a de diwedhes.

Skant ny wrug ev esedha, kyns dos knouk isel orth an daras a-rag. ‘Yn kwirhaval henn yw Lobilia arta,’ a dybis ev. ’Martesen hi a dhismygis lavar drog yn hwir ha dehweles dh’y leverel. Y hallav vy gortos y glewes.’

Ev a besyas eva y de. An knouk o daswrys ughella yn feur, Frodo a skonyas y aswonn. A-dhesempis, penn an pystrier a omdiskwedhas orth an fenester.

‘Mar ny wre’ta igeri an daras, Frodo, my a vydh y dardha yn dha doll hag yn-mes dre’n vre,’ yn-medh ev.

‘Gandalf, ow howeth! Pols byghan!’ a grias Frodo, yn unn boenya dhe’n daras. ‘Deus a-ji! Deus a-ji! My a dybis ty dhe vos Lobilia.’

‘Yn kas na, my a’th hav. Mes my a’s welas nans yw pols hir, ow lewya kert-hoba war tu ha Dowrlann, semlans dh’y fas o drog lowr dhe gowla leth nowydh.’

‘Namna gowlsa hi orthiv vy seulabrys. Yn hwir, namna worris vy dhe’m bys bysow Bylbo. Yth esa mynnes bras dhymm disomdhiskwedhes.’

‘Na wra henna!’ a leveris Gandalf, yn unn esedha. ‘Gwra bos war a’n bysow na, Frodo! Yn hwir, henn yw rann an skila may teuth vy omma, rag leverel ger finek.’

‘Wel, pyth eus a-dro dhodho?’

‘Pandra wodhes seulabrys?’

‘Travyth marnas an pyth a leveris Bylbo yn y gever. My re glewas y hwedhel: an fordh ma’n kavas ev, fatell wrug ev y dhevnydhya dre y vyaj.’

‘Py hwedhel dell omwovynnav?’ yn-medh Gandalf.

‘Ogh, nyns o an hwedhel a leveris ev dhe’n gorryon ha gorra yn y lyver,’ yn-medh Frodo. ‘Ev a leveris orthiv an hwedhel gwir termyn berr wosa my dhe dhos rag triga omma. Ev a leveris ty dhe annia orto bys pan leveris ev an hwedhel gwir dhis, ytho y fia da my dh’y wodhvos ynwedh. “Nyns eus kevrin vyth yntredhon ni, Frodo,” yn-medh ev; “mes na’n lever orth nagonan arall. Ev yw dhymmo vy yn neb kas.”’

‘Henn yw dhe les,’ a leveris Gandalf. ‘Wel, pandr’a dybsys jy yn y gever?’

‘Yn kever dismygi hwedhel a-dro dhe ro, wel, my a dybis an hwedhel gwir dhe vos gwirhavalla, ha ny yllis vy konvedhes skila dh’y janjya vytholl. Ny wrug Bylbo traow a’n par na herwydh usadow yn neb kas; ha henn o nebes koynt dell hevelis dhymm.’

‘Dhymmo ynwedh. Mes traow koynt a yll hwarvos a-dro dhe dus gans tresoryow a’n par na – mara’s devnydhyons. Henn a dal bos gwarnyans dhis rag bos war anodho. Martesen yma nerthow erell dhodho, keffrys ha gul dhis anweladow pan vynni.’

‘Ny gonvedhav,’ a leveris Frodo.

‘Ny wrav vy ynwedh,’ a worthybis an pystrier. ‘Ny wrug vy saw omwovynna a dro dhe’n bysow, wosa an hwarvosow nyhewer yn arbennik. Na vydh prederus, mes ow husul yw; gwra devnydh anodho po nammenowgh, po vytholl. Dhe gyns, y pysav orthis ma na wrylli devnydh anodho yn fordh a wra gul po flows po gogrys. Y leverav arta: gwith ev yn salow ha gwith ev yn kevrinek!’

‘Ty yw pur gevrinek! Pandr’a wra dhis own?’

‘Nyns ov vy sur, ytho ny vynnav vy leverel moy. Y hylliv leverel neppyth orthis pan dhehwelliv. Y fydhav gasa a-dhistowgh: y leverav farwel rag an termyn.’ Ev a sevis.

‘A-dhistowgh!’ a grias Frodo. ‘Y tybis vy ty dhe driga omma dre seythun dhe’n lyha. Yth esa hwans dhymm a’th weres.’

‘Yth esa mynnes dhymm gul yndella  - mes res o dhymm chanjya ow thowlenn. Gyllys y fiv dre dermyn pur hir; mes y fynnav vy dos dhe’th weles arta, mar skon dell allav. Na’m wayt kyns ow gweles. My a vydh slynkya a-ji yn kosel. Ny vydhav vy godriga orth an Shayr yn apert lieskweyth alemma rag. Dell hevel, nyns ov vy pur dha gans meur a dus. I a lever my dhe vos pla hag ankresyor. Yma nebes tus ow kuhudha orthiv a gemmeres Bylbo dhe-ves dre bystri dhe-wir, po neppyth gwettha. Mar mynnydh godhvos, yma nebes tus a lever bos bras yntredhon nyni dhe synsi y rychys.’

‘Nebes tus!’ a dhiskleryas Frodo. ‘Otho ha Lobilia. Ass yw henna euthyk! My a rosa dhedha Penn Bag ha puptra erell, mar kallen vy daskavoes Bylbo ha vyajya ganso a-dro dhe’n wlas. My a gar an Shayr. Mes lemmyn, yth esov vy ow talleth mynnes, war neb kor, mayth ellen vy ynwedh. Yth omwovynnav mar kwrav vy y weles arta.’

‘My ynwedh,’ a leveris Gandalf. ‘Hag yth omwovynnav a-dro dhe lies tra erell. Farwel lemmyn! Omwith! Goel dhe’m gweles, yn arbennik yn prys anwirhaval. Farwel!’

Frodo a’n gorras dhe’n daras. Ev a wevyas y dhorn, ha kerdhes dhe-ves gans toeth marthys; mes Frodo a dybis bos semlans gwarrgromm yn anusadow dhe’n pystrier, haval ev dhe dhoen poesedh meur. Yth esa an gorthugher ow tewlhe, hag ev a dhisomdhiskwedhas yn skon y’n mo. Ny wrug Frodo y weles arta dre dermyn pell.    

*1 Lowenarm (f.n.)  ‘Cheer’ giving rise to theoretical verb ‘Lowenarma’.

*2 Rutson (m.n.)  ‘Rustle’